استخوان فمور (استخوان ران) | آناتومی، آسیبها و علت درد

استخوان فمور یا استخوان ران یکی از بلندترین استخوان های بدن است. این استخوان در تشکیل 3 مفصل بدن نقش دارد: مفصل تیبیوفمورال (ران با ساق), مفصل کشککی – رانی (پتلوفمورال) و هیپ (اتصال ران با لگن)
مفصل هیپ اولین مفصل اندام تحتانی است که باعث انتقال نیروی دو دست,تنه و سر به پا می شود و بنابراین از نظر عملکردی و ثبات از جمله مفاصلی است که اختلال در آن هم باعث بر هم خوردن راستای پا شده و هم مانع انتقال بهینه نیرو های بدن به پا می شود.

آناتومی استخوان فمور

بدن از استخوان های بزرگ و کوچکی ساخته شده که هر کدام تاثیر خاصی در شکل ظاهری آن و همچنین فعالیت های آن می گذارند. یکی از این استخوان ها، استخوان فمور(ران) می باشد. این استخوان از طویل ترین و همچنین محکم ترین استخوان های بدن است. جالب است بدانید این استخوان می تواند وزن های سنگینی از جمله 30 برابر وزن بدن انسان را تحمل کند. استخوان فمور محل اتصال عضلات و رباط ها بوده و به سه بخش کلی تقسیم می شود. این بخش ها عبارتند از:

1. پروگزیمال (بخش نزدیک به لگن)

   بخش پروگزیمال و استابولوم لگن (حفره ای هلالی) با یکدیگر مفصل هیپ را تشکیل می دهند. این بخش متشکل است از:
   1. سر استخوان (Head): این قسمت از استخوان، دارای یک سطح محدب بوده که به شکل کره می باشد و با غضروف پوشش داده می شود. مشخصه آن یک فرورفتگی غیر مفصلی موسوم به فووآ (Fovea capitis) بر روی سطح داخلی اش است که محل اتصال رباط سر است. از داخل این رباط شریانی عبور می کند که مسئول تغذیه سر فمور می باشد که در برخی بیماری ها تغذیه این قسمت دچار مشکل می شود.

      

      

   2. گردن استخوان (Neck): این ناحیه محل اتصال سر استخوان به تنه استخوان بوده و حالت استوانه ای شکل دارد. زاویه ای که گردن استخوان فمور با تنه آن دارد، 125 درجه بوده و باعث بالا بردن سطح تحرک مفصل هیپ و افزایش دامنه حرکتی آن می شود. در صورت افزایش یا کاهش این زاویه راستای ران به م خورده و باعث بروز مشکلاتی می شود.
   3. تروکانتر بزرگ (Greater trochanter): این زائده قابل لمس در قسمت خارج فمور,محل اتصال عضلات بسیاری از جمله گلوتئوس مدیوس (سرینی میانی)، پیریفورمیس و گلوتئوس مینیموس (سرینی کوچک) می باشد.این زائده ادامه تنه فمور درست در محل اتصال سر به گردن می باشد و به علت دارا بودن عناصر مهمی نظیر بورس و عضلات مستعد آسیب می باشد.
   4. تروکانتر کوچک (Lesser trochanter): این زائده استخوانی نسبت به تروکانتر بزرگ، کوچک تر بوده و دقیقا زیر نقطه اتصال گردن استخوان به تنه آن، به صورت برآمده و برجسته قرار گرفته است و نقطه اتصال عضله ایلیوسواس می باشد.
   5. خط اینترتروکانتریک (Intertrochantric line): قسمت برآمده استخوان که در ناحیه جلویی استخوان فمور و قسمت تحتانی آن قرار دارد. خط اینتروکانتریک نواحی اتصال قوی ترین رباط ها و لیگامان ها در مفصل هیپ می باشد.
   6. ستیغ اینترتروکانتریک (Intertrochantric crest): این بخش نیز از نواحی برجسته استخوانی بوده و نقطه اتصال تروکانتر بزرگ و کوچک می باشد. ستیغ اینترتروکانتریک در قسمت پشتی فمور قرار دارد.

      

2. .تنه (شفت)

   این بخش که به آن شفت فمور(Shaft) نیز می گویند، با زاویه کمی رو به پایین (نزولی) قرار گرفته و باعث نزدیکی زانوها به یکدیگر می شود. (اگر یک خط از سر فمور به طور عمود بر زمین رسم کنیم خواهیم دید که فمور این خط را قطع کرده و به سمت داخل می اید). در قسمت پشت یا خلفی تنه استخوان فمور، برجستگی زبری به صورت یک خط وجود دارد که به آن لینا اسپرا(Linea aspera) می گویند. این خط در قسمت فوقانی استخوان، از هم جدا شده و یک خط به نام خط پکتینئال (Pectineal line) یا خط مارپیچی (Spiral line) و برجستگی گلوتئال (Gluteal tuberosity) را تشکیل می دهند. خط پکتینئال محل اتصال عضله ای به همین نام یعنی پکتینئوس از عضلات ادداکتور(نزدیک کننده ران) می باشد و عضله گلوتئوس مگزیموس (سرینی بزرگ) نیز به برجستگی گلوتئال اتصال دارد.

   

3. .دیستال (بخش نزدیک به زانو)

   دیستال فمور توسط دو برجستگی بزرگ به نام های کوندیل های داخلی و خارجی مشخص شده و در نهایت با ساق پا یا تیبیا(درشت نی) مفصل تیبیوفمورال و با پتلا(کشکک) مفصل کشککی-رانی (پتلوفمورال) را ایجاد می کنند.این دو مفصل در کل به نام مفصل زانو شناخته می شوند. دیستال سه بخش کلی دارد، این بخش ها عبارتند از:
   1. کوندیل های داخلی و خارجی: در ناحیه انتهایی فمور، قست های دایره ای وجود دارد. سطوح زیرین با استخوان تیبیا مفصل شده که بین این دو استخوان مینیسک های زانو وجود دارند و سطوح قدامی نیز با استخوان پتلا مفصل دیگری را تشکیل می دهند. از آنجایی که کوندیل خارجی جلوتر از کوندیل داخلی قرار دارد، مانع حرکت رو به خارج پتلا شده و به همین دلیل احتمال دررفتگی پتلا نیز کاهش می یابد. برجستگی کوندیل داخلی نسبت به خارجی بیشتر بوده و همین باعث بزرگ تر بودن منیسک داخلی نسبت به خارجی و در نتیجه آسیب پذیرتر بودن آن می شود.
   2. اپی کندیل های داخلی و خارجی: زائده های استخوانی در نواحی غیر مفصلی کوندیل، اپی کوندیل نام دارند.این زوائد در قسمت داخلی و خارجی انتهای ران قابل لمس هستند.
   3. حفره اینترکوندیلار: این حفره از فرو رفتگی های عمیق در قسمت پشتی فمور بوده و بین دو کندیل داخلی و خارجی قرار دارد. حفره اینترکوندیلار شامل دو رویه برای اتصال رباط ها یا لیگامان های داخل کپسول زانو می شود. لیگامان های صلیبی جلویی (ACL) به کوندیل خرجی و لیگامان صلیبی پشتی (PCL) به کوندیل داخلی متصل می باشد.

      

علت درد استخوان فمور

زمانی که درد در استخوان فمور شما ایجاد می شود، ممکن است دلایل متفاوتی داشته باشند که در ادامه به بررسی این دلایل می پردازیم. آرتریت یا همان استئو آرتریت که یکی از شایع ترین عواملی است که در افراد و بخصوص در سالمندان موجب درد فمور می گردد. در آرتریت حمله های التهابی به مفصل لگن اتفاق می افتد که باعث تخریب غضروف مفصلی گشته و درد شدید ایجاد می نماید. همچنین با بالا رفتن سن و کاهش تراکم استخوانی، استخوان مقاومت خود را از دست داده و به راحتی در طی یک زمین خوردگی ساده دچار آسیب می گردد. تاندونیت ها: تاندونها، نوارهای ضخیمی هستند که عضله را به استخوان متصل می نمایند. التهاب این نوارها- که معمولاً با کارهای تکراری ایجاد می شود- موجب ایجاد درد می گردد. کشیدگی عضلانی، التهاب بورس های اطراف مفصلی، پارگی لبروم مفصل لگن، نکروز سر استخوان فمور و آرتروز از دیگر عوامل ایجاد درد در این ناحیه هستند.

آسیب های استخوان فمور

1. شکستگی در ناحیه پروگزیمال فمور

   از شایع ترین نوع شکستگی در استخوان فمور، شکستن و آسیب دیدن ناحیه پروگزیمال بوده که بیشتر در قسمت گردن فمور اتفاق می افتد. با بالا رفتن سن و همچنین مبتلاشدن به پوکی استخوان آسیب های استخوانی راحت تر اتفاق می افتند. لازم به ذکر است که این نوع شکستگی در زنان شایع تر می باشد. شکستگی گردن استخوان فمور به دو حالت تقسیم بندی می شود:
   1. داخل کپسول مفصل: هنگامی که شکستگی در داخل کپسول مفصل هیپ اتفاق می افتد، موجب آسیب رگ ها و شریان های تغذیه کننده سر فمور شده و نکروز آواسکولار فمور اتفاق می افتد.
   2. خارج کپسول مفصل: در این حالت همچنان خون رسانی در ناحیه سر فمور انجام می شود و نکروز آواسکولار معمولا اتفاق نمی افتد. پیش آگهی این مورد نسبت به قبلی بهتر است.

2. شکستگی در ناحیه تنه فمور

   این شکستگی معمولا به دلیل ضربه و فشار شدید و پر انرژی و معمولا در افراد کم توان و مسن و یا ورزشکارانی که متحمل ضربه می شوند,اتفاق می افتد. شکستگی تنه فمور بیشتر به حالت مارپیچی یا اسپیرال (Spiral) اتفاق افتاده و موجب کوتاهی پا می شود. این عارضه می تواند موجب کوتاهی قد فرد نیز شود. معمولا در این نوع شکستگی ها بافت نرم در اطراف استخوان نیز دچار آسیب می شود. انواع مختلف شکستگی را می توانید در شکل زیر ببینید:

   

3. شکستگی سر استخوان فمور در سالمندان

   از سر استخوان فمور، رگ خونی عبور کرده و معمولاً آسیب و ضربه به این منطقه موجب اختلال خونرسانی می گردد. یکی از بزرگترین مشکلاتی که برای سالمندان به وجود می آید، زمین خوردن است که در بسیاری موارد منجر به شکستگی های مربوط به مفصل لگن می شود. این امر باعث ایجاد ترس از افتادن در سالمندان می شود که غالباً منجر به کاهش بسیار شدید عملکرد فرد می گردد. همین موضوع موجب می گردد تا الگوی راه رفتن در سالمندان تغییر کرده و فرد برای جلوگیری از آسیب و زمین خوردن دوباره به استفاده از وسایل حمایتی مانند واکر، عصا و ویلچر روی آورد. ممکن است شکستگی سر استخوان فمور در سالمندان، احتیاج به عمل نداشته باشد و پزشک با تجویز دارو و استراحت به معالجه بیمار بپردازد.

4. سیاه شدن سر استخوان فمور(Avascular necrosis)

   نکروز استخوانی شرایطی دردناک است که زمانی اتفاق می افتد که خونرسانی سر استخوان فمور دچار مشکل می گردد. از آنجایی که سلول های استخوانی برای زنده ماندن و عملکرد صحیح احتیاج به تغذیه مناسب دارند، قطع خونرسانی موجب ایجاد نکروز و سیاه شدگی سر استخوان می گردد. این مشکل موجب تخریب مفصل لگن شده و آرتریت مزمن شدید را بوجود می آورد. نکروز استخوانی، آواسکولار نکروزیس و نکروز بدون عفونت نیز نامیده می شود. البته این مشکل ممکن است در هر استخوانی رخ دهد اما معمولاً این نکروز بیشتر سر استخوان فمور را درگیر می نماید. بیشتر از 20000 نفر در هر سال، به همین علت به بیمارستان مراجعه می کنند. در بسیاری از کیس ها که به این اختلال دچار شده اند، هر دو لگن باهم درگیر می شوند. بیماری های پیشرونده و استفاده از داروهای نامناسب باعث بروز این مشکل می شوند.

5. کم یا زیاد شدن زاویه گردن با تنه فمور

   الف.در مواری که زاویه بین گردن فمور و تنه بیش از 125 باشد(Coxa valga): باعث آسیب بیشتر غضروف فوقانی سر فمور و ساییدگی آن به استابولوم می شود. با اینکه در این حالت احتمال شکستگی گردن فمور کاهش می یابد,اما بدلیل کوتاه شدن طول اهرم عضلات ابداکتور(دور کننده ران) این عضلات باید نیروی بیشتری جهت به حرکت درآوردن ران اعمال کنند و در نتیجه باعث افزایش نیروی عکس العمل مفصل شده که منجر به استرس های تخربیب زودرس می شود. هم چنین عضلات زودتر از حالت معمول خسته می شوند. در طولانی مدت نیز باعث برهم خوردن راستای طبیعی زانو و ایجاد زانوی پرانتزی (Genuvarum) می شوند.
   ب.در مواردی که زاویه بین گردن و تنه کمتر از 125 باشد(Coxa vara):باعث افزایش همپوشانی غضروف سر فمور می شود. احامال شکستگی بدلیل نیروهای برشی بیشتر می شود,بدلیل بلندتر شدن طول اهرم عضلات ابداکتور این عضلات مزیت مکانیکی جهت حرکت دادن مفصل دارند و کمتر خسته می شوند. در طولانی مدت نیز باهعث ایجاد زانوی ضربدری (Genovalgum) می شوند.

   

تعویض استخوان فمور

جراحی تعویض مفصل لگن، پروسه ای است که در طی آن پزشک شما، مفصل دردناک لگن را خارج کرده و آن را با یک مفصل مصنوعی که معمولاً از جنس متال یا ترکیبات پلاستیکی است، جایگزین می کند. این درمان زمانی انجام می گردد که علائم فرد با هیچ درمان دیگری بهبود نیافته باشد و تنها راه درمان، برداشتن کامل یا نیمه مفصل باشد. انجام این پروسه درمانی، موجب کاهش درد و علائم افراد شده و فرد را تواناتر می نماید به طور مثال راه رفتن و نشستن برخاستن را تسهیل می کند.
پس از این جراحی انجام فیزیوتراپی و آب درمانی به شدت توصیه می گردد، چرا که برای بازگردانی عضلات و حرکات و همچنین بازگردانی فرد به زندگی روزانه، انجام موارد قید شده الزامی است. فیزیوتراپیست پس از مشورت با پزشک شما، اقدام به راه اندازی و انجام تمرینات مخصوص در کلینیک فیزیوتراپی می نماید.