صافی کف پا | علل، علائم، انواع، تشخیص، عوارض و روشهای درمان

آیا تاکنون چیزی از صافی کف پا شنیده اید؟ دقت کرده اید یکی از عوارضی که می تواند موجب معافیت از خدمت سربازی شود، صافی کف پا است؟ پا قلب دوم انسان بوده و علاوه بر آن روی روند و کیفیت عملکردی فرد و همچنین زندگی روزانه او تاثیر خاصی می گذارد. چنانچه این عضو دچار مشکل شود، ممکن است اختلالات بسیاری در فعالیت های فرد ایجاد شود و یا موجب امراض و آسیب هایی در بخش های دیگر بدن گردد. یکی از عوارضی که موجب اختلالات حرکتی و همچنین عصبی می شود و با درد و نارحتی همراه است، صافی کف پا (Flat feet) می باشد. در این مقاله شما را با این عارضه، علائم، دلایل و روش های تشخیصی آن آشنا کرده و موثرترین روش های درمانی آن از جمله فیزیوتراپی را در اختیار شما عزیزان و همراه کلینیک فیزیوتراپی رامتن قرار خواهیم داد.

صافی کف پا چیست؟

در حالت طبیعی کف پای انسان دارای یک انحنا، قوس و گودی می باشد. بعضی از افراد این انحنا و قوس را در کف پای خود نداشته و کف پای آن ها صاف می باشد. این وضعیت موجب بروز درد کف پا شده و بر روی عملکرد پا تاثیر منفی می گذارد. صافی کف پا نیز مانند قوس بیش از حد کف پا موجب ایجاد وضعیت نامناسب در هنگام راه رفتن می شود. البته میزان این عارضه نیز متفاوت بوده و حدود ۲۰ الی ۳۰ درصد مردم جهان در سنین مختلف را در بر می گیرد.

علل ایجاد صافی کف پا

صافی کف پا می تواند به دلایل مختلفی اتفاق بیفتد و البته عواملی نیز می توانند این عارضه را تشدید کنند و موجب ناراحتی و اختلال حرکتی و فعالیتی و همچنین درد بیشتر پا شوند. این دلایل و عوامل عبارتند از:

1. دلایل و عوامل مادرزادی و ژنتیکی

   بیشترین علت ایجاد این عارضه مربوط به عوامل مادرزادی می باشد. اکثر افرادی که به این عارضه مبتلا هستند، قبل از تولد به دلیل ساختار ژنتیکی کف پا و قرارگیری اشتباه استخوان های کف پا در کنار هم فاقد قوس کف پا بوده و کف پای صافی دارند. اتصال های غیر عادی مفاصل پشت پا در هنگام شکل گیری جنین در رحم و همچنین ایجاد زائده استخوانی در ناحیه تاندون تیبیال خلفی نیز موجب ضعیف شدن و محدودیت های حرکتی مفصل و کاهش و از بین رفتن قوس کف پا می شوند. اختلالات ژنتیکی از جمله خمیدگی بیش از حد ساق پا (کالکانئووالگوس)، سندروم ایلرز-دانلوس، دیسپراکسی یا اختلال رشد و... می توانند موجب بروز این عارضه شوند.

2. بیماری و آسیب ها

   برخی از عوارض و آسیب ها می توانند موجب ایجاد صافی کف پا شوند. عوارضی از جمله دیابت، نوروپاتی دیابتی، آرتروپاتی شارکو، همچنین ابتلا به پوکی استخوان شدید می تواند، موجب ایجاد این عارضه صافی کف پا) شود.

3. استفاده بیش از حد از پا

   اعمال فشار بیش از حد به پا در طول فعالیت های مکرر، سنگین و استفاده بیش از حد از پا می تواند، موجب آسیب دیدگی استخوان های کف پا و از بین رفتن قوس طبیعی پا شود.

4. اضافه وزن

   افزایش وزن و چاقی موجب ورود فشار و تحمل وزن بیش از حد در بدن شده و به مرور زمان می تواند موجب از بین رفتن قوس طبیعی کف پا و ایجاد صافی پا شود. به عنوان مثال در دوران بارداری نیز ممکن است، این عارضه به دلیل وزن بیش از حد مادر، اتفاق بیفتد.

5. افزایش سن

   افزایش سن دلیل وقوع بسیاری از عارضه های اسکلتی، عصبی، حرکتی و... در بدن می باشد. زمانی که سن فرد بالا می رود، تمامی سیستم بدن ضعیف شده و مانند دوران جوانی با آسیب کوچک و جزئی سریعا بهبود حاصل نمی شود. افراد سالمند دچار بیماری های مختلف از جمله پوکی استخوان و آرتروز بوده که این عوارض می توانند، موجب تغییر شکل دادن استخوان ها، ضعیف شدن استخوان ها و همچنین بروز صافی کف پا شوند.

علائم صافی کف پا

از بین رفتن قوس طبیعی کف پا و بروز صافی کف پا، منجر به بروز آسیب و اختلالات مختلفی در عملکرد پا شده و با نشانه ها و علائم مختلفی همراه می باشند، که این علائم عبارتند از:

1. درد در ناحیه کف و مچ پا (این درد در اکثر مواقع شدید می باشد.)
2. تورم در نواحی مختلف پا (مچ پا، پشت ساق پا، قوس پا، زانو)
3. تورم در نواحی مرتبط با پا (لگن و کمر)
4. اختلال در راه رفتن و عدم تعادل
5. خمیدگی کفش به سمت داخل در ناحیه پاشنه پا
6. دردی که با فعالیت های ورزشی، راه رفتن و ایستادن های طولانی مدت تشدید می شود.

روش های تشخیص صاف کف پا

صافی کف نیز مانند سایر عوارض با نشانه هایی همراه است که بعد از مشاهده آن و ایجاد ناراحتی بیمار به متخصص ارتوپدی مراجعه می کنند. سپس پزشک نیز با توجه به وضعیت بیمار و علائم او، آزمایشاتی را برای بیمار تجویز می کند که بعد از انجام آزمایش می تواند بگوید، دقیقا چه اتفاقی برای بیمار افتاده است. این آزمایشات شامل موارد زیر می شوند:

1. مشاهده و لمس ناحیه آسیب دیده

   ابتدا پزشک جهت تشخیص میزان صافی کف پا، میزان تورم و التهاب کف پا را مشاهده کرده و سپس با لمس ناحیه درد و میزان اختلال عملکردی و حرکتی را نیز می سنجد.

2. اشعه ایکس

   بعد از بررسی و مشاهده علائم، پزشک جهت تشخیص بهتر ناحیه دردناک، با استفاده از اشعه ایکس از کف پا عکس برداری کرده و یک عکس کلی تهیه می کند. این عکس می تواند آسیب استخوانی و وضعیت استخوان ها در این ناحیه را مشخص کند.

3. بررسی هدایت عصبی

   در این روش پزشک با استفاده از الکترودها میزان اختلال عملکردی عصب و میزان عملکرد عضلات را اندازه می گیرد.

4. سی تی اسکن

   این آزمایش بخش آسیب دیده و عصب فشرده شده را واضح تر نشان داده و نواحی آسیب دیده را با جزئیات بیشتری مشخص می کند.

5. ام آر آی

   این آزمایش نسبت به دیگر آزمایشات دقیق تر بوده و می تواند علاوه بر نشان دادن علل ایجاد آسیب، شدت فشردگی و آسیب عصب و نوع آن، عوارض و آسیب های پنهان موجود را نیز شناسایی کند. (در این قسمت پزشک آسیب های رباط ها، تاندون ها و بافت های نرم را مورد بررسی قرار می دهد.)

6. .الکترومیوگرافی (EMG) یا نوار عصب و عضله

   پزشک جهت اطمینان از عدم آسیب دیدگی عصب و با استفاده از این تست، میزان فعال بودن عصب را در هنگام استراحت پا اندازه گرفته و میزان اختلال ایجاد شده در آن را می سنجد.

انواع صافی کف پا

در بعضی از مواقع امکان دارد، قوس کف پا به صورت صافی قابل انعطاف و یا غیر قابل انعطاف باشد که ما در زیر به اختصار در مورد این دو نوع عارضه توضیح می دهیم.

1. صافی کف پا قابل انعطاف

   صافی کف پا به این صورت است که قوس کف پا از سمت داخل کف پا قابل دیدن نمی باشد. یعنی کاملاً از بین رفته است. صافی کف پا در بیشتر مواقع از نوع صافی قابل انعطاف می باشد. این گونه افراد هنگامی که می ایستند، کف پایشان کاملاً صاف است، ولی هنگامی که بر روی پنجه پا بلند می شوند، قوسی کف پای آن ها تشکیل می شود. صافی کف پای قابل انعطاف در بسیاری از مواقع ارثی می باشد، یعنی این عارضه در بین خواهران، برادران و یا والدین فرد اتفاق افتاده است.

2. صافی کف پا غیرقابل انعطاف

   امکان دارد در بعضی از مواقع صافی کف پا قابل انعطاف نباشد، یعنی این که هنگامی که پای فرد روی زمین قرار ندارد، قوسی کف پا به هیچ عنوان قابل مشاهده نمی باشد. این نوع صافی کف پا دارای عارضه های بیشتری می باشد و افراد باید به این نوع از صافی کف پا بیشتر توجه داشته باشند و سعی کنند تا این عارضه را درمان کرده و برطرف کنند. امکان دارد این نوع صافی کف پا با سفت شدن تاندون آشیل همراه باشد، در این گونه مواقع پزشک باید با نکته سنجی بیشتری به درمان این نوع صافی کف پا بپردازد.

روش های درمان صافی کف پا

روش های مختلف درمانی برای این عارضه وجود دارد که طبق وضعیت بیمار و شدت آسیب و همچنین تشخیص پزشک، تعیین شده و انجام می گیرند. روش های درمان صافی کف پا عبارتند از:

1. درمان های اولیه صافی کف پا

   این بخش از درمان ها اولین اقداماتی هستند که فرد می تواند در خانه به انجام آن ها بپردازد. اما باید دقت کرد که این درمان ها موقتی بوده و به هیچ عنوان به تنهایی کافی و موثر نخواهند بود:

   1. مصرف دارو

      مصرف دوزهای تعیین شده داروها و قرص های ضد درد، ضد التهاب و تسکین دهنده عضلات و کاهش دهنده خشکی و گرفتگی عضلانی با تجویز پزشک موجب بهبود وضعیت درد و تورم ناحیه آسیب دیده بدن و عصب گیر افتادگی شود.

   2. ماساژ درمانی

      یکی دیگر از روش های درمانی خانگی ماساژ ناحیه آسیب دیده با پمادهای ضد درد و گرفتگی عضلات، آب ولرم و گرم، روغن های گیاهی، کمپرس گرم و... می باشد. این روش درمانی به بهبود عضلات و ناراحتی های ایجاد شده در مفاصل مختلف بدن و همچنین کاهش درد و تورم ایجاد شده در آنها کمک می کند.

2. درمان صافی کف پا با فیزیوتراپی

   فیزیوتراپی از درمان های کاربردی، ایمن و مقرون به صرفه بوده و با استفاده از دستگاه ها و متدهای متنوع در کلینیک فیزیوتراپی به افزایش گردش خون در بافت های آسیب دیده، تحریک و ترمیم بافت ها از جمله عصب، کاهش تورم و التهاب، کاهش و تسکین درد و فشار بر ناحیه آسیب دیده، انعطاف پذیری بهتر، کاهش خشکی و گرفتگی و اسپاسم های عضلانی، افزایش دامنه حرکتی و کاهش ضعف کمک کرده و باعث عملکرد بهتر ناحیه آسیب دیده می شود. این درمان می تواند به بهبود وضعیت صافی کف پا نیز کمک کند و عوارض و علائم ناشی از آن را کاهش دهد. فیزیوتراپیست با توجه به وضعیت بیمار برنامه درمانی خاص و مناسبی را برای او تجویز کرده و ارائه می دهد. این برنامه شامل تکنیک ها و متدهای مختلفی از درمان های دستی و غیر دستی و تمرینات ورزشی می شود. این روش ها عبارتند از:

   1. منوال تراپی و کایروپراکتیک

      یکی از روش های دستی فیزیوتراپی که توسط فیزیوتراپیست صورت می گیرد و می تواند به بهبود وضعیت عضلات و اختلالات عصبی و حرکتی در نواحی مختلف بدن از جمله پا کمک کند، منوال تراپی می باشد. منوال تراپی در تکنیک های متفاوتی از جمله کایروپراکتیک و با ماساژ دست فیزیوتراپیست صورت گرفته و موجب بهبود جریان و گردش خون در پا شده و در نهایت به بهبود درد و تورم پا کمک می کند.

   2. تیپینگ

      تیپینگ از روش های درمانی فیزیوتراپی می باشد که برای ثابت نگه داشتن و بی تحرکی لیگامان ها، تاندون ها و با تکنیک های مختلف بانداژ (نوار چسبنده الاستیک و غیر الاستیک و...) مورد استفاده قرار می گیرد. این روش به بهبود و تقویت عضلات پا، افزایش گردش خون در پا، بهبود صافی پا و همچنین درد و تورم پا می پردازد.

   3. تحریک الکتریکی عصبی از راه پوست

      یکی از روش های درمانی و فیزیوتراپی صافی کف پا که می تواند موجب بهبود درد کف پا شود، تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست می باشد. در این روش فیزیوتراپیست از بیمار می خواهد که روی صندلی مخصوصی که دارای کمربند می باشد، بنشیند. سپس بدن را ریلکس کرده و به کمک الکترودها و اتصال آن ها به پا، جریان الکتریکی را به ناحیه عصبی پا منتقل کرده و با این کار از ورود سیگنال های درد به مغز جلوگیری می کند. در نهایت درد کف پا کاهش و تسکین می یابد.

   4. تمرین درمانی

      بخشی از درمان های توانبخشی و فیزیوتراپی عارضه صافی کف پا به تمرین درمانی و انجام حرکات ورزشی خاص و مناسبی مربوط می شود که توسط فیزیوتراپیست تعیین و تنظیم شده است. این تمرینات شامل تمرینات کششی و تقویتی کف، انگشتان، پاشنه، مچ، ساق پا و... می شوند. در ادامه شما را با چند نمونه از این تمرینات آشنا خواهیم کرد:
      1. روی زمین نشسته و کف دستان خود را روی زمین و در طرفین قرار دهید. سپس پاها را کمی خم کنید و کف پای خود را روی زمین نگه دارید. انگشتان پا را به سمت داخل (زمین) فشار داده و سعی کنید در کف پا قوس ایجاد کنید. (این تمرین را با حوله نیز انجام داده و سعی کنید که به کمک انگشتان پا، حوله را زیر پای خود بکشید.)
      2. روی زمین نشسته و دست هایتان را پشت بدنتان و روی زمین قرار دهید. کف دست ها باید روی زمین و عقب تر از بدن قرار بگیرد. در همین وضعیت پاها را کمی خم کنید و نواحی لگن، باسن و همچنین پاها را از زمین فاصله داده و بلند کنید. در این وضعیت فقط پاشنه پاها و دست های شما روی زمین قرار دارند. وزن بدن را روی دست ها و پاشنه پاها قرار داده و کمی در این وضعیت بمانید. سپس به آرامی به حالت عادی خود برگردید.
      3. روی زمین نشسته و پاها را از زانو خم کنید. کف دست ها را عقب تر از بدن و پشت بدن قرار دهید. کف پاها را نیز از زمین فاصله داده و فقط پاشنه پا را روی زمین حفظ کنید. سپس انگشتان پاها را به سمت کف پا (رو به داخل) خم یا جمع کنید و این تمرین را چندین مرتبه انجام دهید. در وضعیت قبل قرار بگیرید و این بار پاشنه پاها و پنجه ها را به طور متناوب از روی زمین بلند کرده و روی زمین قرار دهید. (در این وضعیت زانوهایتان باید کنار هم قرار گرفته باشند.) در همان وضعیت تمرین قبل قرار بگیرید و انگشتان پاها را جمع کرده و سپس پاها را رو به هم بچرخانید. (باید کف پاهای شما مقابل هم قرار بگیرند. )
      4. برای انجام این تمرین ابتدا مقابل یک دیوار ایستاده و کف هر دو دست خود را روی دیوار قرار دهید. یکی از پاهایتان را به سمت عقب برده و پای دیگر را جلوتر قرار دهید. با کف دست خود بر روی دیوار فشار وارد کرده و آنقدر دیوار را هل دهید تا در ناحیه عضلات پشت ساق پای خود کشش احساس کنید. حدود ۱۵ ثانیه این فشار را وارد کرده و در این حالت بمانید، سپس جای پاهایتان را عوض کنید و مجدد این تمرین را انجام دهید.
      5. برای انجام این تمرین ابتدا نشسته و زانوها را از هم جدا کنید. کف پاها را از قسمت پاشنه به هم چسبانیده و با دستان خود از قسمت بالای قوزک بگیرید. دقت داشته باشید که پاشنه پاها باید به هم چسبیده باشند. سپس انگشتان پا را کمی از هم باز کرده و فاصله دهید. (انگشت کوچک شما در این وضعیت باید با زمین تماس برقرار کند.) این تمرین را چندین مرتبه تکرار کنید. در وضعیت قبل قرار گرفته و این بار به جای چسباندن پاشنه ها، پنجه پاها را به هم بچسبانید. (این تمرین را نیز چندین مرتبه تکرار کنید.)
      6. برای انجام این تمرین ابتدا روی زمین نشسته و پاهای خود را با فاصله کم و به صورت صاف و مستقیم دراز کرده و بکشید. سپس پاها را طوری بچرخانید که کف پاهایتان رو به روی هم قرار بگیرد. (دقت داشته باشید زانوهایتان باید صاف باشند.)

3. استفاده از تجهیزات ارتوپدی

   برخی تجهیزات ارتوپدی نیز می توانند برای درمان صافی کف پا موثر باشند که عبارتند از:

   • کفش طبی

     بیماران می توانند با پوشیدن کفش های طبی و مناسب، فشارهایی که از زمین به پا وارد می شود را کمتر کنند. لازم به ذکر است که بدانید این کفش ها نیز به هیچ عنوان صافی کف پا را درمان و برطرف نخواهند کرد، فقط می توانند میزان درد و ناراحتی بیمار را کاهش دهند.

   • کفی کفش

     آن دسته از بیمارانی که به تاندونیت تیبیال خلفی مبتلا هستند، می توانند با استفاده از کفی های مخصوص و قرار دادن آن ها در داخل کفش، فشار و وزن بدن را از روی تاندون های پا بردارند و به کاهش درد و ناراحتی پا کمک کنند.

   • آتل

     بعضی مواقع ممکن است پزشک جهت کاهش درد و التهاب پای بیمار، استفاده از مچ بند و آتل را پیشنهاد دهد.

4. جراحی

   در رابطه با جراحی صافی کف پا باید گفت در جوانانی که به این عارضه مبتلا هستند، می توان برای بهبود وضعیت پا و کاهش درد و ناراحتی، جراحی انجام شود. در این جراحی جراح سعی می کند با ایجاد فاصله بین استخوان های پاشنه و مچ پا، عملکرد طبیعی تاندون ها را برگردانده و وضعیت درد و ناراحتی پا را کاهش دهد. جراح می تواند با جراحی کف پا، موجب تغییر شکل استخوان ها شود و با بخیه زدن و دوختن یکی از تاندون هایی که موجب خم شدن انگشتان پا می شود، عملکرد تاندون تیبیال خلفی را باز گرداند و ناهنجاری موجود را از بین ببرد. در صورتی که قسمت میانی پا دچار آسیب شده باشد و یا تاندون آشیل دچار کشش بیش از حد شده باشد، نوع جراحی نیز متفاوت خواهد بود.

عوارض صافی کف پا

همانطور که گفته شد صافی کف پا و عدم وجود قوس طبیعی در کف پا، موجب بروز ناراحتی ها و علائمی در پا می شود. این عارضه می تواند به مرور زمان موجب بروز مشکلات و آسیب های دیگری در بدن شود. یکی از عوارض این بیماری سندروم پاتلوفمورال و درد شدید زانو می باشد. از دیگر عوارض این بیماری می توان به دردها و مشکلات کمر (فتق دیسک کمر، گرفتگی کمر و باسن و همچنین آسیب فاشیا پلانتر، آسیب های تاندون آشیل، شین اسپلینت و دیگر آسیب های تاندون های پا از جمله تاندینوز، تنوسینوویت، پارگی های تاندون و درد های ساق پا اشاره کرد. تمامی این عوارض در نهایت علاوه بر اینکه موجب درد و ناراحتی بیمار می شوند، بر فعالیت هایی از جمله راه رفتن او نیز تاثیر می گذارند.

سوالات متداول

1. آیا می توان از صافی کف پا جلوگیری کرد؟

   در صورتی که این عارضه به صورت ارثی و مادر زادی رخ داده باشد، فقط می توان از آسیب های بیشتر و تشدید عارضه جلوگیری کرد، اما افرادی که به دلایل اکتسابی و غیر مادرزادی دچار این مشکل می شوند با رعایت چند نکته می توانند از وقوع این عارضه جلوگیری کنند، که این نکات عبارتند از:
   • مواظب وزن خود باشید، چرا که چاقی می تواند موجب بروز این عارضه شود.
   • از کفش های مناسب و استاندارد استفاده کنید، چرا که کفش نامناسب فشار زیادی به پا آورده و موجب ناراحتی و آسیب کف پا می شود.
   • بعد از فعالیت های ورزشی و راه رفتن های طولانی حتما پای خود را با آب ولرم و گرم ماساژ دهید.
   • به هنگام تمرینات ورزشی حتما ابتدا بدن را گرم کنید و از حرکات سریع و ناگهانی خودداری کنید.
   • در صورت ابتلا به عوارض و آسیب هایی از جمله پوکی استخوان، گیرافتادگی عصب، آرتروز، دیابت، نوروپاتی و.... حتما جهت درمان با فیزیوتراپی اقدام کنید تا از آسیب شدید تر و از بین رفتن قوس کف پا جلوگیری شود.