رباط یا لیگامان چیست؟ | علائم، عوارض و درمان آسیبهای لیگامان

وجود رشته هایی انعطاف پذیر و محکم که جنس پروتئینی دارند، موجب تثبیت و عدم تحرک بیش از حد مفاصل می شوند و به پایداری مفصل ها کمک می کنند. این رشته های طنابی، رباط یا لیگامان (Ligament) نام دارند. جالب است بدانید رباط ها در نواحی مختلف بدن قرار گرفته و یکی از پر نقش ترین اجزاء ساختمان اسکلتی بدن می باشند. در این مقاله شما را با آناتومی لیگامان ها، آسیب های لیگامانی و درمان و روش های درمان فیزیوتراپی آن آشنا می کنیم.

رباط یا لیگامان چیست؟

رباط یا همان لیگامان، نواری محکم و همچنین انعطاف پذیر بوده و مانند یک طناب به دو سر استخوان های مفصلی می چسبد و از فاصله و دور شدن آن ها جلوگیری می کند. لیگامان ها از بافت همبندی به نام Connective tissue و سلول هایی به نام فیبروبلاست تشکیل شده اند. این سلول ها پروتئین هایی را ترشح می کنند و سپس بین آنها توسط همان پروتئین ها پر می شود. اصلی ترین پروتئین تشکیل دهنده لیگامان یا رباط، کلاژن می باشد. رشته های نازک و ظریفی توسط این پروتئین ها ساخته شده و مانند یک طناب در یک راستای معین و مشخص به دور هم میپیچند و یک طناب یا دسته قوی و محکم تری را ایجاد می کنند. لیگامان یا رباط یکی از عوامل مهم در پایداری مفاصل می باشد و علت اصلی مقاومت و استحکام لیگامان ها یا رباط ها همان رشته های پروتئینی کلاژنی می باشند که در یک راستا بهم پیچیده شده اند.

علائم آسیب های رباط یا لیگامان

این علائم با توجه به شدت آسیب و ناحیه آسیب تا حدودی متفاوت بوده اما در حالت کلی عوارض اصلی آن عبارتند از :

1. درد گاهی خفیف و کوتاه بوده و گاهی شدید و مداوم می باشد.
2. خالی کردن مفصل زانو، آرنج و... می باشد.
3. مانند گرفتگی گردن، کمر و...
4. در اثر کشیدگی، رگ به رگ شدن، پارگی ها و... در ناحیه مختلف از جمله دست، پا و... تورم و التهاب به وجود می آید که اکثرا با درد همراه هستند.
5. در نواحی آسیب دیده ایجاد شده و بیشتر در اثر در رفتگی و پارگی و ضرب دیدگی کبودی ایجاد می شود.
6. حس گز گز و سوزن سوزن شدن و یا احساس ضعف
7. عدم حرکت مفصل و ناحیه آسیب دیده و یا حرکت آن به همراه درد

علل شایع آسیب های لیگامان

حوادثی از جمله تصادفات، فعالیت های سنگین، ضربه و فشار بر نواحی مختلف بدن از جمله دست، پا، کمر و... شکستگی های نواحی مختلف بدن، بیماری های مزمن و ورزش های مختلف از جمله فوتبال، بسکتبال، دوچرخه سواری ، دو میدانی و ... می توانند باعث آسیب های لیگامانی در نواحی مختلف بدن شود. همچنین طرز خوابیدن و نشستن، چرخش های ناگهانی، کارهای تکراری و مداوم نیز به شدت بر روی لیگامان های کمر، گردن، دست و... تاثیر گذاشته و موجب آسیب های کمر و دیگر نواحی شوند. همانطور که قبلا گفته شد، این آسیب ها چندین درجه داشته و اکثرا با حرکات نرمشی و فیزیوتراپی درمان می شوند.

تفاوت تاندون و لیگامان

1. تاندون نوعی بافت همبند است که باعث اتصال ماهیچه به استخوان می شوند. در صورتی که لیگامان یا رباط، بافت همبندی است که موجب اتصال استخوان به استخوان می شود.
2. در حالت کلی ساختار و آناتومی سه بعدي در بافت های تاندون و لیگامان شبیه به هم بوده و تنها تفاوت آن تراکم آن ها می باشد. بافت لیگامان متراکم تر از بافت تاندون ها می باشد و الیاف کلاژنی آن نیز در هم پیچیده است.
3. مهمترين وظيفه ليگامان ها یا رباط ها، ثابت نگه داشتن مفاصل و محدود کردن حرکات مفاصل می باشد. همچنین لیگامان ها از در رفتگی مفاصل نیز جلوگیری می کنند. در صورتی که تاندون ها موجب حرکت کردن مفاصل می شود.
4. باید گفت در حالت کلي، ليگامان ها (رباط ها) و یا همان طناب های محکم و انعطاف پذیر نسبت به تاندون ها فعال تر بوده و بعضی از ویژگی های مکانیکی خود را با تاندون ها به اشتراک می گذارند.

انواع لیگامان و رباط های بدن

انواع لیگامان و رباط های بدن عبارتند از:

1. لیگامان زانو

   شامل لیگامان های متقاطع یا صلیبی خلفی و قدامی، کترال داخلی و کترال خارجی می شوند.

2. لیگامان های مچ دست

   شامل لیگامان ها یا رباط های کترال رادیال و کترال اولنار، رادیوکارپال قدامی، رادیوکارپال خلفی، اولنوکارپال قدامی، اینترکارپال، کارپومتاکارپ می شوند.

3. لیگامن های مچ پا

   شامل لیگامان ها یا رباط های تالوفیبولار قدامی، تالوفیبولار خلفی، کالکانئوفیبولار، تیبیوفیبولار خلفی تحتانی و قدامی تحتانی، اینتراوسئوس، رباط عرضی و خلفی فیبولار می شوند.

4. لیگامان های ستون فقرات

   شامل لیگامان های طولی جلویی و طولی خلفی می شوند.

5. لیگامان های لگن

   شامل رباط ها یا لیگامان های ساکروایلیاک، ساکرواسپاینوس، ساکروتوبروس، ایگوینال و ایلیولومبار می شوند.

6. لیگامان های ران

   شامل لیگامان های عرضی حقه‌ ای یا (استابولار)- حفره حقه ‌ای و بریدگی استابولار می باشند.

7. لیگامان های ترقوه

   شامل لیگامان های لیگامان گلنوهومرال، آکرومیوکلاویکولار، کوراکوکلاویکولار، کوستوکلاویکولار می باشند.

محل قرارگیری رباط و لیگامان در بدن

1. لیگامان های پا

   لیگامان ها و رباط های پا در نواحی مچ پا، زانو و ران پا قرار می گیرند و مانع حرکت مفصل های این نواحی می شوند.

2. رباط یا لیگامان های دست

   لیگامان ها و رباط های دست در نواحی مچ دست، آرنج و شانه قرار می گیرند و از حرکت مفاصل این نواحی جلوگیری می کنند.

3. رباط های ستون فقرات

   ستون فقرات از سه رباط اصلی زرد، رباط طولی جلویی و رباط طولی پشتی تشکیل شده و این رباط ها موجب ثابت نگه داشتن ستون فقرات شده و همچنین از دیسک های کمر محافظت می کنند. رباط های جلویی و خلفی به صورت رشته های پیوسته دور تا دور ستون مهره و از بالا به پایین کشیده شده و مانع حرکت بیش از حد مهره ها می شوند. رباط زرد نیز بین استخوان های لامینا در ستون فقرات قرار می گیرد. هر سه رباط موجب خم و راست شدن کمر شده و راستای صحیح ستون فقرات را حفظ می کنند.

4. رباط های لگن

   طبق آناتومی و ساختار لگن، رباط ها یا لیگامان های لگن به دو دسته کلی تقسیم می شوند. دسته اول شامل رباط های خارجی می باشند و عبارتند از :
   1. رباط ایلیومبار: یکی از رباط های خاصره ای بوده و محل اتصال آن بر روی ایلیوم و در قسمت ستیغ خاصره است.
   2. رباط خاجی خاری یا ساکرواسپینوس
   3. رباط ساکروتوبروس
   دسته دوم لیگامان ها یا رباط های داخلی می باشند و عبارتند از :
   1. رباط خاجی خاصره ای خلفی یا پشتی: در حالت کلی این رباط ها نیز به دو بخش کوتاه و بلند تقسیم می شوند. ساکروایلیاک خلفی از رباط های خاجی خاصره ای خلفی بوده که از نظر آناتومی از رباط خاصره جلویی، قوی تر محکم تر می باشد. این رباط مانع خم شدن و حرکت به جلو می شود.
   2. رباط خاجی خاصره ای جلویی یا قدامی : این رباط نسبت به رباط خلفی از استحکام کمتری برخوردار است.

5. رباط های کمر

   رباط طولی پشتی و رباط طولی جلویی از جمله رباط های کمری می باشند. رباط طولی پشتی در مجرای نخاعی قرار گرفته و باعث ثبات ستون مهره ها می شود. رباط طولی جلویی در طول ستون فقرات امتداد یافته و به ناحیه جلویی مهره ها و دیسک کمر متصل می شود. این رباط نیز موجب ثبات مفاصل بین مهره های جلویی شده و با مرتبط با حرکات دیسک های بین مهره ای می باشد.

6. رباط یا لیگامان های گردن

   این رباط از خم شدن بیش از حد گردن جلوگیری کرده و در مهره هفتم فقرات گردنی واقع شده اند.

انواع آسیب های لیگامانی

به طور کلی آسیب های لیگامانی رباطی در نواحی مختلف بدن به چهار دسته تقسیم می شوند که این چهار دسته از نظر درجه ی آسیب، شدت درد و درمان آسیب متفاوت می باشند.

1. کشیدگی لیگامان

   در این وضعیت طناب لیگامانی دچار کشیدگی بیش از حد شده و دیر تر به حالت اول خود برمی گردد که در این وضعیت درمان در چند روز انجام می گیرد و طناب لیگامانی به حالت قبل از کشیدگی بر می گردد. معمولا این آسیب به هنگام فعالیت های ورزشی و یا سقوط از ارتفاع و... ایجاد می شود. این آسیب از نوع حاد و خفیف می باشد و خود به خود درمان می شود. SPRAIN به حالتی گفته می شود که رباط یا لیگامان دچار کشیدگی شود و این آسیب در زانو بیشتر دیده می شود. زانو بر اثر ضربه و یا چرخش ناگهانی دچار آسیب کشیدگی رباط می شود.

2. در رفتگی لیگامان

   از آسیب های خفیف لیگامان بوده و در این حالتی قسمتی از طناب از جا در رفته و رها می شود.

3. پارگی درجه یک لیگامان

   این پارگی شامل کشیدگی و همچنین رگ به رگ شدن مفاصل می شود. این پارگی میکروسکوپی بوده و با درد و تورم همراه است. البته باید گفت در این حالت رباط به طور کامل پاره نشده و مفصل همچنان در حالت پایدار خود قرار دارد.

4. پارگی درجه دو یا ناقص لیگامان

   در این حالت بخشی از نوار طنابی یا همان رباط ها(لیگامان ها) دچار پارگی شده و به طور کامل طناب قطع نمی شود و مفصل در موقعی و شرایط خاص، ناپایدار خواهد شد.

5. پارگی شدید یا درجه سه لیگامان

   در این نوع آسیب، پارگی به طور کامل اتفاق افتاده و طناب لیگامانی به دو بخش تقسیم می شود و مفصل پایداری خود را از دست می دهد.

روش های درمان آسیب های لیگامان

درمان آسیب های رباطی در نواحی مختلف تاحدودی یکسان بوده و با توجه به شدت آسیب انجام می گیرد. این درمان ها عبارتند از:

1. درمان کشیدگی و در رفتگی رباط ها

   درمان های اولیه این نوع آسیب ها شامل استراحت، استفاده از کمپرس های سرد برای کاهش تورم و درد بوده و در مرحله بعد شروع و انجام برخی نرمش های کششی نیز می تواند به بهبود سریع تر بیمار کمک کند.

2. درمان پارگی ناقص رباط یا لیگامان ها

   علاوه بر استفاده از کمپرس های سرد و گرم، استراحت، بالا نگه داشتن ناحیه و عضو آسیب دیده(بالاتر از سطح قلب)، استفاده از بانداژ، آتل و...در صورت لزوم استفاده از عصا از جمله درمان اولیه این نوع آسیب ها می باشند. در مرحله بعد فیزیوتراپیست به درمان از طریق ورزش و نرمش های کششی و تقویتی مناسب، فیزیوتراپی و الکتروتراپی ناحیه آسیب دیده و تزریق مسکن، مصرف دارو های ضد التهاب و ضد درد می پردازد. گاهی درشرایط خاص با تشخیص پزشک امکان انجام جراحی نیز وجود خواهد داشت و این بستگی به شرایط بیمار و وضعیت آسیب ناحیه و عضو آسیب دیده دارد.

3. درمان پارگی کامل و شدید لیگامان

   در این مرحله بهترین درمان جراحی ناحیه آسیب دیده و ترمیم آسیب رباط و لیگامان است. البته جراحی زمانی انجام می شود که متخصص ارتوپدی تشخیص دهد با روش های درمانی دیگر وضعیت عملکردی عضو آسیب دیده بهبود نخواهد یافت. بعد از جراحی نیز موارد مراقبتی لازم از جمله بالا نگه داشتن عضو آسیب دیده بالاتر از سطح قلب در جهت کاهش تورم آن، استراحت لازم، عدم فعالیت سنگین، استفاده از عصا، آتل و گچ، استفاده از کمپرس های گرم و سرد، فشار نیاوردن به ناحیه جراحی شده باید حتما رعایت شوند و همچنین انجام تمرینات نرمشی و فیزیوتراپی تحت نظر فیزیوتراپیست، انجام روش های درمانی فیزیوتراپی و الکتروتراپی در کلینیک فیزیوتراپی نیز به شدت به درمان و تسریع فرایند بهبود، کاهش درد و التهاب بیمار کمک خواهد کرد.

فیزیوتراپی آسیب های لیگامان

علاوه بر تمرینات نرمشی و ورزشی مخصوص و مناسب (کششی و تقویتی) در نواحی مختلف آسیب دیده بدن، انجام روش های فیزیوتراپی و الکتروتراپی نیز به تسریع در فرایند بهبود،کاهش درد و تورم عضو آسیب دیده کمک می کند. این روش درمانی می تواند در خانه و یا مراکز درمانی انجام شود. برای انجام این روش باید به فیزیوتراپیست مجرب و ماهر مراجعه کرده و تحت نظر او و با برنامه ای که طبق شرایط آسیب و جسمانی شما ارائه می دهد به درمان ناحیه و عضو آسیب دیده بدن خود بپردازید. این روش های درمانی عبارتند از :

1. کایروپراکتیک یا ماساژ با دست

   ماساژ های دستی که شامل منوال تراپی می باشند از روش های قدیمی و موثر درمانی آسیب های رباطی و لیگامانی بدن هستند. به کمک این نرمش ها می توان به تسکین و کاهش درد و تورم عضو اسیب دیده پرداخته و با بالا بردن گردش خون به ترمیم بافت های اسیب دیده و لیگامان ها کرد.

2. لیزر درمانی

   یکی از پیشرفته ترین و کاربردی ترین روش های درمانی استفاده از لیزر می باشد. این روش درمانی فیزیوتراپیست با استفاده از اشعه لیزر به تحریک بافت های آسیب دیده زیر پوست پرداخته و به کاهش درد، بهبود عملکرد، تسکین درد و ترمیم بافت های آسیب دیده کمک می کند. از موارد و آسیب های شایعی که به کمک لیزر درمان می شود می توان به فتق دیسک کمر اشاره کرد.

3. طب سوزنی

   از روش های قدیمی و سنتی بوده و باعث ترمیم بافت های آسیب دیده می شود. در این روش فیزیوتراپیست با فرو کردن سوزن در نواحی خاص یا نقاط ماشه ای و حساس بدن به کاهش و تسکین درد بیمار و بهبود عضو آسیب دیده کمک می کند.

4. اولتراسوند تراپی

   این روش درمانی مناسب برای آسیب ها و جراحت های بافت های همبند و لیگامان می باشد. در روش اولترا سوند فیزیوتراپیست با استفاده از امواج صوتی و انتقال آن به نواحی مختلف آسیب دیده بدن به شل شدن بافت ها کمک کرده و اسپاسم های عضلانی را برطرف می کند.

5. شاک ویو تراپی

   این روش از روش های غیر تهاجمی می باشد. در این روش نوین فیزیوتراپیست امواج صوتی را با انرژی بالایی به بافت های بدن فرستاده و درنهایت به درمان بیماری ها و آسیب های اسکلتی و عضلانی بدن می پردازد. شاک ویو تراپی از روش های درمانی ماندگار است و نتیجه اثرات درمانی آن نسبت به سایر روش های درمانی ماندگار تر می باشد. این روش ایمن بوده و هیچ عارضه ای به دنبال نخواهد داشت. این روش درمانی نیز به ترمیم بافت ها، لیگامان های آسیب دیده یا رباط ها پرداخته و درنهایت موجب بهبود عضو و ناحیه آسیب دیده می شود.

6. دستگاه تنس

   این روش درمانی مناسب دردهای ناشی از استرین های عضلانی و اسپرین های رباطی یا لیگامانی بوده و به تسکین و کاهش درد ناحیه آسیب دیده می پردازد. در این روش فیزیوتراپیست با تحریک الکتریکی به ترمیم بافت، بهبود عملکرد ناحیه آسیب دیده پرداخته و از انتشار درد جلوگیری می کند.

7. تزریق درمانی

   این روش درمانی توسط پزشک و یا فیزیوتراپیست صورت می گیرد و با تزریق داروهای ضد التهاب،ضد درد و شل کننده عضلات به بهبود ناحیه آسیب دیده کمک می شود.

جراحی آسیب های لیگامان

جراحی لیگامانی در جهت بازسازی رباط و لیگامان های آسیب دیده انجام می گیرد. از جراحی های شایع لیگامانی جراحی رباط های زانو از جمله رباط صلیبی قدامی و جانبی می باشند. برای جراحی لیگامان صلیبی قدامی ابتدا جراح ارتوپد، در استخوان های فمور و تیبیا دو سوراخ ایجاد کرده و سپس بافت پیوندی که از همسترینگ، تاندون چهارسر ران و یا تاندون پاتلا گرفته شده را وارد این این سوراخ ها می کند. سپس به بازسازی رباط ها پرداخته و بافت پیوندی در سوراخ ها را فیکس می کند. این جراحی معمولا حدود 10 تا 14 روز بعد از آسیب انجام می شود و طی این مدت فیزیوتراپی و انجام تمرینات نرمشی مناسب می تواند به کاهش درد و التهاب و همچنین افزایش دامنه حرکتی زانو و یا عضو آسیب دیده کمک کند. ناگفته نماند که در بعضی از موارد و در شرایطی که رباط کاملا از استخوان جدا شده است، با بخیه مخصوص می توان آن را دوباره به استخوان متصل کرد.

عوارض آسیب های لیگامان

در پی آسیب های لیگامان ها و یا رباط ها نواحی مختلف بدن دچار مشکلات و عوارضی می شوند. این عوارض و مشکلات عبارتند از :

1. در رفتگی های مچ دست و مچ پا

   ناحیه مفصل مچ دست و مچ پا دچار آسیب شده و قسمتی از رباط و یا استخوان دچار در رفتگی می شود. در این حالت مفصل تاحدودی دچار بی ثباتی شده و باعث ایجاد درد و التهاب در ناحیه مچ دست و یا مچ پا می شود. علت شایع در رفتگی مچ دست، آسیب دیدن لونیت بعد از شکستگی اسکافویید و درنهایت پارگی های رباط های اطراف آن و بی ثباتی مفصل می باشد. علت شایع در رفتگی مچ پا به هنگم پیچ خوردگی پا و سایر موارد، پارگی یک یا چندین رباط پا در ناحیه استخوان های درشت نی، نازک نی و تالوس یا قاپ می باشد. این رباط ها محکم بوده و تنها با وارد شدن ضربه و آسیب های جدی دچار پارگی می شوند.

2. در رفتگی آرنج و شانه

   این عارضه به هنگام زمین خوردن با دست باز، تصادفات، سقوط از ارتفاع و... با آسیب و پارگی رباط ها در ناحیه استخوان های رادیوس یا اولنا و هیومروس ایجاد می شود. این رباط ها شامل رباط های اولنار، رادیال، اریب و کوادرات می باشند.

3. در رفتگی زانو

   این عارضه با کشیدگی و پارگی رباط ها و تاندون ها همراه بوده و با علائم تق تق در زانو و عدم صاف کردن زانو همراه است. آسیب و پارگی در لیگامان های صلیبی قدامی، خلفی، کترال داخلی و کترال خارجی موجب در رفتگی و آسیب های زانو می شود که گاهی این آسیب ها بسیار شدید بوده و نیاز به جراحی دارند.

4. قفل شدن زانو

   این عارضه نیز همراه با آسیب های رباط های زانو (رباط صلیبی قدامی و خلفی، رباط های کترال ...) می باشد و در خم و راست کردن زانو اختلال ایجاد می کند.

5. فتق دیسک کمر

   این عارضه و پارگی دیسک کمر به دلایل مختلف اتفاق می افتد و باعث ایجاد درد در نواحی کمر، لگن، پاها و دست ها و... می شود. یکی از دلایل ایجاد ان آسیب های لیگامان های مهره ها، ستون فقرات و کمر است.

6. درد و التهاب در مچ دست، پا، لگن، کمر و...

   درد ها می توانند ناشی از آسیب های مختلف از جمله آسیب های تاندون، رباط ها و لیگامان ها شوند.

7. عدم خم کردن مچ دست و مچ پا، زانو، آرنج

   درد، گرفتگی و اسپاسم و آسیب های رباطی و لیگامانی می توانند باعث ایجاد اینگونه عوارض شوند و در خم کردن مچ دست، پا و.... اختلال ایجاد کنند.

8. عدم حرکت دادن ناحیه ی آسیب دیده و تضعیف آن

   آسیب های لیگامانی از جمله پارگی ها، کشیدگی و در رفتگی ها می تواند موجب ضعف و درد در نواحی مختلف بدن شود و مانع حرکت آن ناحیه گردد.

9. خالی شدن زانو

   این عارضه نیز می تواند با آسیب لیگامان و رباط های زانو همراه باشد. پارگی، کشیدگی و در رفتگی رباط های زانو باعث آسیب های مختلفی در زانو می شوند.

10. گرفتگی کمر، زانو، گردن و...

    این نوع گرفتگی ها شامل اسپاسم های عضلانی شده و یکی از علل ایجاد آن آسیب های رباطی و لیگامانی می باشد.

11. رگ به رگ شدن مچ پا، مچ دست و...

    رگ به رگ شدن از دیگر عارضه هایی است که می تواند با آسیب های لیگامانی و رباطی همراه باشد. این عارضه معمولا با زمین خوردن ایجاد می شود و بیشتر در مچ دست و مچ پا اتفاق می افتد.