نقش فیزیوتراپی در درمان دیابت | جلوگیری از دیابت با فیزیوتراپی

حتما تاکنون بارها و بارها اسم عارضه دیابت (Diabetes) را شنیده اید. این عارضه از عوارض شایعی است که در سنین مختلف به دلیل افزایش بیش از حد قند خون، در بدن ایجاد شده و موجب اختلالات و مشکلات بسیاری در بدن می شود. جالب است بدانید علاوه بر درمان های دارویی و تزریق انسولین، فیزیوتراپی نیز در بهبود و کنترل این بیماری نقش داشته و می تواند به بهبود افراد مبتلا به دیابت کمک کند و از بروز عوارض ناشی از دیابت نیز جلوگیری کند. در این مقاله به بررسی علائم، علل، روش های تشخیص، عوارض ناشی از دیابت پرداخته و تاثیر فیزیوتراپی بر این بیماری را نیز شرح خواهیم داد.

دیابت چیست؟

یکی از بیماری ها و عوارض جدی، پیچیده و خطرناک در بدن دیابت یا همان قند خون بالا می باشد. این عارضه در شرایطی اتفاق می افتد که بدن نتواند در جهت افزایش انرژی از گلوکز خون استفاده موثر و مفیدی داشته باشد و گلوکز به حد زیادی در خون باقی مانده و موجب بالا رفتن قندخون شود. در حالت طبیعی هورمون انسولین موجب تبدیل گلوکز به انرژی ضروری بدن شده و از بروز دیابت جلوگیری می کند. زمانی که فرد دچار دیابت می شود، با کاهش و یا عدم دسترسی به انسولین مواجه شده و در نهایت بدن نمی تواند استفاده موثری از آن داشته باشد و گکوکز به صورت قند اضافی در خون باقی می ماند.

انواع دیابت

به طور کلی این بیماری بر اساس علل وقوع به سه دسته یا سه نوع تقسیم بندی می شود:

1. دیابت نوع اول: این دیابت در کودکان و به دلیل از بین رفتن سلول های تولید کننده هومورن انسولین ایجاد می شود.
2. دیابت نوع دوم: این دیابت از شایع ترین نوع دیابت بوده که با توجه به شیوه زندگی فرد و عوامل محیطی، در سنین بالای ۳۰ سال اتفاق می افتد و به مرور زمان در صورت کنترل نکردن آن تشدید شده و عوارضی را به دنبال خواهد داشت.
3. دیابت نوع سوم: این دیابت در زنان حامله و در دوران حاملگی اتفاق و به دلیل مسدود شدن سلول های تولید کننده انسولین اتفاق می افتد و معمولا با تولد نوزاد از بین می رود.

مزایای فیزیوتراپی افراد مبتلا به دیابت

فیزیوتراپی مبتلایان به دیابت تاثیرات مثبتی بر روی وضعیت بیمار داشته و به بهبود سریع تر بیمار کمک می کند. این روش درمانی به همراه تکنیک های مختلف خود موجب کنترل عارضه شده و قبل و بعد از جراحی ها نیز می تواند مفید واقع شود. مزایای این روش درمانی عبارتند از:

1. جلوگیری از عوارضی از جمله حمله های قلبی، نابینایی و یا صدمات عصبی
2. بهبود گردش خون و کاهش قند خون
3. تولید و ترشح انسولین
4. جلوگیری از اسپاسم های عضلانی و درد و تورم
5. ترمیم و تحریک بافت های آسیب دیده از جمله عصب ها
6. بهبود کیفیت عملکردی، حرکتی و حسی فرد
7. بهبود کیفیت زندگی
8. جلوگیری از بروز زخم های شدید و قطع عضو
9. بهبود سریع تر بعد از جراحی
10. بهبود دامنه حرکتی بدن بخصوص ناحیه آسیب دیده

فیزیوتراپی برای درمان و کنترل دیابت

فیزیوتراپی و توانبخشی همراه با تکنیک های مختلف دستی، غیر دستی و ورزشی می تواند به بهبود وضعیت بیمار مبتلا به دیابت کمک کند. این روش درمانی علاوه بر اینکه می تواند موجب بهبود وضعیت بیمار شود، می تواند از تشدید عارضه نیز جلوگیری کند و وضعیت سلامت بدن فرد را تحت کنترل بگیرد. همچنین می تواند از بروز این عارضه در افرادی که احتمال ابتلای آن ها به دیابت زیاد می باشد، جلوگیری کند. کلیه تمرینات فیزیوتراپی و همچنین تکنیک های آن توسط فیزیوتراپیست و با توجه به نوع دیابت، وضعیت سلامت بیمار و عوارض ایجاد شده انجام می گیرد و می تواند به بهبود و جلوگیری از عوارض ایجاد شده ناشی از دیابت از جمله مشکلات نوروپاتی دیابتی، اختلال در راه رفتن، ضعف های عضلانی پا و دست، ناراحتی های ایجاد شده در نواحی مختلف بدن کمک کند و به تقویت عضلات ضعیف، بهبود و کاهش دردهای ایجاد شده در بدن بخصوص پا و دست، کنترل قند خون، بهبود مشکلات مثانه و تکرر ادرار و...بپردازد. در ادامه چندین مورد از تکنیک های فیزیوتراپی افراد مبتلا به دیابت را مورد بررسی قرار خواهیم داد:

1. تمرین درمانی و تکنیک های ورزشی

   بخشی از درمان افراد مبتلا به دیابت در فیزیوتراپی، مختص به حرکات ورزشی خاص و مناسب و همچنین تکنیک های تمرین درمانی می باشد. این تمرینات و حرکات ورزشی توسط فیزیوتراپیست تنظیم و ارائه شده و می تواند به تقویت عضلات شل شده و ضعیف بدن، برقراری تعادل بدن به هنگام راه رفتن و ایستادن، کاهش اسپاسم های عضلانی و... کمک کنند. تایچی، شنا، دوچرخه سواری قدم زدن و ... از جمله ورزش هایی است که به بهبود و کنترل وضعیت فرد مبتلا به دیابت کمک می کند. در ادامه به بررسی بخش های ورزشی می پردازیم:
   • تمرین های تقویتی: این تمرینات به تقویت عضلات ضعیف شده بدن از جمله دست و پا کمک کرده و موجب بهبود عضلات می شوند.
   • تمرین های انعطاف پذیری و کششی: این تمرینات به انعطاف پذیری و چرخش بهتر نواحی مختلف بدن از جمله پاها و دست ها و همچنین کشش و انعطاف پذیری عضلات جمع کننده و یا خم کننده نیز کمک کرده و موجب بهبود و کاهش گرفتگی عضلات و عملکرد و انعطاف پذیری (کشش) بهتر آن ها می شوند.
   • تمرینات دامنه حرکتی: دیابت و همچنین عوارض ناشی از آن از جمله نوروپاتی موجب انقباض و گرفتگی (اسپاسم) عضلات بدن شده و در حرکات پا و دست و سایر عضلات آسیب دیده اختلال ایجاد می کنند.. این دسته از تمرینات می توانند به کاهش اسپاسم های عضلانی ایجاد شده و افزایش دامنه حرکتی نواحی مختلف بدن از جمله دست و پا کمک کنند.
   • تمرین های تعادلی: این تمرینات برقرار و همچنین حفظ تعادل فرد به هنگام ایستادن و راه رفتن کمک کرده و موجب بهبود تعادل در نواحی مختلف بدن می شوند. در نهایت با ایجاد توازن، ثبات و هماهنگی در بدن از افتادن فرد جلوگیری می کنند.
     در ادامه چندین نمونه از تمرینات موثر در بهبود وضعیت دست و پا در افراد مبتلا به دیابت را معرفی خواهیم کرد:
   • مشت کردن دست

     دست خود را در حالت نشسته رو پا و یا میز قرار دهید. بهتر است فقط آرنج دست روی پا یا میز باشد. سپس انگشتان خود را خم کرده و دست را مشت کنید و مشت خود را با تاخیر ۲ ثانیه ای باز کنید. این حرکت را چندین مرتبه انجام دهید.

   • خم و راست کردن دست از آرنج

     برای انجام این تمرین نیز آرنج خود را روی میزی قرار دهید و دست خود را به صورت عمود بر زمین نگه دارید. سپس دست را به آرامی و طوری کف دست رو به بالا باشد، به سمت میز آورده و روی میز قرار دهید و مجددا دست را بالا برده و این حرکت را چندین مرتبه انجام دهید. (در طول تمرین آرنج باید روی میز باقی بماند و مچ دست نباید خم شود.)

   • چرخاندن مچ دست

     در حالت ریکلس و نشسته قرار بگیرید و مچ دست خود را از راست به چپ برخانید. این حرکت را آرام و حدود یک دقیقه انجام داده و مجددا از چپ به راست بچرخانید.

   • بالا نگه داشتن پا در حالت ایستاده و رو به عقب

     در مقابل یک دیوار به صورت صاف بایستید. جهت حفظ تعادل به کمک دستان خود از دیوار بگیرید و یکی از پاهای خود را از زانو و به سمت پشت خم کنید. پا را تا جایی خم کنید و بالا ببرید که به باسن نزدیک شود. کمی در این وضعیت بمانید و سپس پای خود را به آرامی روی زمین قرار دهید و این تمرین را مجددا با پای دیگر تکرار کنید.

   • ایستادن روی پنجه پا

     ابتدا بایستید و جهت حفظ تعادلتان از پشت یک صندلی بگیرید. سپس پاهای خود را در عرض شانه ها باز کرده و انگشتان و پنجه پا را رو به جلو قرار دهید. خیلی آرام پاشنه پاها را از روی زمین بلند کنید و در حالی که روی پنجه ها ایستاده اید، چندین ثانیه در این حالت بمانید و سپس به آرامی پاشنه پا را به آرامی، روی زمین قرار دهید. این تمرین را چندین مرتبه انجام داده و تکرار کنید.

   • کشش پنجه پا

     برای انجام این تمرین، ابتدا روی صندلی نشسته و سپس پاهای خود را روی زمین قرار دهید. سپس یکی از پاها را بلند کرده و روی پای دیگر قرار دهید. با دست خود پنجه پایی که بالا قرار گرفته است را بگیرید و پنجه های خود را به سمت بیرون بکشید.

   • چرخاندن مچ پا در حالت دراز کشیده

     برای انجام این تمرین روی زمین در حالت ریلکس قرار گرفته و پاهای خود دراز کنید. سپس مچ پاها را به سمت چپ و راست حرکت داده و بچرخانید. این حرکت را چندین مرتبه و به آرامی انجام دهید.

   • چرخاندن پنجه های پا

     برای انجام این تمرین، ابتدا روی صندلی نشسته و سپس پاهای خود را روی زمین قرار دهید. سپس یکی از پاها را بلند کرده و روی پای دیگر قرار دهید. با دست خود پنجه پایی که بالا قرار گرفته است را بگیرید و پنجه های خود را به سمت چپ و راست و بالا و پایین بچرخانید.

2. تحریکات الکتریکی عصب

   در این روش فیزیوتراپیست با استفاده از دستگاه انتقال دهنده جریان الکتریکی و به کمک الکترود ها، جریان التریکی را با ولتاژ کنترل شده به عصب های نواحی آسیب دیده بدن که به دلیل عارضه دیابت و نورپاتی دیابتی دچار آسیب شده اند، انتقال داده و در نهایت به تحریک بافت های بدن (عصب های آسیب دیده) پرداخته و موجب بهبود علائم و عوارض دیابت و نوروپاتی دیابتی می شود.

3. لیزرتراپی با لیزر سرد

   یکی دیگر از روش های فیزیوتراپی مبتلایان به دیابت و نوروپاتی دیابتی که به ترمیم بافت ها، کاهش تورم و همچنین تسکین عصب کمک می کند، لیزر تراپی با لیزر کم توان یا سرد می باشد. از آنجایی که لیزر کم توان با شدت کم انجام می شود، بدون این که موجب تخریب بافت ها و سوختن آن ها شود، به آزاد سازی اندورفین کمک می کند. با آزاد شدن اندورفین، شدت درد و تورم کاهش یافته و در نتیجه با افزایش جریان خون و تحریک بافت های عصبی وضعیت بیمار و نوروپاتی دیابتی ناشی از دیابت بهبود می یابد.

4. منوال تراپی

   یکی دیگر از متدها و تکنیک های توانبخشی که به کمک دست فیزیوتراپیست صورت می گیرد و می تواند به بهبود وضعیت عضلات آسیب دیده و جلوگیری از ضعف و یا اسپاسم عضلات کمک کند، منوال تراپی می باشد. منوال تراپی می تواند به صورت کایروپراکتیک و با ماساژ دست فیزیوتراپیست انجام شود و به بهبودی جریان و گردش خون در بدن و همچنین بهبود ضعف عضلات، گرفتگی عضلات، کاهش و تسکین خارش و سوزش و جلوگیری از زخم شدن بدن کمک کند و موجب افزایش دامنه حرکتی دست، پا و.. شود.

5. اولتراسوند تراپی

   این روش فیزیوتراپی بخشی از الکتروتراپی بوده و با استفاده از دستگاه اولتراسوند و با اعمال امواج فراصوت انجام می گیرد. در این روش فیزیوتراپیست، موجب تحریک و ترمیم بافت های عصبی، افزایش گردش خون، عملکرد بهتر و سریع تر اندام های بدن (دست و پا) شده و به بهبود علائم و عوارض ایجاد شده در بدن بیمار از جمله خارش، درد، سوزش، زخم و....کمک می کند.

فیزیوتراپی قبل و بعد از جراحی افراد دیابتی

از آنجایی که ممکن است وضعیت دیابت در بعضی از افراد به شدت شدید و حاد باشد و نیاز به جراحی انگشتان پا، دست و یا قطع عضو (قطع انگشت پا، دست، قطع پا و...) باشد، قبل و بعد از جراحی مبتلایان به دیابت و قطع عضو شدگان، جهت بهبود وضعیت خود و همچنین بازگشت کیفیت عملکردی زندگی، نیاز به فیزیوتراپی و آموزش های فیزیوتراپی دارند. فیزیوتراپیست قبل و بعد از جراحی آموزش های لازم را جهت بلند شدن، نشستن، خوابیدن، مراقبت های دیگر مانند راه رفتن، استفاده از عصا، ویلچر، واکر و همچنین استفاده درست از عضو مصنوعی (پا و دست) را به بیمار و مراقبان او ارائه داده و بعد از جراحی نیز علاوه بر اینکه به بیمار کمک می کند تا از تکنیک های مختلف فیزیوتراپی استفاده کند، با توجه به وضعیت بیمار به بهبود ناحیه جراحی شده نیز می پردازد.

عوارض دیابت

این عارضه در نهایت می تواند موجب بروز ناراحتی و همچنین عوار مختلفی در بدن شود و سلامت بدن را از جهات مختلف به خطر بیاندازد. از جمله عوارضی که به دنبال دیابت ممکن است در بدن فرد اتفاق بیفتند، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. نوروپاتی دیابتی

   یکی از عوارض ناشی از دیابت که منجر به ناراحتی نواحی مختلف بدن به خصوص پاها می شود، عارضه نوروپاتی می باشد. این عارضه به دلیل افزایش بیش از حد قند خون و وجود عارضه دیابت اتفاق افتاده و با فشار آوردن به عروق و عصب ها موجب فشردگی و آسیب های عصب شده و می تواند دیواره رگ های خونی یا همان مویرگ ها را نیز تضعیف کند.

2. بیماری های قلبی و عروقی

   دیابت و قند خون بیش از حد می تواند منجر به بروز بیماری های قلبی و عروقی از جمله درد قفسه سینه یا همان آنژین صدری، حمله قلبی و یا سکته مغزی و آترواسکروز شود.

3. نفروپاتی یا آسیب کلیه

   یکی دیگر از عوارض ناشی از دیابت، نفروپاتی یا آسیب های کلیوی می باشد. دیابت منجر به از کار افتادن سیستم فیلترینگ کلیه شده و در نهایت موجب نارسایی کلیوی می شود.

4. رتینوپاتی یا آسیب چشم

   دیابت و قند خون بالا می تواند موجب آسیب عروق خونی شبکیه چشم شود و در صورت کنترل نکردن و درمان نکردن آن حتی ممکن است موجب کوری بیمار گردد. این عارضه خطر ابتلا به آب مروارید و گلوکوم را نیز افزایش داده و موجب تاری دید و نابینایی فرد می شود.

5. مشکلات پوستی

   جالب است بدانید دیابت حتی روی پوست نیز تاثیر گذاشته و منجر به بروز مشکلات پوستی از جمله عفونت و قارچ های پوستی، تغییر رنگ پوست و... می شود.

6. اختلال شنوایی

   دیابت می تواند در حس شنوایی فرد مشکلات و ناراحتی هایی ایجاد کند و فرد را دچار کم شنوایی و ناشنوایی کند.

7. آلزایمر

   این عارضه منجر به زوال عقل و همچنین مشکلاتی از جمله آلزایمر زودرس و فراموشی می شود.

8. افسردگی

   از دیگر عوارض ناشی از دیابت می توان به مشکلات روحی از جمله افسردگی نیز اشاره کرد. این عارضه در افرادی که به دیابت نوع اول و دوم مبتلا هستند، بیشتر مشاهده می شود.

جلوگیری از دیابت با فیزیوتراپی

جالب است بدانید فیزیوتراپی می تواند به پیشگیری و جلوگیری از بروز دیابت نوع دوم و افزایش قند خون کمک کند. فیزیوتراپی و تمرینات ورزشی مناسبی که فیزیوتراپیست برای فرد تعیین و تجویز می کند، موجب بهبود وضعیت تنفسی، کنترل سطح قند خون و چربی بدن شده و از عوارضی از جمله دیابت، مشکلات قلبی و عروقی و.. جلوگیری می کند. از آنجایی که کم تحرکی موجب بروز دیابت و افزایش قند خون می شود، فیزیوتراپی و تمرینات ورزشی می تواند موجب مصرف انرژی و تبدیل قند به انرژی شوند و در نهایت از بروز دیابت جلوگیری کنند.

سوالات متداول

1. دیابت در چه کسانی شایع تر است؟

   همه افراد می توانند به این عارضه مبتلا شوند، بعضی از افراد به صورت خفیف و بعضی دیگر به صورت شدید دچار این عارضه می شوند. اما یکسری از افراد بیشتر در معرض خطر ابتلا به دیابت قرار دارند:
   • افرادی که در خانواده خود سابقه ابتلا به این عارضه داشتند.
   • افرادی که دچار بیماری های چربی خون و فشار خون هستند.
   • افرادی که تنبل و کم تحرک هستند.
   • زنانی که در دوره بارداری قرار دارند و یا به مشکلات تخمدان مبتلا هستند.
   • افرادی که بیش از حد چاق هستند.
   • افرادی که شیوه زندگی آن ها از جمله رژیم غذایی، خواب، ورزش و... صحیح نیست.

2. فیزیوتراپی تا چه اندازه در درمان و کنترل دیابت موثر است؟

   فیزیوتراپی از جمله روش های درمانی موثر در درمان عارضه دیابت بوده ومی تواند به پیشگیری، کنترل و درمان این عارضه کمک کند. تمرینات ورزشی و فیزیوتراپی در کنار یک دیگر، در صورتی که به طور منظم و طبق برنامه فیزیوتراپیست انجام شوند، در مراحل اولیه تا متوسط بیماری می تواند بیماری را کنترل کنند و مانع از تشدید آن شوند. همچنین در صورتی که وضعیت حادتر شده باشد نیز می تواند خطرات احتمالی و عوارض ناشی از دیابت از جمله سکته های قلبی و مغزی را کاهش دهد و از قطع شدن انگشتان پا و یا هر عضو دیگر از بدن، جلوگیری کند. در نتیجه باید گفت این روش درمانی تاثیر بسیار زیادی بر روی سلامت، عملکرد و کیفیت زندگی فرد دارد.

3. چگونه می توان از بروز دیابت جلوگیری کرد؟

   از آنجایی که دیابت نوع اول به صورت ارثی اتفاق می افتد. پس راهی برای جلوگیری از آن نیست و فقط می توان آن را کنترل کرد. اما دیابت نوع دوم که از شایع ترین نوع دیابت است و به دلیل شیوه غلط زندگی و مشکلات و عوامل محیطی اتفاق می افتد و می توان با انجام چندین کار و رعایت چندین نکته احتمال ابتلا به آن را کاهش داد و از وقوع آن جلوگیری کرد:
   1. انجام حرکات ورزشی و تحرک داشتن (شنا، قدم زدن، دوچرخه سواری، یوگا و...)
   2. رژیم غذایی سالم و عدم مصرف بیش از حد مواد قندی، چربی، کافئین و...
   3. کنترل وزن و پرهیز از چاقی
   4. چکاپ و معاینه سالیانه به منظور بررسی وضعیت سلامت

4. دیابت در دوران بارداری چه عوارض و خطراتی را به دنبال دارد؟

   دیابت در دوران بارداری می تواند موجب عوارض و مشکلاتی در بدن مادر شود و روی سلامت نوزاد نیز تاثیر منفی می گذارد. از شایع ترین عوارض دیابت در دوران بارداری می توان به موارد زیر اشاره کرد:

   1. زایمان زود رس
   2. تشنج نوزاد بعد از تولد و پایین بودن قند خون نوزاد
   3. ابتلای نوزاد به چاقی و دیابت نوع دوم
   4. ابتلای نوزاد به مشکلات و نارسایی قلبی
   5. احتمال معلول شدن نوزاد و یا ایجاد ناهنجاری ها و آسیب های دیگر از جمله نابینایی و یا کم بینایی نوزاد
   6. بالا رفتن فشار خون در مادر
   7. عفونت های ادراری و یا رحمی مادر
   8. زایمان سخت و خطرناک