افتادگی مچ پا | علل، علائم، تشخیص، روشهای درمان و مراقبتها

همواره پا یکی از آسیب پذیرترین نقاط بدن بوده که به دلایل مختلفی از جمله فشار و ضربه های بیش از حد می تواند دچار آسیب های خفیف و شدید شود. گاهی این آسیب ها می توانند علاوه بر مختل کردن فعالیت فرد، در شکل و ظاهر اندام نیز تاثیر منفی بگذارند. یکی از این عوارض که در مچ پا اتفاق می افتد و باعث عدم تعادل فرد در ایستادن و راه رفتن می شود، افتادگی مچ پا می باشد. در این مقاله شما را به طور کامل با این عارضه آشنا کرده و بهترین و موثرترین درمان ها و تمرینات ورزشی و فیزیوتراپی را در اختیار شما قرار خواهیم داد.

افتادگی مچ پا چیست؟

یکی از عارضه های مربوط به مچ پا، افتادگی بوده که در این حالت شخص دچار ناتوانی در بلند کردن پا به هنگام قدم برداشتن و یا بالا رفتن از پله شده و همچنین در هنگام راه رفتن، انگشتان پای خود را بر روی زمین می کشد. هنگامی که مچ پا دچار افتادگی می شود، در شکل ظاهری آن تغییری ایجاد می شود. (این عارضه سنین مختلف می تواند اتفاق بیفتد. گاهی به طور موقت اتفاق افتاده و گاهی به طور دائم در مچ پا دیده می شود.)

آسیب های مچ پا

مچ پا یکی از نواحی مهم پا و ناحیه متصل کننده ساق به کف پا بوده و می تواند دچار آسیب ها و عوارض متفاوتی شود. این عوارض عبارتند از:

1. آرتروز مچ پا
2. شکستگی و دررفتگی مچ پا
3. پیچ خوردگی و رگ به رگ شدن مچ پا
4. تاندونیت و التهاب تاندون های مچ پا
5. کشیدگی و پارگی رباط های مچ پا
6. ناپایداری مفصل مچ پا
7. سینوویت
8. عفونت ها
9. قفل شدن مچ پا
10. گیرافتادگی مچ پا
11. افتادگی مچ پا

دلایل ایجاد افتادگی مچ پا

افتادگی مچ پا به علل مختلفی اتفاق می افتد. گاهی در اثر ضرب دیدگی ها، فشار و تنش ها در سوانح مختلف از جمله تصادفات، سقوط از پرتگاه، فعالیت های ورزشی و...ایجاد شده و گاهی می تواند نشان دهنده یک بیماری مزمن و خاص در پا و یا بدن باشد. دلایل افتادگی مچ پا عبارتند از:

1. آسیب های عصب سیاتیک از جمله پارگی عصب
2. بیماری های عصبی عضلانی
3. بیماری های ژنتیکی و وراثتی
4. اختلالات مغزی
5. آسیب های عصب پرونئال
6. آسیب های نخاعی از جمله پارگی نخاع
7. فلج چندگانه یا اِسکلروزِ چندگانه
8. آسیب در ریشه های عصبی
9. فتق و پارگی دیسک کمر
10. بیماری هایی ازجمله دیابت
11. بیماری نورون حرکتی
12. تومورها و سکته های مغزی

علائم افتادگی مچ پا

افتادگی مچ پا با علائمی همراه می باشد. در صورت بروز و مشاهده این علائم باید به پزشک متخصص ارتوپدی مراجعه شود:

1. بی‌حسی در ناحیه ساق و کف پا
2. اختلال در راه رفتن، بلندکردن و همچنین چرخاندن پا
3. کشیده شدن پا و انگشتان پا بر روی زمین به هنگام راه رفتن.
4. راه رفتن و قدم برداشتن با گام های بلند (مانند راه رفتن بر روی پله)
5. احساس ضعف در ساق و عضلات پا
6. حلقه ای شدن انگشتان پا
7. ایجاد میخچه در کف پا

تشخیص افتادگی مچ پا

افتادگی مچ پا از عارضه هایی است که در سنین مختلف اتفاق افتاده و می تواند در کلیه فعالیت های انسان اختلال ایجاد کند. این عارضه به دلایل مختلفی ایجاد می شود. افتادگی مچ پا گاهی به علت ایجاد شدن کیست و تومور بر روی عصب  ایجاد شده و گاهی می تواند به دلیل رشد استخوان اضافی در نخاع ایجاد شود. همچنین این عارضه گاهی فقط در یک پا اتفاق افتاده و گاهی هر دو پا را درگیر می کند. برای تشخیص علت افتادگی مچ پا، شدت و همچنین تجویز درمان درست و مناسب، پزشک آزمایشاتی را بر روی پای بیمار انجام می دهد. این آزمایشات عبارتند از:

1. آزمایشات فیزیکی: پزشک با حرکت دادن مچ پا، فشار دادن و همچنین انجام چندین تمرین فیزیکی به بررسی وضعیت مچ پا می پردازد.
2. اشعه ایکس: تصویر برداری با استفاده از اشعه ایکس تا حدودی میزان آسیب، ناحیه و علت آسیب را مشخص می کند. این روش تشخیصی برای آسیب های سطحی مناسب تر می باشد.
3. تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام آر آی): ام آر آی همواره از روش های تشخیصی قوی و دقیق مشکلات و عارضه های بدن بوده و پزشک با انجام آن، محل آسیب و میزان آسیب را به طور دقیق بررسی و مشخص می کند. (ام آر آی می تواند به خوبی عصب آسیب دیده و تحت فشار و همچنین ضایعات نرمی که موجب این فشار در عصب شده اند را بررسی کند.)
4. سونوگرافی: یکی از روشهای تشخیص افتادگی مچ پا، انجام سونوگرافی و بررسی کیست و یا تومورهایی می باشد که می توانند باعث ایجاد اختلال در عصب و فشارهای عصبی شوند.
5. توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن): سی تی اسکن و تصویر برداری از زوایای مختلف یکی دیگر از روش های تشخیصی برای تشخیص عارضه مچ پای افتاده می باشد. با استفاده از این روش پزشک قسمت های مختلف مچ پا را به خوبی مشاهده و بررسی می کند و نوع و میزان مشکل را تشخیص می دهد.
6. آزمایشات عصبی: یکی از روش های تشخیص افتادگی مچ پا، آزمایش الکترومیوگرافی (EMG)  و می باشد. این آزمایش میزان فعالیت عصب را بررسی و اندازه گیری می کند. (این آزمایش در مواقعی برای فرد ناراحتی ایجاد می کند اما در حالت کلی برای تشخیص افتادگی مچ پا بسیار لازم است.)

روش های درمان افتادگی مچ پا

1. دارو درمانی

   یکی از درمان های اولیه برای بهبود و کاهش درد و التهابات مچ پا، مصرف داروهای ضد التهاب و ضد درد می باشد.

2. درمان های خانگی

   استراحت دادن به پا، ماساژ دادن مچ پا با آب ولرم و آب گرم، استفاده از کمپرس های سرد و گرم بر روی مچ پا و به مدت معلوم از روش های درمانی مفید و موثر در کاهش تورم و درد مچ پا می باشد که تا حدودی می تواند باعث بهبود وضعیت افتادگی مچ پا شود.

3. استفاده از تجهیزات مناسب

   یکی از روش های موثر در درمان افتادگی مچ پا و همچنین دیگر عارضه های مربوط به مچ پا استفاده از وسایل و تجهیزات پزشکی می باشد. در صورتی که آسیب و عارضه در مراحل اولیه خود باشد، مچ پای بیمار با استفاده از این وسایل و تجهیزات بهبود خواهد یافت. این تجهیزات عبارتند از:
   • ارتز و بریس: ارتز و بریس در انواع مختلفی وجود دارد. این وسیله درمانی و محافظتی در کف پا قرار گرفته و قسمتی از آن به مچ پا چسبیده و آن را کنترل می کند.
   • کفش طبی: اینگونه کفش ها در جهت درمان پا و همچنین جلوگیری از آسیب های احتمالی و مجدد و طبق سایز پا و مشکل بیمار، به طور اختصاصی و سفارشی ساخته می شود.

4. فیزیوتراپی

   فیزیوتراپی و توانبخشی شامل روش ها و تکنیک های خاص با استفاده از دستگاه های نوین و پیشرفته بوده و می تواند به بهبود وضعیت بیمار کمک بسزایی کند. این تکنیک ها و روش های عبارتند از:

   1. کایروپراکتیک

      این تکنیک بدون استفاده از دستگاه و توسط دست فیزیوتراپیست، انجام می شود. در این روش فیزیوتراپیست محل آسیب مچ پا را به طور کامل بررسی کرده و سپس با انجام ماساژ های دوار، شروع به درمان مچ پا و افزایش گردش خون در بافت آسیب دیده مچ می کند و این تکنیک باعث کاهش فشار و تنش های وارد شده بر مچ پا می شود. همچنین کاهش تورم و درد و در نهایت بهبود عملکرد مچ پا و جلوگیری از افتادگی و اسپاسم های عضلانی (قفل شدن) می شود.

   2. لیزر تراپی

      فیزیوتراپیست با استفاده از این تکنیک (لیزر تراپی) و اعمال اشعه و نور لیزر در ناحیه آسیب، باعث تحریک بافت های آسیب دیده مچ پا و همچنین افزایش گردش خون، بهبود و ترمیم بافت، کاهش و تسکین درد و تورم، بهبود عصب های آسیب دیده و... می شود و در نهایت موجب عملکرد بهتر مچ و برطرف شدن افتادگی مچ پا می گردد.

   3. شاک ویوتراپی

      شاک ویو تراپی روشی است که در آن فیزیوتراپیست با اعمال جریان الکتریکی کنترل شده و با وارد کردن شوک به ناحیه آسیب دیده مچ پا، باعث افزایش گردش خون در بافت ها شده و بافت های آسیب دیده را تحریک و ترمیم می کند. در نهایت موجب کاهش التهاب ها، کاهش اسپاسم و خشکی عضلات و... بهبود وضعیت افتادگی پا می شود.

   4. تحریکات الکتریکی MMES

      یکی از روش های موثر و مفید درمانی برای تحریک عصب و بافت های مچ پا استفاده از جریان الکتریکی MMES می باشد. این جریان می تواند باعث افزایش گردش خون در بافت و همچنین ترمیم عصب و بافت های آسیب دیده مچ پا و همچنین بازسازی سریع تر بافت های مچ پا شود. همچنین به کاهش درد و تورم مچ پا نیز کمک می کند.

   5. اولتراسوند تراپی

      در این روش فیزیوتراپیست با اعمال امواج صوتی و فرستادن آن به ناحیه آسیب دیده مچ، به تحریک و ترمیم بافت های آسیب دیده می پردازد. این روش درمانی بدون ایجاد هیچگونه دردی، باعث افزایش گردش خون در بافت آسیب دیده مچ پا و همچنین کاهش درد و تورم های مچ پا شده و به بهبود افتادگی مچ پا کمک می کند.

5. تمرینات ورزشی

   تکنیک های درمانی در کلینیک فیزیوتراپی شامل بخش نرمشی و ورزشی نیز می شوند که این حرکات معمولا طبق برنامه تنظیم شده فیزیوتراپی و چندین مرتبه در روز انجام می شود. تعداد این تمرینات با توجه به وضعیت بیمار و شرایط مچ پا، توسط فیزیوتراپیست مشخص می شوند. کلیه تمرینات فیزیوتراپی باید به آرامی و طبق اصول انجام شوند. چرا که در غیر این صورت نه تنها موجب بهبود وضعیت بیمار نمی شوند، بلکه می توانند آسیب های جدی و شدیدی را به بیمار وارد کنند. این حرکات تمرینی، بعد از جراحی ها کف دست و انگشتان و به منظور برگشت عملکرد بهتر و تسریع در درمان نیز انجام می گیرند و به تقویت عضلات و تاندون ها کمک می کنند. این ورزش ها و تمرینات عبارتند از:
   1. برداشتن تیله با انگشتان پا: ابتدا طوری که پاهایتان کاملا صاف روی زمین قرار بگیرند، روی یک صندلی بنشینید. چندین تیله را روی زمین ریخته و در مقابل آن ها یک ظرف قرار دهید. سعی کنید با انگشتان پا هر کدام از تیله ها را از روی زمین برداشته و درون ظرف قرار دهید. تمام تیله ها را داخل ظرف انداخته و بعد از اینکه کاملا تمام شدند، کمی استراحت کنید.( این تمرین را 3 مرتبه در روز انجام دهید.)
   2. کشیدن پا با استفاده از حوله: ابتدا روی زمین نشسته و پاهای خود را صاف و کشیده روی زمین قرار بدهید. سپس یک نوار پاچه ای و یا حوله مخصوصی را دور پای آسیب دیده بسته و انتهای آن را در دستان خود بگیرید. همانطور که انتخاب حوصله یا نوار را با دست خود نگه داشته اید، آن را به سمت بدن خودتان کشیده و حدود 30 ثانیه در همان وضع بمانید. سپس کمی استراحت کنید. این تمرین را 3 مرتبه در روز انجام دهید.
   3. فلکشن مچ پا: ابتدا همانطور که روی زمین نشسته اید، پاهای خود را صاف و کشیده روی زمین قرار دهید. از یک بند کشی مخصوص استفاده کرده و یک سر بند را به صندلی یا پای میز و سر دیگر آن را دور پنجه پای آسیب دیده قرار دهید. سپس خیلی آرام پنجه پا و انگشتان را به سمت خود کشیده و به حالت قبل برگردید. این تمرین را مجددا انجام دهید.( روزی 10 مرتبه)
   4. حرکت انگشتان پا به سمت پاشنه: برای انجام این تمرین ابتدا مقابل دیوار، میز و... که قابل تکیه دادن باشد، ایستاده و وزن بدن خود را رو به جلو و روی پنجه و انگشتان پاهایتان بیاندازید. حدود 5 ثانیه در این وضعیت مانده و سپس خیلی آرام، وزن خود را روی پاشنه پا و درجهت عقب بیاندازید.( انگشتان را از روی زمین بلند کنید و روی پاشنه قرار بگیرید.) 5 ثانیه نیز در این حالت مانده و سپس به وضعیت قبل خود برگردید. بهتر است این تمرین را حدود 6 مرتبه در روز انجام دهید.
   5. بلند کردن توپ با پا: ابتدا روی صندلی بنشینید و پاهای خود را روی زمین قرار دهید. توپ کوچکی را روی زمین و مقابل پاهایتان قرار دهید. سپس آن را بین پاهایتان قرار داده و نگه دارید. سعی کنید به کمک پاهایتان و درحالی که پاها را به سمت بالا می کشید، توپ را نیز بالا بیاورید. حدود 5 ثانیه صبر کرده و در همان وضعیت بمانید. سپس خیلی آرام به حالت اول خود برگردید و بعد از کمی استراحت به طور مجدد این تمرین را انجام دهید. (روزی ده مرتبه انجام شود.)
   6. ایستادن بر روی پنجه پا: ابتدا روی زمین بایستید. برای حفظ تعادل از پشت یک صندلی گرفته و سپس به آرامی روی پنجه و انگشتان پا بایستید. پاشنه پا را از روی زمین بلند کنید. چند ثانیه در این حالت بمانید و سپس به آرامی به حالت قبل برگردید. این تمرین را حدود ده مرتبه در روز انجام دهید.
   7. پل: روی زمین و به پشت دراز بکشید. زانوها را خم کنید و کف پاهایتان را روی زمین نگه دارید. سپس عضلات شکم را سفت و منقبض کرده و باسن را از روی زمین بلند کنید. حدود 3 ثانیه در این وضعیت بمانید و سپس به آرامی عضلات شکم را شل کرده و باسن را پایین بیاورید. این تمرین را مجددا تکرار کنید.
   8. دوچرخه: پا دوچرخه و همچنین دوچرخه سواری از ورزش های مفیدی بوده که به تقویت عضلات مچ پا و پا کمک کرده باعث تقویت این عضلات می شود. چنانچه می خواهید بعد از جراحی این تمرین را انجام دهید، حتما باید با فیزیوتراپیست مشورت کنید و در صورتی که مجاز به انجام این تمرین بودید آن را انجام دهید.

6. جراحی افتادگی مچ پا

   گاهی اوقات مچ پای بیمار به شدت دچار افتادگی شده و سایر درمان ها از جمله استفاده از بریس های طبی، کفش های مخصوص، دارو و تمرینات و روش های فیزیوتراپی نمی تواند باعث بهبود کامل وضعیت مچ پا شود. در این صورت پزشک برای درمان این عارضه و بهبود بیمار اقدام به جراحی می کند. جراحی مچ پا به چندین روش مختلف انجام می گیرد.
   1. جراحی ترمیم بافت های و عصب پا: در این روش جراح به ترمیم عصب، تاندون و... مچ پا می پردازد.
   2. جراحی پیوند استخوان و تاندون، عصب و سایر بافت ها : در این روش جراح تاندون سالمی از بدن را برداشته و به قسمت آسیب دیده پیوند می زند. این جراحی ها به صورت باز و با برش های نسبتا بزرگ در ناحیه مچ پا و یا آتروسکوپی و ایجاد برش بسیار کوچک بر روی مچ و قرار دادن دوربین درون بافت ها انجام می گیرد. این جراحی ها به صورت ترکیبی نیز انجام می شوند. یعنی همزمان از آتروسکوپ و مراحل جراحی های باز در مچ پا استفاده می شود. هدف جراحی، افزایش انعطاف پذیری پا، بهبود عصب و بافت های عصبی مچ پا، ثبات مفصل مچ پا و همچنین ترمیم تاندون های آسیب دیده پا و تقویت عضلات مچ پا برای حفظ تعادل و تحمل وزن بدن می باشد.

مراقبت های بعد از جراحی افتادگی مچ پا

برای بهبود وضعیت مچ پا و بازگشت عملکرد آن باید مراقبت هایی انجام بگیرند. این مراقب ها موجب کاهش درد و تورم مچ پا می شوند. بعد از جراحی ها باید حتما به این نکات دقت شده و مراقبت های لازم انجام شوند، چرا که انجام این نکات، بر روی نتیجه جراحی تاثیر بسیاری می گذارد.

1. جلوگیری از وارد شدن هر گونه ضربه و فشار به مچ پا
2. استفاده از کمپرس های سرد و گرم به مدت مشخص شده توسط پزشک
3. استفاده از عصا در اولین روزهای جراحی (هفته اول)
4. بستن آتل به مچ پا (مخصوصا هنگام خواب)
5. بالا قرار دادن پا و مچ پا به منظور کاهش تورم ( بالاتر از سطح زمین و قلب)
6. عوض کردن پانسمان محل جراحی و ضدعفونی کردن آن با مواد ضدعفونی کننده
7. ماساژ دادن مچ پا
8. مصرف داروهای ضد التهاب و ضد درد ( با تجویز پزشک)
9. انجام ورزش های آبی از جمله شنا بعد از اجازه پزشک و بهتر شدن مچ پا
10. انجام منظم تمرینات نرمشی و ورزشی فیزیوتراپی
11. انجام متدهای خاص و تکنیک های فیزیوتراپی، طبق تجویز و برنامه فیزیوتراپیست

سوالات متداول

1. چگونه می توان از افتادگی مچ پا جلوگیری کرد؟

   در صورتی که قبلا دچار افتادگی پا شده اید و یا به بیماری های خاصی از جمله مشکلات سیاتیک، دیسک کمر، شکستگی در پا و... مبتلا شده اید، می توانید با انجام ورزش های تقویتی و کششی مناسب، پوشیدن کفش های طبی و استاندارد به هنگام پیاده روی و ورزش و استفاده از بریس و مچ بندهای طبی مخصوص پا تا حد زیادی از بروز این عارضه جلوگیری کنید.