فیزیوتراپی قفسه سینه: درمان بیماری های تنفسی، مراحل و تمرین، هزینه 1402

تنفس نقش پررنگی در حیات و کارکرد سیستم بدن دارد . گاهی اوقات مشکلاتی مانند انواع بیماری های تنفسی و قلبی موجب می شود که فرد در تنفس دچار مشکل شود. لذا برای رفع این مشکلات مراقبت های درمانی مختلفی انجام می گیرد که یکی از مهم ترین اقدامات فیزیوتراپی قفسه سینه به منظور بهبود تنفس و پاکسازی مجاری هوایی استفاده می شود و این روش فیزیوتراپی شامل اقداماتی است که به منظور درمان بیماران گروه های سنی مختلف مبتلا به مشکلات تنفسی حاد و مزمن انجام می گیرد. شاید شما هم با این تجربه روبه‌رو شده اید که یک فرد عمل جراحی کرده است و در بیمارستان به وی می‌گویند نفس عمیق بکشد، سرفه کند یا در دستکش فوت کند. اگر برای شما این پرسش مطرح بوده و هست که این کارها چه فایده‌ای دارد، این مقاله می‌تواند پاسخ این پرسش‌ها را برای شما روشن کند. پس از شما دعوت می‌کنیم ادامه این مطلب را مطالعه بفرمایید.

فیزیوتراپی ریه چیست؟

ریه ها اعضای نهایی تنفسی انسان هستند که حجم عمده قفسه ‌سینه را اشغال می‌کنند. هوا وارد ریه‌ها می‌شود و در آنجا در مجاورت مویرگ‌های ظریفی قرار می‌گیرد که خون در آنها جریان دارد. بدین ترتیب، دی اکسید کربن از خونِ داخل مویرگ‌ها خارج می‌شود و اکسیژنِ داخل هوا جذب خون داخل مویرگ‌ها می‌گردد. هر ریه از پنج قسمت تشکیل شده است که هر یک از آنها یک لوب نامیده می‌شوند.
در فیزیوتراپی قفسه ‌سینه که به چست فیزیو معروف است، فرد موقعیت های بدنی متفاوتی را به خود می‌گیرد به گونه‌ای که با بهره‌گیری از نیروی جاذبه زمین ترشحات مخاطی هر ریه از هر پنج لوب آن خارج شوند. به این امر، تخلیه موقعیتی ترشحات مخاطی هم گفته می‌شود. هر موقعیت بدنی طوری تعریف شده است که در آن یکی از لوب های ریه به سمت پایین قرار می‌گیرد. وقتی علاوه بر قرار گرفتن بدن فرد در یک موقعیت خاص، از ضربه‌هایی خفیف روی قفسه ‌سینه استفاده می‌شود، نام تخلیه موقعیتی و دَق (ضربه) بیشتر برای آن کاربرد می‌یابد. علاوه بر این کار شخص مراقبت کننده، قفسه سینه بیمار را به لرزش و حرکت ظریفی وا می‌دارد. این حرکات ظریف قفسه ‌سینه، ترشحات مخاطی را بیشتر جابه‌جا کرده و از راه‌های هوایی کوچک به راه‌های هوایی بزرگتر هدایت می‌کند؛ جایی که یک سرفه یا سینه صاف کردن می‌تواند باعث خروج کامل آن از بدن شود.
فیزیوتراپی قفسه ‌سینه پیچیده نیست. برخی از کودکان به یک بیماری ژنتیکی به نام سیستیک فیبروزیس مبتلا هستند؛ یعنی تغییراتی در ترشحات مخاطی به‌ خصوص در ریه و غلظت آن پدید می‌آید که امکان تخلیه ترشحات ریوی به میزان مناسب را از دست می‌دهند. این کودکان به فیزیوتراپی قفسه ‌سینه بسیار وابسته هستند و نیاز مبرم دارند. همه اقوام، دوستان و هم سن‌های فرد مبتلا به سیستیک فیبروزیس می‌توانند اصول فیزیوتراپی قفسه ‌سینه را یاد بگیرند و برای فرد مبتلا اجرا نمایند. طبیعی است که در کلینیک فیزیوتراپی و بیمارستان‌ها فیزیوتراپیست‌های عزیز یا پرستاران گرامی این کار را انجام داده و به دیگران هم آموزش می‌دهند.
فیزیوتراپی قفسه سینه در مراکز مختلفی که شامل محیط درمانی و مراقبتی و نیز منزل قابل انجام است. در بیمارستان ها معمولا محل ارائه خدمات فیزیوتراپی قفسه سینه دو بخش است. بخش بستری و بخش سرپایی. بخش بستری شامل بخش مراقبت های ویژه و بخش مراقبت های پس از جراحی می باشد که در این بخش ها فرد به علت بیهوشی یا عدم توانایی در انجام تنفس خود به خودی و اتصال دستگاه مصنوعی تنفس و یا افزایش ترشحات داخل ریه و کم شدن حجم تنفسی نیازمند خدمات فیزیوتراپی قفسه سینه می باشد. بخش سرپایی نیز شامل مراکز توانبخشی و بازآموزی تنفسی و قلبی عروقی می باشد که بیشتر افراد با هدف افزایش حجم تنفسی و یادگیری تمرینات تنفسی و همچنین بالا بردن سطح کیفیت زندگی مراجعه می کنند. مراکز درمانی مراقبتی طولانی‌ مدت مثل آسایشگاه ها نیز نیازمند خدمات فیزیوتراپی می باشند.
البته برخی افراد نیاز دارند فیزیوتراپی قفسه ‌سینه در منزل برای آنها انجام شود و با توجه به این که مراحل آن پیچیده نیست، توجه علاقمندان را به انجام برخی مراحل آن جلب می کنیم.

فیزیوتراپی قفسه سینه برای چه افرادی مناسب است؟

اکثر بیمارانی که سابقه بیماری های شدید و جدی دارند، به فیزیوتراپی قفسه سینه نیاز داشته و باید در جهت این درمان اقدام کنند. این افراد مشکلاتی از جمله تخلیه نشدن ترشحات و مخاط چسبیده به ریه را داشته و در تنفس خود دچار اختلال های شدید می شوند.
این درمان برای مشکلاتی از جمله بیماری های عصبی عضلانی نیز مورد استفاده قرار می گیرد و کسانی در ناحیه عضلانی سینه دچار ناراحتی و درد می باشند، نیز از این درمان استفاده می کنند.
فیزیوتراپی قفسه سینه برای افرادی که جراحی هایی مثل جراحی رحم انجام داده اند یا دیگر جراحی های ارگان داخلی بدن را انجام داده اند، بسیار مناسب می باشد.
بعد از جراحی های ستون فقرات نیز می توان از فیزیوتراپی قفسه سینه استفاده کرد. این کار به بهبود تنفس و رفع مشکلات تنفسی بعد از جراحی نیز کمک می کند.
باید گفت، افراد و بیمارانی که تومورهای بدخیم و یا تومورهای ریوی دارند، تا آخر عمر باید از فیزیوتراپی قفسه سینه استفاده کنند.
بیماران و افرادی که دچار عفونت ها و بیماری های شدید و مزمن از جمله بیماری های ریوی، برونشیت، آمفیزم، برونشکتازی، آسم های حاد و شدید، سیستیک فیبروزیس و همچنین بیماری های عفونی مانند پنومونی هستند، نیز می توانند برای درمان از فیزیوتراپی قفسه سینه استفاده کنند.
افرادی که بیماری هایی از جمله دمل های ریوی و یا بیماری ام اس دارند، نیز می توانند از این روش درمانی بهره مند شوند و فیزیوتراپی قفسه سینه برای آن ها مناسب خواهد بود.
در بیمارستان ها برای درمان تنفسی کسانی که در بخش های مراقبت های درمانی شدید هستند و تنفس آن ها دچار مشکل می باشد، نیز از فیزیوتراپی قفسه سینه استفاده می شود تا مسیر هوایی باز شده و اکسیژن به بیمار برسد. این افراد بعد از مرخص شدن از بیمارستان نیز تحت درمان های فیزیوتراپی قفسه سینه قرار خواهند گرفت.

فیزیوتراپی ریه در منزل

فیزیوتراپی تنفسی در منزل معمولا در بیمارانی که به هر علت قادر به ترک منزل و مراجعه به مراکز مرتبط نیستند، انجام می شود. اقدامات فیزیوتراپی در منزل به صورت عمده با هدف تخلیه ترشحات و تصحیح الگوی تنفسی بیمار انجام می شود. معمولا بیماران در منزل پس از جراحی ها و بستری های طولانی مدت شروع به انجام فیزیوتراپی قفسه سینه می کنند که در این مرحله چون بیمار فعالیت لازم را ندارد، ترشحات غلیظ و چسبناک شده و مستعد ایجاد عفونت می شوند. لذا جلوگیری از ایجاد عفونت و مشکلات ثانویه اقدامی است که در فیزیوتراپی تنفسی در منزل با تکنیک های دستی فیزیوتراپی و تخلیه ای وضعیتی قابل انجام می باشدو مرحله بعدی با آموزش تمرینات تنفسی به بیمار، سعی در افزایش حجم و ظرفیت تنفسی وجود دارد.

هزینه فیزیوتراپی قفسه سینه در منزل و کلینیک فیزیوتراپی

بخش مهمی از نگرانی های بیماران در مورد هزینه درمان و فیزیوتراپی می باشد. در بسیاری از درمان ها بیمار به دلیل عدم توانایی مالی و هزینه های سنگین، روند بیماری را ادامه نداده و سلامتی خود را در معرض خطرهای جدی قرار می دهند. در درمان درد های ناحیه قفسه سینه به هیچ وجه نباید کوتاهی صورت بگیرد، زیرا این ناحیه به شدت حیاتی بوده و شامل قلب و ریه و دنده های قفسه ی سینه می شود در نتیجه بر گردش خون و تنفس تاثیر بسزایی دارد و سهل انگاری و کوتاهی در درمان این نواحی می تواند منجر به مرگ بیمار شود. فیزیوتراپی قفسه سینه توسط روش های درمانی خاص و با دستگاه ها و تکنیک ها ورزشی انجام می شود. هزینه فیزیوتراپی قفسه سینه با توجه به تعداد جلسات فیزیوتراپی، محل درمان، مراکز دولتی و خصوصی، تکنیک ها و دستگاه های درمان، تخصص و مهارت فیزیوتراپیست، محاسبه می شود. بسیاری از افراد فکر می کنند، فیزیوتراپی قفسه سینه در منزل گران تر از کلینیک می باشد. باید گفت این تفکر تاحدی درست و تاحدی اشتباه هست. اگر بیمار به علت کهولت سن، عدم توانایی حرکتی و راه رفتن نتواند به کلینیک مراجعه کند، بیمه بخشی از هزینه را پرداخت می کند و هزینه فیزیوتراپی کمتر می شود، اما اگر بیمار دارای شرایط راه رفتن و توانایی حرکتی باشد و هیچ مشکلی برای فیزیوتراپی در کلینیک نداشته یاشد، بیمه هیچ گونه هزینه درمانی را حساب نکرده و هزینه به طور آزاد محاسبه می شود. همچنین اگر فیزیوتراپیست مجبور به حمل دستگاه های مخصوص درمانی به منزل بیمار شود، هزینه فیزیوتراپی قفسه سینه بیمار در منزل بیشتر می شود. به طور کلی فیزیوتراپی در منزل ارزان تر و به صرفه تر از فیزیوتراپی در کلینیک می باشد، همچنین بیمار در منزل، احساس راحتی بیشتری دارد.

مزایا و فواید فیزیوتراپی قفسه سینه

در این قسمت قصد داریم تا شما را با فواید و مزایای فیزیوتراپی قفسه سینه آشنا نماییم. این مزایا عبارتند از:

1. فیزیوتراپی و توانبخشی قفسه سینه می تواند، تاثیرهای فراوانی بر روی بدن و بیمار بگذارد. این درمان با استفاده از تکنیک های مختلفی انجام شده و درحالت کلی به تنفس راحت بیمار کمک می کند. علاوه بر این باعث جلوگیری از عفونت های سینه و ریه شده و همچنین سرفه های بیمار را کاهش می دهد.
2. از مزایای دیگر این روش درمانی این است که در خانه نیز می تواند انجام شود. در صورتی که فرد دچار ضعف در راه رفتن و مراجعه کردن به کلینیک و مرکز درمانی باشد، می تواند فیزیوتراپی قفسه سینه و ریه را در خانه انجام دهد. این روش برای افرادی که دچار معلولیت و مشکلات جسمان (فلج و ضعف پاها) و همچنین تنش ها و استرس ها هستند و کسانی که سن بالایی دارند بسیار مناسب است.
3. فیزیوتراپی قفسه سینه از روش های غیرتهاجمی و ایمن می باشد.
4. هزینه این فیزیوتراپی نسبت به درمان های تهاجمی و جراحی ها کم تر و مناسب تر است.
5. فیزیوتراپی قفسه سینه به درمان عارضه هایی از جمله ناراحتی های عصبی عضلانی پرداخته و می تواند به بهبود این ناراحتی کمک کند.
6. این روش درمانی باعث ایجاد تنفس بهتر در فرد و جلوگیری از عفونت و سرفه های شدید می شود و به درمان بیماری هایی از جمله دمل های ریوی، برونشیت و... می پردازد.
7. از این روش درمانی، برای بیماران مبتلا به مشکلات تنفسی و بستری شده در ICU نیز استفاده می شود.
8. فیزیوتراپی قفسه سینه از روش های کم خطر بوده و شامل عارضه های خطرناک نمی شود. به طور معمول تنها عارضه های ایجاد شده بعد از این روش درمانی، تورم های موقت می باشد.

نحوه انجام فیزیوتراپی تنفسی

برای تخلیه موقعیتی، فرد طوری می‌خوابد یا می‌نشیند که آن لوب ریه که قرار است ترشحات مخاطی آن پاکسازی شود در بالاترین جای ممکن قرار می گیرد. هم اکنون نیروی جاذبه زمین کمک می کند که ترشحات مخاطی این لوب تخلیه شوند و فرد مراقبت کننده می‌تواند برای تسهیل این امر و کمک بیشتر به ضربه‌های آرام (یا همان دق) و حرکات لرزشی قفسه ‌سینه اقدام نماید. این که کدام موقعیت یا به عبارت دیگر کدام لوب برای تخلیه ترشحات انتخاب شود به وضع پزشکی بیمار بستگی دارد و گاهی ممکن است به لحاظ نیازها یا شرایط متفاوتِ افراد، اندکی در این موقعیت‌ها تغییراتی داده شود.
پس از این که بیمار در موقعیت مورد نظر قرار گرفت، هم اکنون مراقبت کننده می تواند وارد کردن ضربه‌های آرام یا همان دق را به دیواره قفسه ‌سینه آغاز کند. این کار به طور معمول برای 3 تا 5 دقیقه انجام می شود و گاهی پس از آن، حرکات لرزشی در همان منطقه از قفسه سینه برای 15 ثانیه (یا به عبارت دیگر برای مدتی که بیمار 5 بازدم انجام می‌دهد) صورت می‌پذیرد. هم اکنون وقت آن فرا رسیده است که از بیمار خواسته شود سرفه نماید یا با قدرت سینه صاف کند. بدین ترتیب ترشحات مخاطی که با کارهای قبلی از راه‌های هوایی کوچک به راه‌های هوایی بزرگتر آمده‌اند، از بدن خارج می‌شوند.
دق یک کار مهم به شمار می‌آید که کمک می‌نماید ترشحات مخاطی حرکت نمایند. برای انجام دق باید کمی به کف دست قوس بدهیم مانند زمانی که قصد داریم کمی آب را کف دست‌مان نگه داریم. هم اکنون در حالی که قسمت فرو رفته کف دست به سمت قفسه سینه بیمار است (در واقع با روی دست) دق را آغاز می‌کنیم. هوایی که بین فرورفتگی کف دست و دیواره قفسه سینه بیمار در زمان وارد کردن ضربه محبوس می‌شود مانند یک بالشتک عمل می‌کند و اجازه نمی‌دهد این ضربات باعث احساس درد و ناراحتی شود.
دق باید با نیروی نسبتا قوی و با تداوم پی‌درپی انجام شود. هر ضربه باید صدای توخالی فرورفتگی کف دست را همراه داشته باشد. برای وارد کردن این ضربات، مراقبت کننده بیشتر باید از مچ دست استفاده کند در حالی که بازوی وی در شرایط استراحت قرار دارد. در غیر این صورت خستگی زودتر به سراغ مراقبت کننده می‌آید. اگر فرورفتگی کافی در قوس کف دست رعایت شود، این ضربات با درد یا ناراحتی برای بیمار همراه نخواهد بود.
مراقبت کننده باید دقت نماید که نقاط زیر را مورد دق قرار ندهد:

•  ستون مهره‌ها
•  استخوان جناغ سینه
•  معده (ناحیه دنده‌های پایینی سمت چپ در جلو)
•  کلا ناحیه دنده‌ پایینی در پشت (برای پیشگیری از وارد آمدن آسیب به طحال در چپ، کبد در سمت راست و کلیه‌ها در دو طرف)

برخی افراد ترجیح می‌دهند به جای روش سنتی استفاده از فرورفتگی کف دست، از وسایل خاصی برای دق استفاده نمایند. اگر شما هم دوست دارید به جای روش سنتی از وسیله خاصی استفاده بفرمایید بهتر است پیش از آن با فیزیوتراپیست یا پرستار مربوطه مشورت نمایید.
حرکات لرزشی مرحله پایانی است. انتظار داریم با اجرای این تکنیک و وارد کردن این ضربه های ظریف‌تر ترشحات مخاطی ریه به راه‌های هوایی بزرگتر وارد شوند. مراقبت کننده کف دست خود را به صورت عادی روی آن ناحیه از قفسه ‌سینه می‌گذارد که قرار است لوب ریوی زیر آن تخلیه شود، عضلات بازو و شانه خود را منقبض می‌کند و حرکات لرزشی ریزی را پدید می‌آورد. سپس مراقبت کننده در حالی که حرکات لرزشی را ادامه می‌دهد فشار ملایمی هم روی این منطقه وارد می‌کند.
تکنیک دیگری که برای لرزش وجود دارد به شرح زیر است. مراقبت کننده یک دست را همان طور که در بالا گفتیم روی ناحیه‌ای از قفسه سینه که قرار است ترشحات مخاطی آن تخلیه شود قرار می‌دهد و دست دیگر خود را روی آن می‌گذارد. هم اکنون با فشردن این دو دست به یکدیگر حرکات لرزشی خفیف را ایجاد می‌کند.
حرکات لرزشی برخلاف دق باید با کف دست در حالت صاف انجام شود و برای ایجاد حرکات لرزشی نباید کف دست در وضعیت فرورفته قرار گیرد. بهتر است از بیمار بخواهیم بازدم خود را در طول مدت زمان بیشتری از ریه خارج کند تا نتیجه بهتری به دست آوریم.
تنفس عمیق، ترشحات مخاطی ریه را که از جای خود کنده شده‌اند بیشتر جابه‌جا می‌کند و ممکن است به سرفه منجر شود. برای این که به بیمار کمک شود که نفس عمیق‌تری بکشد به وی باید توصیه کرد که از تنفس دیافراگمی (یا همان نفس کشیدن شکمی) استفاده کند. در تنفس شکمی موقع دم، فرد عضله شکم را شل می‌گیرد و اجازه می‌دهد شکم به جلو بیاید و فضای بیشتری در قفسه سینه برای ورود هوا به مناطق پایینی ریه فراهم شود. برعکس، وقتی بیمار در حالت بازدم است عضلات شکم را سفت می‌گیرد و به داخل می‌کشد. این کار فضای قفسه ‌سینه را کمتر می‌کند و به خروج هوا و تا حدودی ترشحات مخاطی از بخش‌های پایینی ریه کمک می‌نماید. شاید خوب باشد برای اطمینان از این که تنفس شکمی را درست متوجه شده‌اید درباره آن از فیزیوتراپیست خود سوال کنید.

سوالات متداول

1. موارد منع فیزیوتراپی قفسه سینه کدام اند؟

   فیزیوتراپی قفسه سینه نیز مانند دیگر درمان های فیزیوتراپی در نواحی مختلف بدن با محدودیت ها و ممنوعیت هایی مواجه شده و در بعضی از افراد نه تنها هیچ سودی برای فرد ندارد، بلکه می تواند برای فرد ایجاد خطر کند. افرادی که نباید فیزیوتراپی قفسه سینه را انجام بدهند، عبارتند از:
   1. افرادی که در گذشته ی نزدیک و به تازگی دچار شکستگی در ناحیه قفسه سینه و یا مهره های ستون فقرات شده اند.
   2. افرادی از داروهای انعقاد خون استفاده می کنند.
   3. افرادی که با هرگونه لمس و یا تکنیک های مختلف درمانی دچار درد و ناراحتی شدید می شوند.
   4. افرادی که پوکی استخوان شدید دارند.
   5. افرادی که در قلب خود باتری دارند، نیز نباید از تکنیک های تحریک با برق و الکتروتراپی استفاده کنند.

2. فیزیوتراپی قفسه سینه به چند جلسه درمان نیاز دارد؟

   فیزیوتراپی قفسه سینه نیز با توجه و علت و نوع عارضه و همچنین شدت آن انجام می شود. نمی توان به طور دقیق برای این روش درمانی تعداد جلسه تعیین و تعریف کرد. مثلا در فیزیوتراپی قفسه سینه افرادی که تومورهای بدخیم دارند، این جلسات به صورت مادام العمر انجام می شود و هیچ تعداد خاصی برای آن در نظر گرفته نمی شود. در ناراحتی های خفیف تر معمولا حدود 10 جلسه و برای ناراحتی ها و مشکلات تنفسی شدید بالا 20 جلسه نیز به فیزیوتراپی قفسه سینه نیاز خواهد بود. بخشی از این فیزیوتراپی به تمرینات ورزشی تعلق دارد که معمولا 2 الی 3 روز در هفته به آن اختصاص داده می شود و در این مدت معمولا فیزیوتراپیست نیز شخص را همراهی می کند. به طور معمول هر جلسه فیزیوتراپی قفسه سینه بین 20 تا 40 دقیقه طول می کشد.

3. فیزیوتراپیست بعد از انجام جراحی چه اقداماتی انجام می دهد؟

   فیزیوتراپیست علاوه بر اینکه به درمان مشکلات تنفسی و ... بیمار می پردازد، آموزش های لازم بعد از انجام جراحی ها را نیز به بیمار داده و بعد از جراحی در همان روز اول به بیمار کمک می کند تا از تخت خواب بلند شده و راه برود. فیزیوتراپیست به کلیه این عملیات (بلند شدن،نشستن؛ راه رفتن و...) نظارت خواهد داشت.