تمرین درمانی | انواع، مزایا، کاربردها، تکنیکها و تمرینات ورزشی

تمرین درمانی | انواع، مزایا، کاربردها، تکنیکها، تمرینات ورزشی و سوالات متداول

آیا می دانستید تمرینات ورزشی نیز به شدت می توانند موجب بهبود وضعیت آسیب دیدگی بدن شوند؟ در طول شبانه روز چقدر ورزش می کنید؟
در بین روش های درمانی ارائه شده از جانب فیزیوتراپیست، تمرین درمانی (Exercise Therapy) در بخش ویژه ای قرار گرفته و همواره علاوه بر بهبود و جلوگیری از آسیب های احتمالی به تقویت عضلات بدن نیز کمک می کند. برای اطلاع بیشتر از این روش درمانی و مزایا و تکنیک های آن تا پایان این مقاله همراه ما باشید.

تمرین درمانی چیست؟

تمرینات ورزشی مخصوص که توسط فیزیوتراپیست و متخصص تمرین درمانی برنامه ریزی می شود و به بهبود وضعیت نواحی آسیب دیده بدن و همچنین بازگشت عملکرد آن ها بعد از جراحی و آسیب کمک می کند، در شاخه ای از درمان های فیزیوتراپی قرار گرفته و در اصطلاح به این بخش ورزشی و درمانی، تمرین درمانی یا ورزش درمانی می گویند. تمرین درمانی از بی خطرترین و موثرترین درمان ها بوده که به مدیریت شرایط اسکلتی و عضلانی بدن می پردازد و از آسیب های شدید و یا آسیب های احتمالی نیز جلوگیری می کند. هدف از انجام تمرین درمانی، آزاد کردن حرکات مفاصل و همچنین افزایش و کنترل دامنه حرکتی عضلات و مفاصل بدن می باشد.

تمرین درمانی برای چه کسانی مناسب است؟

تمرین درمانی یا ورزش های فیزیوتراپی به طور کلی با توجه به نوع و میزان عارضه و آسیب ایجاد شده در نواحی مختلف بدن انجام شده و ممکن است تمام تکنیک های آن برای همه افراد مناسب نباشد و گاهی ممکن است انجام بعضی از تکنیک های آن موجب ایجاد آسیب و عوارضی در نواحی مختلف بدن فرد شود. این تمرینات بیشتر مناسب افراد با شرایط زیر است:

  1. سالمندان و افرادی که دچارمحدودیت های حرکتی شده اند.
  2. افرادی که جراحی های متفاوتی انجام داده اند و می خواهند مجددا به فعالیت های شغلی، ورزشی و روزانه خود بپردازند.
  3. افرادی که دچار فلج و محدودیت های عضلانی هستند.
  4. افرادی که بدن منعطفی ندارند و دچار خشکی و اسپاسم عضلانی هستند.
  5. افرادی که دچار آسیب هایی از جمله شکستگی استخوان، دررفتگی استخوان، پارگی عضلات، تاندون ها، رباط ها، آسیب های عصبی و ... شده اند.
  6. افرادی که دچار بیماری هایی از جمله آرتروز، روماتیسم، پوکی استخوان و... می باشند و می خواهند از تشدید یافتن این عارضه ها و همچنین ایجاد عارضه و آسیب های شدیدتر جلوگیری کنند.
  7. افرادی که مدت زیادی در بستر بیماری بوده اند، از جمله افرادی که در کما هستند و یا دچار عارضه هایی از جمله سکته قلبی و یا مغزی شده اند.
  8. افرادی که بیماری های اسکلتی مادرزادی دارند و می خواهند از تشدید یافتن آن جلوگیری کنند.
  9. افرادی که نمی خواهند مجبور به انجام درمان های تهاجمی (جراحی) شوند.
  10. افرادی که فعالیت های حرفه ای ورزشی انجام می دهند و می خواهند مقاومت بدن خود را در برابر آسیب های مختلف افزایش دهند و یا تضمین کنند.

مزایای تمرین درمانی

تمرین درمانی نیز مانند روش های دیگر مزیت هایی را به دنبال دارد و می تواند موجب بهبود وضعیت آسیب دیدگی فرد شود. این مزایا عبارتند از:

  1. این تمرینات را می توان در خانه انجام داد.
  2. هزینه تمرین درمانی نسبت به درمان های دیگر بسیار مناسب می باشد.
  3. این تمرین خطر و عارضه های جانبی شدیدی در پی ندارند.
  4. می توانند موجب بهبود و افزایش دامنه حرکتی و همچنین انعطاف پذیری بدن شوند.
  5. موجب افزایش گردش خون در بافت های بدن و عضلات می شوند و به تحریک و بازسازی نواحی آسیب دیده بدن کمک می کنند.
  6. موجب کاهش و تسکین درد و تورم و همچنین خشکی و گرفتگی (اسپاسم های عضلانی) می شوند.
  7. موجب تقویت عضلات بدن و تحکیم و تقویت تاندون ها و رباط ها می شوند.
  8. از آسیب های احتمالی و شدید جلوگیری می کنند.
  9. موجب افزایش تراکم استخوان های بدن می شوند.
  10. به از بین بردن و کاهش خستگی های بدن می پردازند.
  11. همچنین احساس سر زندگی، شادی و نشاط را به فرد هدیه می دهند.
  12. موجب بازگشت عملکرد سابق نواحی جراحی شده و یا آسیب دیده بدن می شوند.

انواع تمرینات ورزشی و فیزیوتراپی

تمرین درمانی و ورزش های فیزیوتراپی در کلینیک فیزیوتراپی با توجه به هدف به کارگیری به چندین دسته تقسیم شده و هر کدام از این دسته ها نیز شامل تکنیک هایی می شوند:

  1. تمرینات عملکردی و تقویتی

    این دسته از تمرینات ورزشی جهت تقویت عملکرد مفصل انجام شده و انجام آن قبل از جراحی و همچنین بعد از آن بسیار مفید می باشد. این بخش از تمرینات به موجب افزایش قدرت و همچنین عملکرد بهتر عضلات و مفاصل می شود. تمرینات عملکردی و تقویتی به سه دسته ایزوتونیک، ایزومتریک و ایزوکینتیک تقسیم بندی شده و دفعات تکرار آن ها بسیار کم است. این ورزش ها با توپ طبی، دمبل و وزنه، دستگاه های سایبکس و... انجام می گیرند.
  2. تمرینات دامنه حرکتی

    این دسته از تمرینات ورزشی در جهت کنترل دامنه حرکتی و همچنین افزایش آن انجام شده و به مفصل کمک می کند تا در محدوده طبیعی حرکتی خود بتواند حرکت کند. تمرینات دامنه حرکتی مفصل شامل فعال، غیرفعال و فعال کمکی می شود.
    1. تمرینات دامنه حرکتی فعال مفصل : حرکاتی است که بر روی یک مفصل انجام می گیرد و توسط شخص و یا دستگاه انجام می شود.
    2. تمرینات دامنه حرکتی غیرفعال مفصل: بخشی از تمرینات توسط بیمار انجام می شوند و کسی در انجام آنها دخالت ندارد.
    3. تمرینات دامنه حرکتی فعال کمکی: این بخش از تمرینات توسط بیمار و کمک کننده و یا بیمار و دستگاه به طور مساوی بر روی مفصل انجام می گیرد.
  3. تمرینات انعطاف پذیری یا کششی

    تمرینات کششی و انعطاف پذیری بخشی از تمرینات درمانی و ورزشی بوده که موجب حفظ دامنه حرکتی یک یا چندین مفصل شده و به انعطاف پذیری و کشش آن ها کمک می کند. این تمرینات شامل یوگا، پیلاتس، تای چی و... می شوند. افرادی که دچار محدودیت های حرکتی مفصل و همچنین کاهش انعطاف پذیری هستند، برای بهبود مفاصل خود از این تمرینات استفاده می کنند.
  4. تمرینات تعادلی و هماهنگی

    این بخش تمرینات از تمرین های فیزیوتراپی و ورزش درمانی، به وضعیت قرار گرفتن بدن فرد و برقراری تعادل درنواحی مختلف بدن و همچنین در هنگام ایستادن و راه رفتن کمک می کند و موجب اصلاح وضعیت بدن می شود. ایستادن روی یک پا، ایستادن روی پنجه های پا و... از تمرینات تعادلی می باشد.
  5. تمرینات استقامتی

    این بخش از تمرینات، بر روی گروه عظیمی از عضلات بدن طی یک دوره و در یک زمان انجام شده و با درگیر کردن همزمان آن ها به استقامت بدن کمک می کنند. این تمرینات شامل دوچرخه سواری، پیاده روی، دویدن و... می شوند.

کاربرد های تمرین درمانی

کاربرد ورزش درمانی در بهبود نواحی مختلف بدن شامل موارد زیر می شود:

  1. تمرین درمانی کمر

    تمرین درمانی نقش مهمی در کاهش دردهای کمر، مشکلات مربوط به کمر از جمله فتق دیسک کمر، عصب سیاتیک، قوز، خشکی و گرفتگی کمر (اسپاسم) دارد. فیزیوتراپیست با تمرینات کششی، انعطاف پذیری، تقویتی و عملکردی و... به بهبود وضعیت آسیب دیدگی می پردازد و بر روی گردش خون، دامنه حرکتی، میزان درد و تورم و آسیب های احتمالی نیز تاثیر می گذارد.
  2. تمرین درمانی دست

    بخشی از تمرینات ورزشی در تمرین درمانی دست به منظور بهبود آسیب های ایجاد شده در نواحی مختلف دست از انگشتان دست تا بازو انجام می گیرد. این تمرینات در انواع کششی، انعطاف پذیری، هماهنگی و تعادل، تقویتی و عملکردی و همچنین دامنه حرکتی مفصل انجام می گیرند و بر روی عصب و بافت های رباط و تاندون دست، عروق، عضلات و مفاصل و... تاثیر می گذارند. تمرین درمانی به بهبود عوارضی همچون سندرم تونل کارپال، آرنج تنیس بازان (تنیس البو)، خشکی دست، انگشت ماشه ای و... کمک می کند.
  3. تمرین درمانی پا

    تمرین درمانی در بخش پا نیز به شدت موثر بوده و برای افرادی که مدت هاست در بستر بوده اند و یا ضعف جسمانی دارند و همچنین افرادی که جراحی انجام داده و یا در طی فعالیت های ورزشی آسیب دیده اند، بسیار موثر است. باید گفت تمرین درمانی پا، در بخش های مختلف پا انجام شده و علاوه بر درمان به تقویت عضلات نیز کمک می کند. این روش درمانی با حرکات مختلف ورزشی به بهبود عارضه هایی از جمله خار پاشنه، کشیدگی و دررفتگی مچ پا، مینیسک زانو، آسیب های لیگامان زانو، تقویت و درمان تاندون آشیل، مشکلات مربوط به ران و عضله چهارسر ران و.... نیز کمک می کند.
  4. تمرین درمانی لگن

    لگن همواره به دلیل آسیب پذیری در سنین مختلف بخصوص در سنین بالای ۶۰ سال دچار شکستگی، دررفتگی و ... می شود. تمرین درمانی لگن به بهبود مشکلات مربوط به لگن نیز کمک کرده و از آسیب های شدیدتر جلوگیری می کند.
  5. تمرین درمانی ستون فقرات

    ستون فقرات از مهم ترین نواحی بدن بوده که با سایر نواحی بالا تنه و پایین تنه مرتبط می باشد. در صورتی که این ناحیه دچار آسیب شود، سایر نواحی مرتبط با آن نیز دچار آسیب شده و در کل بدن اختلال ایجاد می شود. در بخش تمرین درمانی، فیزیوتراپیست جهت بهبود وضعیت ستون فقرات، قرار گیری مهره ها در جایگاه اصلی، کاهش درد و تورم، اصلاح انحرافات ایجاد شده در آن و درمان و ترمیم آسیب دیدگی هایی از جمله پارگی و دررفتگی عصب، تنگی کانال نخاع و... ورزش ها و تکنیک های خاص را در اختیار بیمار قرار داده و به بهبود وضعیت ستون فقرات کمک می کند.
  6. تمرین درمانی سر و گردن

    تمرین درمانی در این بخش به بهبود دیسک گردن، دنده گردنی، جلوگیری و یا بهبود سندرم توراسیک اوت لت، جلوگیری و یا درمان سردردهای گردنی و دیگر آسیب های ایجاد شده در گردن و سر پرداخته و موجب بهبود وضعیت بیمار می شود. تمرینات ورزشی ارائه شده توسط فیزیوتراپیست موجب بهبود و تقویت عملکرد گردن و عضلات آن شده و دامنه حرکتی را نیز افزایش می دهد.
  7. تمرین درمانی شانه

    شانه مفصل پرتحرک بدن بوده و می تواند دچار آسیب هایی از جمله روتاتور کاف، شانه یخ زده، آرتروز شانه، شانه افتاده و.... شود. فیزیوتراپیست جهت درمان عارضه های ایجاد شده در شانه از تمرینات ورزشی و فیزیوتراپی استفاده کرده و به بهبود آن ها می پردازد.
  8. تمرین درمانی قفسه سینه و شکم

    شاید برایتان عجیب باشد، اما تمرین درمانی حتی در بخش قفسه سینه و شکم نیز موثر بوده و برای بهبود وضعیت تنفسی فرد و گرفتگی قفسه سینه، تقویت عضلات شکم و آسیب های مربوط به آن ها نیز مفید می باشد. (فیزیوتراپیست برای درمان مشکلات تنفسی فرد بعد از انجام جراحی از تمرینات مخصوصی استفاده می کند.)

اصول و نکات ورزش درمانی

تمرین درمانی می تواند نتیجه مثبت و رضایت بخشی به همراه داشته باشد که طبق اصول و نکات پایه انجام شود. تمرین درمانی نیز مانند درمان های دیگر دارای اهداف و اصولی می باشد. اولین اصل این است که باید تمرین شامل انواع ورزش های فیزیوتراپی باشد و هر کدام مخصوص ناحیه خاصی و یا آسیب خاصی طراحی شده باشد. دومین اصل این تمرینات این است که باید از پارامترهای صحیح فیزیوتراپی در تمرینات استفاده شده باشد و اصول دیگر آن عبارتند از مشخص بودن تعداد دفعات تکرار تمرین، تعداد ست، مدت زمان انجام آن و دفعات انجام آن ها در هفته یا روز، همچنین از دیگر اصول مهم این تمرینات این است که باید طبق استانداردهای فیزیوتراپی و با برنامه ریزی دقیق توسط فیزیوتراپیست انجام گیرند.

تکنیک های ورزش درمانی

در اینجا شما را با چند روش تمرینی که هر کدام مربوط به بخش خاصی از بدن است و به منظور خاصی انجام می شود، آشنا می کنیم.

  1. بلند کردن پا: ( جهت بهبود زانو)

    برای انجام این تمرین ابتدا باید روی سطح صافی و رو به پشت دراز بکشید. زانوی خود را خم کنید و در حالی که یکی از پاها را صاف بر روی زمین قرار داده اید، پای دیگر خود را به طور مستقیم حفظ کرده و تا ارتفاع زانو ی پای دیگرتان بالا ببرید. ( ۱۰ الی ۱۵ بار این تمرین را انجام دهید.)
  2. اسکات زانو:(جهت بهبود زانو)

    ابتدا مقابل دیوار بایستید و پاهایتان را هم عرض با شانه قرار داده و از هم دور کنید. خیلی آرام زانوهایتان را خم کنید و به دیوار تکیه دهید. ۵ الی ۱۰ ثانیه در این وضعیت بمانید و خیلی خم نشوید. در صورتی که حس درد و یا ناراحتی در زانو داشتید، حتما موقعیت خود را تغییر داده و به حالت اول برگردید.(این تمرین را چندین مرتبه انجام دهید.)
  3. انقباض جزئی:( جهت بهبود کمر)

    درحالی که روی زمین دراز کشیده اید، زانوهایتان را خم کرده و پاهای خود را بر روی زمین قرار دهید. بازوهای خود را روی سینه و سا دست ها را پشت سرتان قرار دهید. ماهیچه معده خود را منقبض کنید و شانه ها را از روی زمین بلند کنید. (دقت کنید نباید از آرنجتان استفاده کنید و همچنین نباید از بازوهایتان برای بیرون کشیدن گردن کمک بگیرید.) یک ثانیه صبر کنید و به آرامی به حالت سابق خود برگردید. ۸ الی ۱۲ بار این تمرین را انجام دهید و حتما دقت داشته باشید که پاها، کمر و ران در طی تمرین روی تشک قرار بگیرند و با تشک در تماس باشند.
  4. تمرین شیب لگن:( تقویت عضلات شکم و لگن، بهبود درد سیاتیک)

    ابتدا روی زمین و رو به پشت دراز کشیده و زانوهایتان را خم کنید. پاها را صاف کرده و بر روی زمین قرار دهید. سپس شکم خود را در جهت ستون فقرات بکشید. در این هنگام، پشت بدن به صورت خود به خودی به طرف پایین صاف شده و لگن در جهت سینه بالا می رود. ۲۰ ثانیه در این حالت بمانید و سپس به حالت قبل برگشته و استراحت کنید.

تجهیزات مورد نیاز در تمرین درمانی

برای انجام برخی از تکنیک های ورزشی و تمرین درمانی نیاز به تجهیزات و وسایل ورزشی می باشد. این وسایل عبارتند از:

  1. استپر: از این وسیله جهت درمان کمر درد و همچنین افزایش تراکم استخوان استفاده می شود. در تمرینات مختص به آرتروزها نیز از این وسیله استفاده می شود.
  2. استندینگ فریم: از این وسیله در تمرین های مربوط به بیماری ها و عوارض نخاعی استفاده می کنند.
  3. دوچرخه ثابت: استفاده از دوچرخه ثابت و تردمیل به مشکلات مربوط به پا در نواحی مختلف کمک می کند.
  4. تخت های مخصوص کار درمانی و فیزیوتراپی: می توان از این تخت ها برای انجام تمرینات درحالت نشسته و خوابیده استفاده کرد.
  5. انواع رولر: از این وسیله برای عوارض مربوط به گردن و در تمرینات گردنی استفاده می شود.

سوالات متداول

  1. در طول تمرین درمانی چه چیزی بیشتر اهمیت دارد؟

    بخش مهمی از تمرین درمانی به منظور بهبود وضعیت فرد انجام می گیرد. چیزی که در این میان حائر اهمیت است، پیشرفتی است که در طول درمان اتفاق افتاده و در تک تک مراحل و جلسات درمانی مشاهده می شود. این پیشرفت نیز حاصل چند عامل مهم می باشد. اهداف ورزشی و تکنیک ها، سن بیمار، عدم وجود محدودیت جسمی و یا محدودیت جسمی، سطح فعالیت و مهارت فیزیوتراپیست در برنامه ریزی ورزش ها تاثیر بسزایی بر روی پیشرفت و روند درمان دارد.
  2. آیا تمرین درمانی می تواند خطرناک باشد؟

    این درمان نیز مانند دیگر روش های درمانی در صورتی که توسط فرد با تجربه و فیزیوتراپیست ماهر انجام نگیرد و بدون رعایت اصول و نکات پایه انجام شود، می تواند موجب ایجاد مشکلات زیادی در ناحیه آسیب دیده بدن یا دیگر نواحی شود. البته باید گفت این روش درمانی جز ایمن ترین روش ها بوده و می تواند بدون هیچگونه ناراحتی و عارضه خطرناکی به بهبود وضعیت آسیب دیدگی کمک کند.