سندرم پاتلوفمورال (زانوی دوندگان) |‌ علل، علائم و روشهای درمان

درد زانوی دونده چیست؟ فیزیوتراپی در درمان زانوی دونده چه نقشی دارد؟ بارها درمورد آسیب های زانو گفته ایم. این مفصل پرتحرک به هنگام فشار و ضربه و حتی استفاده مکرر، به شدت تحت تاثیر قرار گرفته و دچار آسیب های متفاوتی می شود. زانوی دونده که بیشتر در بین ورزشکاران رشته دو میدانی و پرش دیده می شود، از دیگر آسیب های زانو بوده که ناحیه کشکک پاتلا و قسمت جلوی زانو را درگیر می کند و موجب اختلال در فعالیت زانو می شود. در این مقاله شما را با سندروم پاتلوفمورال (Patellofemoral pain syndrome) یا زانوی دونده ،علائم، علل، روش های تشخیص آن آشنا کرده و به بررسی موثرترین روش های درمانی آن از جمله تمرین درمانی، فیزیوتراپی و جراحی می پردازیم.

سندروم پاتلوفمورال چیست؟

سندروم پاتلوفمورال عارضه است که با درد کاسه زانو (در نواحی جلویی و اطراف کاسه زانو) همراه بوده و علت ایجاد آن می تواند، آسیب کشکک پاتلا و ضربه و فشار وارد شده بر آن در هنگام دویدن، ورزش های سنگین و مکرر با زانو، بالا و پایین آمدن از پله و... باشد. در این حالت ممکن است فقط درد در یکی از زانو ها احساس شود و گاهی نیز می تواند هر دو زانو را درگیر کند. درد پاتلا به هنگام فعالیت های زانو مخصوصا دویدن و بالا و پایین رفتن از پله و همچنین نشستن های طولانی مدت شدت می گیرد، و در فعالیت های زانو اختلال ایجاد می کند.

علائم سندروم پاتلوفمورال

بعد از اینکه فرد دچار عارضه سندروم پاتلوفمورال یا زانوی دونده شد، در قسمت زانو و کشکک، علائمی را مشاهده و احساس می کند که این علائم بر روی فعالیت های زانو نیز تاثیر منفی می گذارند. این علائم عبارتند از:

1. درد خفیف و شدید در ناحیه زانو مخصوصا در هنگام خم و راست کردن زانو
2. درد زانو مخصوصا به هنگام زانو زدن، بالا و پایین رفتن از پله و...
3. تورم خفیف در زانو (به ندرت)
4. صدا دادن مفصل زانو
5. کاهش قدرت عضلانی ران و همچنین احساس ضعف ران و زانو
6. احساس فرسایش و یا ساییدگی زانو به هنگام خم و راست کردن زانو
7. احساس گرفتگی و اسپاسم عضلانی زانو

علل بروز سندروم پاتلوفمورال

سندروم پاتلوفمورال زانو یا همان زانوی دونده می تواند به دلایل مختلفی اتفاق بیفتد. این عوامل منجر به ورود بیش از حد و مداوم فشار بر روی مفصل زانو و در نهایت آسیب و درد زانو می شوند:

1. استفاده بیش از حد از زانو

   یکی از اصلی ترین دلایل ایجاد این سندروم، استفاده مکرر و مداوم از زانو می باشد. افراد طی بعضی از فعالیت های ورزشی از جمله پرش، دویدن، دوچرخه سواری، شنا، وزنه برداری و همچنین عاداتی از جمله زانو زدن،بالا رفتن یا پایین آمدن از پله، نشستن طولانی مدت و ... به شدت و به طور مداوم از حرکت زانو استفاده می کنند و تمامی این فعالیت ها و باز و بسته شدن زانو می تواند منجر به آسیب زانو و ورود فشار بر مفصل زانو (کشکک و کاسه زانو) و در نهایت آسیب آن شود.

2. تروما

   از دیگر علل ایجاد این سندروم می توان به تروما و وارد آمدن ضربه به زانو و صدمه دیدن آن و همچنین آسیب و عوارض بعد از جراحی زانو اشاره کرد.

تشخیص سندروم پاتلوفمورال

بعد از اینکه فرد دچار درد و ناراحتی در زانو شد و علائم و نشانه هایی از جمله تورم خفیف، درد و گرفتگی عضلانی و... در زانوی او دیده می شد، به متخصص ارتوپدی مراجعه کرده و پزشک طی آزمایشات مختلف به بررسی وضعیت زانو و همچنین سوابق آسیب ها و بیماری های فرد پرداخته و سپس جهت درمان مناسب اقدام می کند. این آزمایشات شامل موارد زیر می شوند:

1. مشاهدات و بررسی فیزیکی

   پزشک با مشاهده وضعیت زانو و مقایسه آن با زانوی سالم فرد، مشاهده تورم و التهاب، انجام حرکت فیزیکی مختلف به منظور بررسی دامنه حرکتی و میزان درد تا حدودی نوع آسیب و میزان را تشخیص می دهد.

2. عکس برداری با اشعه ایکس

   بعد از انجام بررسی های لازم، پزشک جهت کسب اطلاعات دقیق تر و همچنین مشخص شدن علت درد و ناراحتی در حرکت زانو آسیب دیده، با استفاده از اشعه ایکس از ناحیه زانو عکس برداری می کند.

3. سی تی اسکن، ام آر آی و سایر آزمایشات

   بعد از اینکه پزشک ارتوپد با استفاده از اشعه ایکس از زانو عکس برداری کرد و همچنان نتوانست دلیل این عارضه را بررسی کند، به منظور تشخیص دقیق تر، از سی تی اسکن و تصویربرداری سه بعدی زانو، ام آر آی و آزمایشات دیگر استفاده کرده و به طور دقیق تر غضروف ها، بافت ها و عصب های آسیب دیده و میزان آسیب دیدگی زانو را بررسی می کند.

روش های درمانی سندروم پاتلوفمورال

بعد از تشخیص پزشک و متخصص ارتوپدی، با توجه به مرحله بیماری و علائم ایجاد شده روش های درمانی مختلفی به منظور بهبود سریع تر زانو انجام می شود. این درمان ها عبارتند از:

1. درمان های اولیه سندروم پاتلوفمورال

   از قدیم تا به امروز بخشی از روش های درمانی بدن مربوط به خود درمانی و یا اقدام های اولیه و خانگی بوده است. البته باید گفت این درمان ها بیشتر جنبه مراقبتی داشته و درصورتی مفید هستند که کنار سایر روش های موثر و کاربردی درمانی از جمله فیزیوتراپی و تمرین درمان و یا جراحی انجام بگیرند. بعد از اینکه فرد دچار آسیب دیدگی زانو و سندروم پاتلوفمورال شد، به پزشک متخصص ارتوپدی مراجعه کرده و سپس با پیشنهاد و صلاح دید پزشک، می تواند از روش های درمانی خانگی و مراقبتی که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد، استفاده کند.

   1. استراحت دادن به زانو

      پرهیز از انجام کارها و فعالیت های مکرر و سنگین با زانوی آسیب دیده و کمک گرفتن از عصا به هنگام راه رفتن از نکات مهم درمانی و مراقبتی بوده که به بهبود وضعیت زانو کمک می کند.

   2. استفاده از زانو بند طبی

      بستن زانو به وسیله زانو بند طبی به منظور ثابت نگه داشتن زانو و همچنین استراحت دادن به آن از دیگر موارد درمانی و مراقبتی بوده که به بهبود زانو کمک می کند.

   3. مصرف داروهای مسکن

      ضد التهاب و درد و کاهش دهنده اسپاسم: جهت تسکین و کاهش درد زانو، کاهش التهاب و همچنین کاهش خشکی و گرفتگی زانو از داروهای تجویز شده توسط پزشک استفاده کنید.

   4. ماساژ دادن

      ماساژ ناحیه آسیب دیده زانو به تنهایی و یا با استفاده از آب ولرم و گرم، روغن های گیاهی، پمادهای ضد درد و ضد التهاب، به بهبود سریع تر زانو کمک می کند.

   5. استفاده از کمپرس سرد

      گذاشتن یخ و استفاده از کمپرس سرد به مدت ۸ الی ۱۰ دقیقه بر روی ناحیه آسیب دیده زانو موجب بهبود درد و تورم زانو می شود.

   6. بالا قرار دادن زانوی آسیب دیده

      زانوی آسیب دیده خود را بالاتر از سطح زمین و قلب خود و بر روی یک بالش قرار دهید تا جریان خون افزایش یافته و تورم و التهابات زانو کاهش پیدا کند.

2. درمان سندروم پاتلوفمورال با تمرین درمانی

   بخشی از روش های درمانی سندروم پاتلوفمورال زانو با استفاده از ورزش و نرمش های تجویز شده توسط فیزیوتراپیست و با نظارت و اجازه پزشک و متخصص ارتوپدی صورت می گیرد. این تمرینات ورزشی موجب بهبود سریع تر وضعیت زانو و آسیب های ایجاد شده در آن از جمله پارگی آسیب های رباط ها، آسیب کشکک، آسیب و فشردگی عصب و... ، تقویت عضلات، تقویت رباط ها و تاندون های زانو شده و به افزایش دامنه حرکتی زانو و همچنین انعطاف پذیری آن (قبل و بعد از جراحی های زانو) کمک کرده و از آسیب های شدیدتر در زانو جلوگیری می کند. تمرین درمانی (تمرینات نرمشی و ورزشی کششی و تقویتی) با توجه به میزان آسیب دیدگی زانو و همچنین نوع و علت آسیب زانو، توسط فیزیوتراپیست و طبق برنامه ای دقیق و جامع تعیین و تنظیم می شود. تکنیک ها و تمرینات ورزشی زانوی مبتلا به سندروم پاتلوفمورال عبارتند از:

   1. صاف کردن پا رو به بالا

      برای انجام این تمرین ابتدا رو به پشت دراز بکشید. یکی از پاهایتان را خم کنید. در همین وضعیت پای دیگر را صاف کنید. عضلات ران را سفت و منقبض کنید و پا را به سمت بالا ببرید. ۳۰ سانتی متر پا را از زمین فاصله داده و ۳ الی ۵ ثانیه در این حالت باقی بمانید. خیلی آرام پای خود را پایین آورده و مجددا این حرکت را با پای دیگر نیز انجام دهید.

   2. کشش عضله همسترینگ

      ابتدا برای حفظ تعادل از دیوار، میز و یا پشت صندلی بگیرید و یکی از پاهایتان را به طوری که پاشنه پا به باسن نزدیک شود، بالا بیاورید. وزن بدن را روی یکی ازپاها انداخته و ۳ تا ۵ ثانیه در این وضیت باقی بمانید. پای دیگر خود را به آرامی پایین آورده و مجددا این تمرین را با پای دیگر خود نیز انجام دهید.

   3. چمباتمه به دیوار

      برای انجام این تمرین، باسن و پشت بدن را به دیوار چسبانیده و تکیه دهید و پاهای خود را ۶۰ سانتی متر از دیوار فاصله داده و دور کنید. خیلی آرام همانطور که پشت بدن روی دیوار قرار گرفته سر بخورید و بدن را به سمت پایین دیوار بیاورید. ۵ الی ۱۰ ثانیه در حالت نیمه نشسته (طوری که باسن از زانو بالاتر قرار بگیرد) بمانید و مجددا بدن را به سمت بالای دیوار ببرید و خودتان را صاف کنید. این حرکت را چندین مرتبه انجام دهید.

   4. بلند کردن پاشنه

      برای انجام این تمرین از یک صندلی کمک بگیرید تا تعادلتان حفظ شود. سپس پاها را به عرض شانه باز کرده و انگشتان و پنجه پا را رو به جلو قرار دهید. به آرامی پاشنه پا را از روی زمین بلند کنید و در حالی که روی پنجه ها ایستاده اید، چند ثانیه در این وضعیت بمانید و سپس به آرامی پاشنه پا را به آرامی بر روی زمین قرار دهید.این تمرین را چندین مرتبه انجام دهید.

   5. کشش همسترینگ

      برای انجام این تمرین ابتدا روی زمین نشسته و پاهای خود را صاف کنید. (پاها نباید به هیچ عنوان خم شوند). کف دستان خود را روی زمین قرار داده و به سمت جلو ببرید. ۳۰ ثانیه در این حالت بمانید و دوباره به حالت طبیعی و اول خود برگردید. این تمرین را چندین مرتبه انجام دهید. (دقت داشته باشید در حین تمرین کمر و پاها به هیچ عنوان خم نشوند و زانوها را نیز قفل نکنید).

   6. یک پا عقب ،یک پا جلو

      ابتدا بایستید و پاها را کنار هم قرار دهید. دست های خود را روی ران ها بگذارید و پای چپ را به سمت عقب ببرید و تا حدی حرکت دهید که با خم شدن پای راست قوزک پا و زانو در یک راستا (یک خط) قرار بگیرند. پا را صاف کرده و زانوی پای راست خود را خیلی آرام و با احتیاط خم کنید. این حرکت را حدود ده مرتبه با عوض کردن پاها انجام دهید.

   7. باز و بسته کردن زانو (در حالت دراز کشیده)

      برای انجام این تمرین ابتدا روی زمین دراز بکشید. تا جایی که ممکن است، زانوی خود را باز و بسته کنید. البته توجه داشته باشید این حرکت را تا جایی انجام دهید که ناراحت کننده نباشد و احساس درد در زانو ایجاد نکند. (هنگام خم و راست کردن زانو، در عضلات خود کشش احساس خواهید کرد.) این تمرین را بین ۱۰ تا۲۰ بار انجام دهید. انجام این حرکت به افزایش دامنه حرکتی کمک می کند و بعد از جراحی زانو نیز به شدت مفید و موثر می باشد.

3. درمان سندروم پاتلوفمورال با فیزیوتراپی

   روش های درمان های کاربردی و خاص توانبخشی و فیزیوتراپی (دستی و غیر دستی) جهت بهبود وضعیت ناحیه آسیب دیده زانو به کار رفته و موجب بهبود سریع تر ناحیه آسیب دیده زانو، بالا رفتن و افزایش گردش خون در بافت های زانو و در نهایت موجب کاهش تورم، کاهش و تسکین درد، کاهش و رفع خشکی اسپاسم عضلات، افزایش انعطاف پذیری و دامنه حرکتی زانو نیز می شود. این تکنیک ها با تحریک بافت ها و افزایش گردش خون و اکسیژن رسانی بهتر به نواحی آسیب دیده موجب ترمیم و بازسازی بافت ها شده و در نهایت به بهبود آسیب ایجاد شده در مفصل زانو کمک می کنند. فیزیوتراپی و تکنیک های آن ایمن بوده و هیچ گونه عارضه خطرناکی را به دنبال ندارند. این روش ها با استفاده از دستگاه های پیشرفته و متنوع و نوین انجام شده و یا توسط حرکت فیزیک و دست فیزیوتراپیست و توسط تجهیزات پزشکی و فیزیوتراپی انجام می گیرد. تکنیک های فیزیوتراپی عبارتند از:

   1. کایروپراکتیک

      این روش درمانی فیزیوتراپی در شاخه منوال تراپی قرار گرفته و فیزیوتراپیست با استفاده از دست خود و اعمال ماساژ در ناحیه آسیب دیده زانو موجب بهبود گردش خون و ترمیم بافت های آسیب دیده زانو شده و در نهایت به تسکین درد زانو می پردازد.

   2. لیزرتراپی

      در این تکنیک فیزیوتراپیست با اعمال و انتقال اشعه و نور لیزر به بخش آسیب دیده زانو، موجب بهبود ناحیه آسیب دیده شده و به کاهش درد و التهاب آن و همچنین ایجاد آسیب های شدیدتر نیز جلوگیری می کند.

   3. درای نیدیلنگ

      استفاده از سوزن خشک و فرو بردن آن در نقاط ماشه ای و حساس بدن (چندین مرتبه در یک ناحیه)، موجب بهبود درد و تورم زانو شده و از روش های موثر فیزیوتراپی می باشد.

   4. شاک ویو تراپی

      شاک ویو و اعمال جریان صوتی در ناحیه آسیب دیده، شوکی به بافت ها و تاندون های آسیب دیده زانو وارد کرده و موجب تحریک و ترمیم بافت ها و همچنین کاهش درد زانو می شود.

   5. تحریکات الکتریکی

      در این روش فیزیوتراپیست با استفاده از جریان الکتریکی و اعمال و انتقال آن به ناحیه آسیب دیده زانو موجب ترمیم و بهبود بافت های آسیب دیده می شود.

   6. الکتروتراپی

      بخشی از درمان های فیزیوتراپی که با اعمال و انتقال جریان الکتریکی کنترل شده به بخش آسیب دیده زانو همراه بوده و با استفاده از دستگاه های مختلف و روش های متفاوت صورت می گیرد.

   7. مگنت تراپی

      مگنت تراپی یا همان مغناطیس درمانی با ایجاد میدان مغناطیسی در بدن به کاهش تورم و التهاب و همچنین درد زانو پرداخته و به افزایش گردش خون در نواحی آسیب دیده زانو نیز کمک می کند.

4. درمان سندروم پاتلوفمورال با جراحی

   در صورتی که پزشک تشخیص دهد روش های درمانی دیگر نمی تواند به بهبود وضعیت زانو کمک کند و تنها راه بهبود بیمار جراحی زانو می باشد، اقدام به جراحی می کند. این جراحی به دو روش زیر انجام می گیرد:

   1. آرتروسکوپی

      این روش جراحی با بیهوشی نخاعی و یا عمومی انجام می گیرد. در این جراحی، جراح در اطراف زانو دو برش کوچک ایجاد کرده و سپس به وسیله آرتروسکوپ (میله ی باریکی که به یک دورین کوچک متصل است) و با وارد کردن آن در داخل برش زانو مفصل زانو را بررسی کرده و تصویر را بر روی مانیتور مشاهده می کند. سپس یک مایع استریل را در داخل زانو فرستاده و با منبسط شدن زانو فضای داخلی را به طور دقیق و واضح بررسی می کند. سپس با استفاده از دیگر ابزار جراحی محل آسیب دیده را جراحی کرده و قطعات آسیب دیده غضروف کشکک زانو را بر می دارد و به بهبود وضعیت زانو کمک می کند.

   2. تنظیم مجدد

      در صورتی که معلوم شود کشکک زانو از جایگاه خود خارج شده و جابه جایی اتفاق افتاده است، جراح از روش تنظیم مجدد استفاده کرده و جهت جایگذاری کشکک اقدام می کند. هدف از این جراحی قرار گیری کشکک زانو در جایگاه اصلی خود و برداشتن فشار از روی غضروف ها و ساختار نگه دارنده اطراف زانو و ناحیه جلویی زانو می باشد. در این جراحی جراح یک شکاف بزرگ در ناحیه جلوی زانو ایجاد کرده و شروع به جا اندازی کشکک می کند. طی این عملیات رباط های زانو دچار کشیدگی شده و در سمت بیرونی زانو رها می شوند و کشکک می تواند در شیار ران به طور کامل قرار بگیرد. البته باید گفت در بعضی از مواقع ممکن است، جراح تاندون های داخلی و یا تاندون های بخش مورد نظر و تحت درمان را منبسط کرده و عضلات چهار سر ران در محل اصلی خود قرار دهد.

سوالات متداول

1. چگونه از مبتلا شدن به سندروم پاتلوفمورال جلوگیری کنیم؟

   البته به طور قطع نمی توان گفت راه حل و روشی برای جلوگیری از سندروم پاتلوفمورال وجود دارد یا خیر؟ اما می توان با انجام برخی از کارها و مراقبت ها میزان احتمال ابتلا به این عارضه را تا حد زیادی کاهش داد. این موارد عبارتند از:
   1. حفظ وزن: در صورتی که اضافه وزن دارید برای جلوگیری از این سندورم بهتر است وزن خود را کم کرده و کنترل کنید. چرا که وزن اضافی می تواند بر روی مفصل زانو فشار زیادی وارد کند و خطر ابتلا به پاتلوفمورال را افزایش دهد.
   2. تقویت عضلات: راه حل دیگر برای جلوگیری از این عارضه، تقویت عضلات زانو می باشد. این کار موجب کاهش احتمال ناتوازنی عضلانی زانو شده و منجر به قرار گیری زانو در راستای منساب و صحیح خود می شود. (با استفاده از قرص های تقویت کننده عضلانی و ویتامین های مفید بدن می توانید به تقویت این عضلات کمک کنید.)
   3. گرم کردن بدن و نرمش قبل از ورزش: قبل از انجام ورزش های سنگین حتما بدن را با نرمش های سبک گرم کنید تا به طور ناگهانی دچار کشیدگی و پارگی و آسیب هایی از این قبیل نشوید.
   4. اصلاح کف پا: در صورتی که کف پای صافی دارید، حتما در جهت درمان آن اقدام کرده و از کفش های مناسب و طبی استفاده کنید تا فشار وارد شده بر زانو کنترل و کم شود.
   5. پرهیز از فشار آوردن مکرر به زانو: با پوشیدن کفش های مناسب، استفاده از بریس در طول تمرینات ورزشی، انجام حرکات ورزشی به آرامی و... می توانید از ورود فشار بیش از حد به زانو جلوگیری کنید و در نهایت احتمال ابتلا به سندروم پاتلوفمورال را کاهش دهید.

2. این عارضه (سندروم پاتلوفمورال) بیشتر در چه کسانی اتفاق می افتد؟

   افراد در سنین مختلف می توانند دچار عارضه سندروم پاتلوفمورال شود. افرادی که بیشتر در معرض ابتلا به این عارضه هستند عبارتند از:

   1. سن: این عارضه در بین نوجوانان و جوانان شایع تر می باشد اما در بزرگسالان نیز می تواند اتفاق بیافتد.
   2. فعالیت های شدید: فعالیت های شدید از جمله بالا و پایین رفتن مکرر از پله، ورزش های شنا، دو، پرش و... می تواند منجر به فشار در مفصل زانو و آسیب کشکک شود و خطر ابتلا به سندروم پاتلوفمورال را افزایش دهد.
   3. کف پای صاف: کسانی که کف پای صافی دارند به دلیل وارد شدن فشار زیاد به زانوهایشان می توانند دچار عارضه های درد زانو و همچنین آسیب هایی مانند سندروم پاتلوفمورال شوند. در نتیجه صافی کف پا نیز از عوامل موثر در این عارضه می باشد.
   4. جنسیت: باید گفت احتمال ابتلا زنان نسبت به مردان بیشتر بوده و این مشکل در زنان شایع تر است. یکی از دلایلی که زنان بیشتر دچار این مشکل می شوند، این است که زنان عضلات ضعیف تری دارند.