آرتروز دست | علل، علائم، تشخیص و روشهای درمان

همانطور که می دانید آرتروز از بیماری هایی است که به صورت تدریجی موجب تضعیف مفصل و غضروف ها شده و در نهایت موجب ایجاد ناراحتی و عوارض خفیف و شدیدی می شود. برای آشنایی با آرتروز دست (Hand Osteoarthritis) و علت ایجاد آن و همچنین موثرترین راه های درمانی (تمرین درمانی، فیزیوتراپی و جراحی) تا پایان این مقاله همراه ما باشید.

آرتروز دست چیست؟

آرتروز یکی از رایج ترین و شایع ترین نوع آرتریت (التهاب مفصل) بوده و ممکن است تمام افراد به آن مبتلا شوند. آرتروز دست با تحلیل رفتن و تخریب غضروف و مفاصل دست به طور تدریجی ایجاد شده و موجب ایجاد ناراحتی و اختلال در کل دست و فعالیت های فرد می شود. آرتروز یا همان سایش و فرسایش از عوارضی است که می تواند موجب شکنندگی استخوان ها و آسیب پذیری مفاصل شود. آرتروز یک بیماری پیشرونده بوده و در طول زمان نمایان می شود.

علائم آرتروز دست

معمولا این عارضه در مراحل اولیه خود نشان و علامتی ندارد و با پیشرفت آن و شدیدتر شدن آن، علائم نیز بروز یافته و نمایان می شوند. هنگامی که این علائم در دست شما مشاهده و احساس شد، حتما باید به پزشک متخصص ارتوپدی مراجعه کنید. این علائم عبارتند از:

1. التهاب و تورم در دست (انگشتان و مچ دست)
2. درد ثابت و یا متغیر۰ این درد می تواند شدید و یا ناگهانی باشد.)
3. اسپاسم عضلانی و خشکی و سفتی مفصل مچ و انگشتان
4. محدودیت حرکتی و عدم توانایی در حرکت دادن مفاصل دست از جمله انگشتان و مچ دست
5. صدا دادن مچ دست و انگشتان دست (صدای تق تق یا قژ قز)
6. تغییر رنگ پوست دست و کبودی آن
7. گره های استخوانی و تغییر شکل استخوان دست
8. حس خستگی و ضعف و ناتوانی

علل ایجاد آرتروز دست

آرتروز ها با توجه به انواع خود و به دلایل مختلفی ایجاد شده و موجب ایجاد ناراحتی در مفاصل دست می شوند. علل ایجاد این عارضه با توجه به نوع آن عبارتند از:

1. سن: افزایش سن موجب ضعیف شدن بدن و همچنین تحلیل رفتگی استخوان ها، مفاصل، غضروف ها و آسیب پذیری بیشتر شده و معمولا افراد در سنین بالاتر و با افزایش آسیب و تشدید تحلیل رفتگی ها به این عارضه مبتلا می شوند.
2. سوابق بیماری : این عارضه می تواند ریشه ای در بیماری های ژنتیکی و استخوانی نیز داشته باشد و یا به علت ایجاد سایر بیماری های اسکلتی استخوانی ایجاد شود.
3. مادرزادی و ژنتیک: گاهی این عارضه از زمان جنینی تا تولد نوزاد و با توجه به مشکلات و بیماری های وراثتی از جمله پوکی استخوان، راشیتیسم، تحلیل رفتن غضروف ها و مفاصل به طور خود به خودی، ضعف در عضلات و... شکل گرفته و به تدریج و بالا رفتن سن فرد، تشدید می شود.
4. فشار و ضربه در سوانح: ضربه و فشارهای ناگهانی و غیرمنتظره، در سوانحی از جمله تصادفات، فعالیت های ورزشی، سقوط از پرتگاه و زمین خوردن و ... باعث ایجاد مشکلات زیادی در دست و نواحی مختلف آن شده و منجر به تضعیف غضروف و مفاصل و آسیب پذیری آسان مفاصل دست می شود و در نهایت منجر به ایجاد عارضه آرتروز و تحلیل رفتن و التهاب مفاصل می شود.
5. آسیب ها: آسیب هایی از جمله شکستگی ها، دررفتگی و کشیدگی های مکرر، پارگی های تاندون های دست، آسیب های عصبی و ... می تواند به مرور زمان موجب تضعیف غضروف و مفاصل شده و در دراز مدت موجب ایجاد عارضه آرتروز شوند.
6. سبک زندگی (فعالیت و شغل): یکی دیگر از عوامل موثر در ایجاد آرتروز دست، شغل و فعالیت های روزانه فرد می باشد. در صورتی که شغل و فعالیت منجر به ایجاد فشار و ناراحتی و یا استفاده بیش از حد از دست شود، در دراز مدت ممکن است بیماری و عارضه تحلیل رفتگی و التهاب مفصل، همان آرتریت یا آرتروز ایجاد شود. همچنین فعالیت های بیش از حد ورزشی و یا ورزش های نادرست (بدون گرم کردن بدن و بر خلاف اصول) نیز می تواند موجب ایجاد این عارضه شوند.

تشخیص آرتروز دست

بعد از اینکه فرد دچار علائمی از جمله درد، ضعف، خشکی، گرفتگی و... شد، به پزشک مراجعه کرده تا بیماری خود را شخیص دهد. پزشک ارتوپدی ابتدا به بررسی علائم پرداخته و با انجام یکسری آزمایشات خاص، میزان آسیب دست، شدت تحلیل رفتگی و التهاب مفاصل دست و همچنین علل ایجاد ناراحتی دست را تشخیص داده و جهت بهبود آن به درمان مناسب اقدام می کند. این آزمایشات عبارتند از:

1. مشاهدات و حرکات فیزیکی: ابتدا با نگاه کردن و لمس دست، میزان تورم، کبودی، درد و ناراحتی ایجاد شده در دست (انگشتان، کف دست و مچ) را بررسی کرده و سپس با انجام چندین حرکت فیزیکی و تکان دادن انگشتان و مچ در جهات مختلف، میزان دامنه حرکتی مفصل، انعطاف پذیری، خشکی و سفتی مفصل را نیز بررسی می کند و در نهایت می تواند تشخیص دهد که مفصل چه مقدار آسیب دیده و آرتروز از چه نوع بوده و در چه مرحله ای از پیشروی می باشد.
2. عکس برداری با اشعه ایکس: بعد از مشاهدات و حرکات فیزیکی دست، پزشک برای تشخیص بهتر ناحیه آسیب دیده و بررسی آن، عکس برداری با اشعه ایکس را انجام داده و از ناحیه دست عکس کامل می اندازد. (در این روش نمی تواند به طور دقبق و با جزئیات کامل عارضه آرتروز و علت ایجاد آن را بررسی کند.)
3. سی تی اسکن و ام آر آی: بعد از اینکه پزشک از روش عکس برداری با اشعه ایکس استفاده کرد، جهت تشخیص دقیق تر و همچنین بررسی وجود تومور یا کیست در بافت ها، از روش های سی تی اسکن و ام آر آی استفاده می کند و میزان آسیب دیدگی بافت و مفصل را به خوبی بررسی می کند.
4. هدایت عصبی و تست عصب: بررسی وضعیت عصب و سرعت و قدرت انتقال پیام ها از مغز به عضلات دست و همچنین میزان فعالیت الکتریکی عصب در هنگام انقباض و شل شدن عضلات، به تشخیص فشردگی و آسیب عصب کمک کرده و پزشک می تواند میزان این آسیب را بسنجد.
5. آزمایش خون: گاهی نیز پزشک از آزمایش خون و مایع فصلی استفاده کرده تا از طریق آن برخی از نکات مرتبط با عارضه آرتروز از جمله موارد التهابی را مورد بررسی قرار دهد و علت ایجاد ناراحتی (آرتروز) را تشخیص دهد.

روش های درمان آرتروز دست

این عارضه با توجه به میزان آسیب، شدت علائم و عوارض، نوع و محل ایجاد اختلال، بعد از تشخیص و بررسی های لازم توسط پزشک، به روش های مختلفی مورد درمان قرار می گیرد. روش های درمانی آرتروز دست عبارتند از:

1. درمان های اولیه یا خانگی آرتروز دست

   این دسته از درمان ها در خانه و توسط فرد یا مراقب او انجام شده و موجب بهبود وضعیت دست و کاهش درد و تورم می شود. درمان های خانگی به تنهایی موثر نیستند و باید در کنار درمان های فیزیوتراپی و تمرین درمانی و یا جراحی صورت بگیرند. در اصل می توان گفت درمان های اولیه شامل بخشی از نکات مراقبتی می شوند. این روش ها عبارتند از:
   1. استراحت : استراحت دادن به دست و عدم استفاده مکرر از آن برای چند روز موجب بهبود درد دست و آسیب بیشتر شده و می تواند موثر واقع شود.
   2. استفاده از کمپرس: قرار دادن کمپرس های سرد و گرم بر روی ناحیه دردناک دست موجب آرامش و کاهش درد و تورم شده و به افزایش گردش خون و بهبود و ترمیم بافت های آسیب دیده دست نیز کمک می کند. اما باید دقت شود که این کمپرس ها به طور مستقیم با ناحیه آسیب دیده برخورد نداشته باشند و به مدت زمان نهایتا ۱۵ دقیقه روی ناحیه آسیب دیده قرار بگیرند.
   3. ماساژ: یکی از روش های درمان های خانگی رایج، ماساژ دادن دست با پماد ضد درد و التهاب و یا آب ولرم و روغن های گیاهی می باشد. این روش می تواند به کاهش گرفتگی و اسپاسم عضلانی و همچنین درد و تورم دست کمک کند.
   4. آب درمانی: حمام، قرار دادن دست در آب ولرم و گرم، شنا و... می تواند موجب شل شدن عضلات دست و همچنین بهبود و تسکین درد و تورم عضلات دست شود.
   5. مصرف دارو: داروها و قرص های ضد درد، ضد التهاب و تسکین دهنده عضلات و کاهش دهنده اسپاسم های عضلانی در دوز های مختلف و با تجویز پزشک موجب بهبود وضعیت درد و تورم مفصل دست شده و بهبود موقت فرد کمک می کنند.
   6. استفاده از مچ بند طبی: بستن مچ دست و قرار دادن دست در مچ بند طبی و باندهای کشی منجر به کاهش درد و تورم موجود در دست و همچنین استراحت و ثابت نگه داشتن دست شده و به بهبود آسیب دیدگی و علائم ایجاد شده کمک می کند.

2. درمان آرتروز دست با تمرین درمانی

   بخشی از روش های درمانی آرتروز دست نیز همانند دیگر عوارض ایجاد شده درنواحی استخوان ها و اسکلتی بدن مختص به تمرینات و نرمش های طبی یا تمرین درمانی می باشد. این بخش از درمان توسط فیزیوتراپیست و با توجه به میزان آسیب دیدگی و شدت آرتروز دست انجام شده و به بهبود وضعیت دست کمک می کند. همچنین از آسیب های شدیدتر و جدی تر و پیشرفت عارضه آرتروز در دست نیز جلوگیری می کند. تمرینات ورزشی و تمرین درمانی با تکنیک های مختلف تعادلی، انعطاف پذیری، حرکتی، عملکردی و تقویتی، موجب تحرک بهتر دست، افزایش انعطاف پذیری و دامنه حرکتی آن، کاهش درد و تورم، بهبود اسپاسم های عضلانی و همچنین افزایش جریان خون و ترمیم بافت های آسیب دیده دست می شود. این تکنیک ها و تمرینات عبارتند از:
   1. خم کردن مچ دست: به کمک دست خود یک وزنه را گرفته و سپس در حالیکه کف دست رو به سقف قرار دارد، مچ دست خود را طوریکه وزنه به سقف نزدیک‌تر شود، به سمت بالا خم کنید و سپس خیلی آرام مچ خود را به حالت اول بر‌گردانید. این حرکت را حدود 3 ست 10 تایی انجام دهید. می توانید به تدریج وزنه را سنگین تر کنید.
   2. باز کردن مچ دست: به کمک دست خود یک وزنه دست گرفته و سپس در حالیکه کف دست رو به زمین قرار دارد، مچ دست خود را طوریکه وزنه به سقف نزدیک ‌تر شود به سمت بالا خم کنید، سپس مچ خود را به آرامی به حالت اول برگردانید. این تمرین را در 3 ست 10 تایی انجام دهید. می توانید به مرور زمان وزن وزنه ها را بیشتر کنید.
   3. چرخاندن دست ها: ابتدا روی صندلی نشسته و ساعد دست آسیب دیده را روی پا در حالت ثابت نگه داشته و مچ دست خود را طوری بچرخانید که کف دستتان رو به سقف قرار بگیرد. این تمرین را 10 مرتبه در روز تکرار کنید.
   4. حالت دعا: برای انجام این تمرین ابتدا بایستید و کف دستانتان را به یکدیگر بچسبانید. سپس آرنج های خود را از یکدیگر دور کنید و مچ هایتان را به آرامی به سمت پایین ببرید تا کشش احساس شود. 5 ثانیه در این حالت بمانید و به آرامی به حالت طبیعی خود برگردید.
   5. خم و راست کردن مچ دست: برای انجام این تمرین ساعد خود را روی میز قرار داده و مچ خود را از لبه میز آویزان کنید. سپس مچ را به سمت پایین خم کنید تا کشش احساس شود. 5 ثانیه در این حالت بمانید و سپس به آرامی به حالت طبیعی خود برگردید. مچ خود را این بار تا جایی که کشش احساس شود به سمت بالا بیاورید. مجددا 5 ثانیه در این وضعیت بمانید و به حالت طبیعی خود برگردید.
   6. خم کردن مچ به طرفین: برای انجام این تمرین ساعد را روی میز قرار داده و مچ دست خود را از لبه میز آویزان کنید. مچ دست خود را به یک طرف خم کنید و 5 ثانیه در این حالت بمانید. سپس در جهت دیگر خم کنید و 5 ثانیه در این حالت بمانید. به آرامی به وضعیت طبیعی برگردید. این تمرین را چندین مرتبه تکرار کنید.
   7. انحراف مچ دست: ابتدا آرنج خود را با زاویه ۹۰ درجه خم کرده و کنار بدن قرار دهید. (این حالت را تا پایان تمرین حفظ کنید.) یک وزنه را با دست خود گرفته و کمی ساعد را بچرخانید تا شست دست رو به سقف قرار بگیرد. مچ دست را تا جای ممکن به سمت بالا برده وسپس به آرامی پایین بیاورید. این تمرین را در 3 ست 10 تایی انجام دهید.
   8. کشش فلکسور مچ: برای انجام این تمرین بازو و ساعد خود روی میز قرار داده و مچ دست خود را از لبه میز آویزان کنید. آرنج خود را صاف نگه داشته و به آرامی مچ دست شکسته خود را بگیرید و آن را تا جایی که کشش احساس شود به سمت بالا خم کنید. 5 ثانیه در این حالت بمانید و سپس به حالت طبیعی برگردید.
   9. کشش اکستانسور مچ: اینبار بازو و ساعد خود روی میز قرار داده و مچ دست خود را از لبه میز آویزان کنید. آرنج خود را صاف نگه داشته و به آرامی مچ دست شکسته خود را بگیرید و آن را تا جایی که کشش احساس شود به سمت پایین خم کنید. 5 ثانیه دراین حالت بمانید و سپس به حالت طبیعی برگردید.

3. درمان آرتروز دست با فیزیوتراپی

   بخش دیگری از روش های درمانی درجهت بهبود و درمان آرتروز دست، فیزیوتراپی و توانبخشی به شکل ها و متدهای مختلف می باشد. این روش بسیار ایمن، کاربردی و موثر بوده و در آن فیزیوتراپیست با به کارگیری دستگاه های خاص و نوین و همچنین روش های دستی مختلف به بهبود ناحیه آسیب دیده دست پرداخته و همچنین موجب جلوگیری از تشدید آرتروز می شود. فیزیوتراپی همراه با تکنیک های دستی و غیردستی در کلینیک فیزیوتراپی، ناراحتی های ایجاد شده در دست را برطرف کرده و موجب تسکین و کاهش درد و تورم های ایجاد شده در دست می شود و در نهایت به بهبود دامنه حرکتی دست، انعطاف پذیری، گردش خون، بازگشت عملکرد دست بعد از آسیب و جراحی و همچنین ترمیم بافت های آسیب دیده آن کمک می کند. فیزیوتراپی با تکنیک ها و متدهای مختلف خود چه قبل از جراحی دست و چه بعد ازجراحی بسیار کاربردی و موثر بوده و شامل تکنیک های زیر می شود:

   1. کایروپراکتیک (منوال تراپی) و ماساژ درمانی

      گروهی از درمان های فیزیوتراپی از طریق دست و به صورت دستی صورت گرفته و فیزیوتراپیست با کمک دست خود و با انجام حرکات مختلف در ناحیه آسیب دیده دست، موجب بهبود جریان و گردش خون شده و به تحریک و ترمیم بافت های آسیب دیده دست و همچنین کاهش درد و تورم دست می پردازد. کایروپراکتیک یا همان ماساژدرمانی بخشی از درمان های دستی فیزیوتراپی می باشد و می تواند به از بین بردن گره های ایجاد شده در عضلات کمک کند.

   2. تحریکات الکتریکی

      این روش بخشی از درمان های الکتروتراپی بوده و در آن فیزیوتراپیست با اعمال جریان الکتریکی و انتقال آن توسط الکترودها به دست همراه بوده و باعث بازسازی، ترمیم و بهبود بافت های آسیب دیده می شود و همچنین می تواند به بالا بردن گردش و جریان خون، افزایش دامنه حرکتی و انعطاف پذیری دست کمک کند. جالب است بدانید علاوه بر تمام این مزایا، این روش درمانی به جلوگیری از آسیب های جدی و شدیدتر در دست و گسترش آرتروز دست کمک کرده و موجب بازگشت عملکرد آن بعد از جراحی ها می شود.

   3. لیزر درمانی

      این روش درمانی به دو صورت لیزر کم توان و لیزر پرتوان انجام شده و در آن با اعمال اشعه لیزر و نور آن به ناحیه آسیب دیده دست انجام گرفته و موجب تحریک، ترمیم و بهبود بافت های آسیب دیده دست از جمله غضروف ها، تاندون ها، عصب ها و سایر بافت های آسیب دیده دست شده و در نهایت موجب کاهش درد و تورم این ناحیه می شود.

   4. سرما و گرما درمانی

      سرما درمانی (کرایوتراپی) و گرما درمانی به حالت های مختلف و قرار دادن کمپرس های سرد و گرم در ناحیه آسیب دیده دست (مچ، کف و انگشتان) از روش های موثر در درمان های فیزیوتراپی می باشد و به کاهش تورم، درد و همچنین افزایش گردش خون در بافت آسیب دیده و بازسازی آن کمک می کند و در نهایت موجب بهبودی وضعیت آرتروز و دست بیمار می شود.

   5. اولتراسوند تراپی

      این روش با استفاده ازدستگاه اولتراسوند و با اعمال و انتقال امواج فراصوت به ناحیه آسیب دیده و دردناک دست کمک کرده و در نهایت به تحریک، بازسازی، ترمیم و بهبود بافت های آسیب دیده دست می پردازد.

   6. درای نیدلینگ

      طب سوزنی به روش مدرن یا همان درای نیدلینگ و استفاده از سوزن خشک، از دیگر روش های فیزیوتراپی بوده که به درمان وضعیت دست مبتلا به آرتزو کمک می کند و فیزیوتراپیست با فرو بردن سوزن با سایزهای مختلف در نواحی مختلف بدن از جمله نقاط ماشه ای و حساس موجب بهبود و ترمیم بافت های آسیب دیده و درنهایت بهبود و کاهش درد و تورم می شود.

   7. اوزون تراپی

      اوزون گازیست با خاصیت ضد التهابی که به کاهش التهاب و تورم نواحی مختلف بدن از جمله دست، بهبود جریان خون در بافت های آسیب دیده دست و همچنین بهبود آسیب دیگی های آن کمک می کند و با تزریق آن توسط فیزیوتراپیست، موجب تحریک و ترمیم بافت های آسیب دیده دست شده و در نهایت به افزایش سرعت روند درمان عارضه نیز می پردازد.

   8. میکرو واس

      این روش درمانی با ارسال و اعمال امواج الکترومغناطیسی به ناحیه آسیب دیده دست، موجب اکسیژن رسانی بهتر به بافت و افزایش گردش خون و ترمیم غضروف و بافت های آسیب دیده می شود.

4. درمان آرتروز گردن با پی آر پی

   این روش به کنترل و بهبود آرتروز دست در نواحی مختلف پرداخته و موجب کاهش و تسکین درد، ترمیم غضروف، رباط، ماهیچه و حتی استخوان ها می شود. در این روش پزشک، PRP ( پلاسمای غنی شده از پلاکت) را به طور مستقیم به داخل مفصل آسیب دیده دست تزریق می کند.

5. درمان آرتروز دست با جراحی

   جراحی از روش های درمانی است که معمولا در مراحلی که آرتروز به شدت پیشرفت کرده باشد و موجب ایجاد آسیب و عوارض و اختلالت شدید در دست شده باشد، انجام می گیرد. البته گاهی نیز پزشک تشخیص می دهد که تنها راه حل قطعی درمان و رهایی فرد از درد و دیگر عوارض، جراحی می باشد. معمولا جراحی در بین بیماران آرتروزی کمتر و به ندرت مشاهده می شود و اکثرا بیمارانی که دچار آرتروز در نواحی مختلف بدن از جمله دست هستند، با تمرین درمانی و فیزیوتراپی بهبود یافته و می توانند به فعالیت های خود ادامه دهند. در صورتی که جراح تشخیص دهد وضعیت بیمار، حاد بوده از جراحی با متدهای مختلف استفاده می کند.

سوالات متداول

1. آرتروز دست در بین چه کسانی شایع است؟

   آرتروز دست بیشتر در بین افرادی که از دست خود بیش از اندازه استفاده کرده و کارهای مکرر و مداوم از جمله تایپ کردن، پیانو زدن و... انجام می دهند، اتفاق می افتد. چرا که فشارهای پی در پی و مکرر به دست، موجب تضعیف غضروف و مفاصل دست و همچنین آسیب پذیری بیشتر آن می شود. همچنین افراد در سنین بالای ۵۰ سال بیشتر به این عارضه مبتلا می شود، البته متاسفانه امروزه سن افراد مبتلا به آرتروز کاهش یافته و در سنین بالای ۳۰ سال نیز افراد به این بیماری مبتلا می شوند. همچنین افراد مبتلا به بیماری های استخوانی( راشیتیسم، پوکی استخوان و...) و افرادی که جراحی هایی در نواحی مفصل دست خود انجام داده اند نیز بیشتر از دیگر افراد به این عارضه مبتلا می شوند.

2. چگونه از ایجاد آرتروز دست جلوگیری کنیم؟

   لازم به ذکر است که روش خاصی برای جلوگیری از این عارضه وجود ندارد و از آنجایی که ممکن است این بیماری به صورت مادرزادی و ژنتیکی اتفاق افتاده باشد، برای جلوگیری از شدت یافتن آن و جدی تر شدن آسیب های دست بهتر است نکات زیر رعایت شود:
   1. از انجام کارهای مکرر و بدون استراحت به صورت مداوم بپرهیزید و به دست خود فشار وارد نکنید.
   2. مصرف مواد غذایی پروتئینه، حاوی کلسیم( شیر، ماست و ...)، روغن ماهی، ویتامین های ضروری بدن و همچنین قرص های تقویتی مفاصل، تاندون ها، غضروف ها و ....به شدت توصیه می شود.
   3. نرمش های اصولی ( روزانه مدتی را به ورزش های سبک اختصاص داده و به تقویت عضلات بپردازید.)
   4. به هنکام انجام ورزش هایی از جمله ورزش های رزمی از مچ بند و دستکش های حفاظتی استفاده کنید.
   5. از جا به جا کردن وسایل سنگین بپرهیزید و هرگز وسیله سنگینی را با یک دست خود بلند نکنید.