سندرم فیبرومیالژیا | علائم، علت، تشخیص، عوارض و روشهای درمان

بدن انسان هر لحظه در حال فعالیت بوده و به دلایل مختلفی دچار مشکلاتی از جمله دردهای خفیف و شدید می شود. عضلات بدن بخشی از بدن بوده که به طور مداوم و مکرر تحت فشار و تنش قرار گرفته و ممکن است، دچار ناراحتی هایی از جمله درد و تورم و یا خشکی و گرفتگی شوند. به دنبال این اتفاق، فرد دچار کاهش دامنه حرکتی در ناحیه آسیب دیده بدن می شود. یکی از این آسیب ها و عوارض که می تواند موجب ناراحتی و درد مزمن عضلانی شود، سندرم فیبرومیالژیا (Fibromyalgia) می باشد. در این مقاله شما را با این عارضه، علائم و علل ایجاد و همچنین روش های تشخیصی و موثرترین روش های درمانی آن آشنا خواهیم کرد.

سندرم فیبرومیالژیا چیست؟

سندرم فیبرومیالژیا نوعی درد مزمن و رایج عضلانی بوده که با بروز اختلال های جسمانی و روانی و علائم مختلفی در عضلات و اسکلت بدن همراه است. در طی تحقیقات محققان به این نتیجه رسیده اند که فیبرومیالژیا روی پردازش سیگنال های مغز تاثیر گذاشته و موجب افزایش حس دردناک بودن در بافت های نرم و یا بافت های همبند مفاصل شده و به درد و ناراحتی مفاصل ختم می شود. در نتیجه ممکن است، فرد دچار اختلالات حرکتی شود و یا دامنه حرکتی بدن فرد کاهش پیدا کند.

علائم فیبرومیالژیا

سندرم دردهای مزمن عضلانی اسکلتی یا همان فیبرومیالژیا، با علائم و نشانه هایی همراه بوده و این نشانه می توانند در مفاصل مختلف بدن و دیگر نواحی بدن نمایان شوند. علائم و نشانه های این عارضه عبارتند از:

• خستگی و اختلالات خواب

  به طور معمول افرادی که به سندرم فیبرومیالژیا و دردهای عضلانی مزمن مبتلا هستند، بعد از بلند شدن از خواب، حتی خواب های طولانی، همچنان احساس خستگی دارند و به دلیل دردهای عضلانی، با مشکلات و اختلالات از جمله سندرم پای بی قرار همراه می باشند.

• مشکلات شناختی

  این عارضه با اختلالات تمرکزی نیز همراه بوده و فرد مبتلا به این عارضه ممکن است، علائمی از اختلالات تمرکزی را در خود داشته باشد.

• درد وسیع

  معمولا دردی که در این عارضه احساس می شود، درد مزمن و خفیفی است که حداقل حدود ۳ ماه طول کشیده و معمولا به صورت وسیعی در هر دو سمت بدن و همچنین قسمت بالا و زیر مچ دست های فرد احساس می شود.

• دیگر علائم

  این سندرم در بعضی از افراد با علائمی از جمله افسردگی، درد و گرفتگی ناحیه تحتانی بدن، سر درد و درد در کتف و بالای قلب، تپش قلب، ضعف، سرگیجه و ... همراه می باشد.

علت بروز سندرم فیبرومیالژیا

تاکنون علت خاصی برای بروز این سندرم مشخص نشده و همچنان پزشکان به دنبال بررسی و تحقیقاتی برای کشف علت وقوع این عارضه هستند. اما با توجه به آخرین بررسی محققان باید گفت این سندرم ریشه ژنتیکی دارد و عوامل دیگر محیطی نیز می توانند موجب بروز این سندرم در بدن شوند که این عوامل عبارتند از:

1. عفونت

   بیماری‌های سابق فرد از جمله عفونت های ناشی از دستگاه های گوارشی و تنفسی، ویروس ها (اپشتین) و باکتری های سالمونلا و شیگلا، آنفولانزا، ذات الریه و سایر بیماری های مرتبط می توانند، موجب بروز دردهای مزمن عضلانی و سندرم فیبرومیالژیا شوند.

2. وراثت و ژنتیک

   این عارضه بیشتر ژنتیکی و ارثی بوده و در صورتی که قبلا یکی از اعضای خانواده فرد به این عارضه مبتلا شده باشد، احتمال بروز این عارضه در فرد نیز بیشتر خواهد شد. بخشی از این عارضه مربوط به جهش های ژنتیکی بوده و البته تاکنون چندین نوع از ژن های خاص که می توانند، منجر به بروز این عارضه شود، شناسایی شده است.

3. تروما و استرس

   ضربه های روحی و روانی و همچنین قرار گرفتن مقابل ضربه های جسمی می توانند موجب بروز بیماری های مختلفی از جمله عارضه سندرم فیبرومیالژیا شوند. ضربه های روحی شدید و همچنین استرس های ناشی از آن بخشی از عامل موثر روحی بوده که می تواند موجب تغییرات هورمونی و همچنین دردهای مزمن عضلانی (سندرم فیبرومیالژیا) شود.

نواحی ایجاد سندرم فیبرومیالژیا

سندرم فیبرومیالژیا می تواند موجب بروز درد و ناراحتی در نقاط مختلف بدن شود. این درد نقاط ماشه ای و حساس بدن را درگیر می کنند. رایج ترین نقاط ماشه ای و درد در این عارضه شامل درد در ناحیه پشت سر، درد در بالای شانه و بالای سینه، درد در زانوها و قسمت بیرونی ساعد و همچنین درد در پهلوها می شود. در ادامه به بررسی فیبرومیالژیا و نوع درد در سه نقطه خاص و مهم بدن می پردازیم:

1. قفسه سینه

   درد عضلانی در این ناحیه شبیه به حمله قلبی بوده و در غضروف هایی که موجب اتصال دهنده ها به قفسه سینه می شوند، متمرکز و احساس شده و به بازوها و شانه ها نیز انتشار پیدا می کند. این درد حالتی تند و زننده داشته و با سوزن سوزن شدن و حس گزگز در سینه همراه است. حتی ممکن است فرد نتواند نفس خود را به راحتی حبس کند و همانند حمله قلبی دچار مشکل شود.

2. کمر

   از رایج ترین و مهم ترین نقاط بدن که به سندرم درد عضلانی فیبرومیالژیا مبتلا می شوند، می توان به کمر اشاره کرد. درد در این نقطه با التهاب های مفصلی و یا کشیدگی های ماهیچه ها همراه بوده و ممکن است، فرد علاوه بر احساس درد، احساس خستگی نیز داشته باشد.

3. پا

   درد مزمن عضلانی در پاها در نواحی ماهیچه و بافت های نرم اتفاق افتاده و می تواند مشابه با درد کشیدگی عضلات پا و یا اسپاسم و منقبض شدن عضلات و حتی التهاب های مفصلی باشد. اما در این عارضه علاوه بر درد، فرد در پاهای خود احساس سوزش داشته و ضربانی مشابه با نبض و قلب حس می کند. گاه نیز دچار خستگی شدید در پاها شده و حتی نمی تواند راه برود.

روش های تشخیص سندرم فیبرومیالژیا

سندرم فیبرومیالژیا علائم مختلف و مشابهی با دیگر عوارض از جمله آرتریت ها، میگرن، سندرم روده تحریک پذیری و.... دارد. به همین دلیل تشخیص آن پیچیده بوده و فرد باید بعد از احساس و مشاهده این علائم در بدن خود، جهت تشخیص و بررسی علت بروز این علائم و همچنین درمان آن به پزشک مراجعه کند. پزشک نیز طی چندین آزمایش و بررسی وضعیت سلامت فرد، سوابق پزشکی و علائم ایجاد شده، علت بیماری و شدت آن را تشخیص داده و برای درمان آن اقدام می کند. این آزمایشات عبارتند از:

1. بررسی درد

   پزشک جهت بررسی میزان درد و ناحیه دردناک چندین نقطه از بدن را مورد بررسی قرار می دهد. چنانچه درد بیمار در هر دو سمت بدن، ستون فقرات و همچنین بالا و پایین کمر احساس شود و در ۱۱ نقطه بررسی شده نیز درد احساس شود، درصد ابتلا به این عارضه افزایش یافته و پزشک جهت بررسی های بعدی آماده می شود.

2. بررسی مشکلات شناختی و روانی

   همانطور که گفته شد، این عارضه می تواند موجب بروز ناراحتی ها و مشکلات روانی و همچین اختللات حافظه و حواس پرتی، کاهش تمرکز، افسردگی و... شود که پزشک جهت تشخیص این عارضه تمامی این موراد را نیز بررسی خواهد کرد.

3. آزمایش خون

   بخش دیگری از آزمایشات مربوط به آزمایش خون و بررسی وضعیت ژنتیکی فرد می باشد. پزشک با انجام آزمایش خون می تواند ژن بیمار را تشخیص دهد و در صورت مشاهده ژن جهش یافته تشخیص دهد که این عارضه سندرم فیبرومیالژیا می باشد. (همچنین از طریق این آزمایش می تواند عارضه تیروئید و مشکلات هورمونی را نیز مورد بررسی قرار دهد.)

4. عکس برداری با اشعه ایکس

   ممکن است پزشک جهت تشخیص دقیق تر و در صورت عدم اطمینان از ابتلای فرد به عارضه سندرم فیبرومیالژیا از ناحیه دردناک بدن عکس برداری کند تا بتواند آسیب بافت ها و دیگر عوارض ایجاد شده را تشخیص دهد و از عدم وجود آرتریت و دیگر مشکلات اسکلتی و عضلانی اطمینان یابد.

روش های درمان سندرم فیبرومیالژیا

بعد از ابتلای فرد به این عارضه و مراجعه به پزشک، با توجه به شدت عارضه و شرایط بیمار، پزشک از روش های درمانی مختلفی استفاده کرده و به بیمار توصیه های مختلفی خواهد کرد. این روش های درمانی عبارتند از:

1. درمان های اولیه و مراقبتی سندرم فیبرومیالژیا

   درمان های اولیه مجموعه اقداماتی است که بیمار و یا مراقب او می تواند در خانه انجام دهد تا علاوه بر بهبود موقت بیمار به کنترل عارضه و جلوگیری از بروز آسیب و عوارض بیشتر و جدی تر نیز کمک کند. البته باید گفت روش های درمانی اولیه و خانگی به تنهایی نتیجه مثبتی نداشته و بهتر است در کنار سایر روش های درمانی انجام بگیرد. این روش ها عبارتند از:

   • کنترل فعالیت ها

     یکی از روش های مراقبتی و درمانی، کنترل فعالیت ها و اجتناب از انجام فعالیت های سنگین و مکرر می باشد. باید مدتی را به بدن و ناحیه دردناک بدن استراحت دهید.

   • ماساژ درمانی

     ماساژ درمانی می تواند موجب تسکین درد های عضلانی شود و به جلوگیری از اسپاسم های عضلانی و تورم نیز کمک کند. در نتیجه یکی از روش های درمانی مفید اولیه می تواند ماساژ به همراه استفاده از حوله داغ، آب ولرم و گرم، پمادهای عضلانی و روغن های گیاهی باشد.

   • مصرف دارو

     مصرف داروهای مسکن، ضد التهاب و ضد اسپاسم با دوز تعیین شده توسط پزشک می تواند به بهبود موقت دردهای عضلانی فرد در نقاط مختلف بدن کمک کند.

   • استفاده از کمپرس ها

     استفاده از کمپرس های سرد و گرم و ترکیبی از هر دو می تواند موجب بهبود درد و تورم، بهبود گرفتگی عضلات، بهبود گردش خون و همچنین تحریک و ترمیم بافت های عضلانی آسیب دیده بدن شود. البته دقت کنید کمپرس ها باید حتما در مدت زمان استاندارد و بدون تماس مستقیم با پوست بدن، مورد استفاده قرار گیرند.

2. درمان فیبرومیالژیا با فیزیوتراپی و تمرین درمانی

   بخش اساسی روش های درمانی سندرم فیبرومیالژیا به فیزیوتراپی و توانبخشی و تکنیک های آن اختصاص دارد. فیزیوتراپی و توانبخشی شامل تکنیک های دستی، غیر دستی و همچنین تمرینی و ورزشی شده و به کمک فیزیوتراپیست و دستگاه های پیشرفته انجام می گیرد. این تکنیک ها می تواند به بهبود وضعیت گردش خون، برطرف شدن و کاهش گره های عضلانی و اسپاسم ها، کاهش و تسکین درد و تورم موجود در نواحی عضلانی بدن، تنفس بهتر فرد، تنظیم ضربان قلب، تقویت عضلات ضعیف بدن و همچنین بهبود دامنه حرکتی عضلات کمک کنند. نا گفته نماند کلیه این تکنیک ها با توجه به شرایط سلامت فرد و طبق برنامه فیزیوتراپیست انجام شده و عوارض خاصی به دنبال ندارند:

   1. منوال تراپی

      تکنیک های دستی یا بخش منوال تراپی شامل تکنیک های مختلف دست و ماساژ هایی از جمله کایروپراکتیک (ماساژ دورانی)، تکنیک های فشاری، تکنیک های انرژی عضلانی MET، آزادسازی میوفاسیال، استروک نیدلینگ و فریکشن و...شده و هر کدام از این تکنیک ها می توانند موجب باز شدن و کاهش گره ها و اسپاسم های عضلانی، کاهش و تسکین درد، تحریک و ترمیم بافت ها و عضلات آسیب دیده شوند.

   2. سرما درمانی و گرما درمانی

      از دیگر روش های درمانی فیزیوتراپی می توان به سرما درمانی و گرما درمانی اشاره کرد. گرما درمانی به روش های مختلف عمقی دیاترمی و US و روش های سطحی هات پک، هیدروتراپی و پارافین تراپی و سرما درمانی نیز به روش های مختلف می تواند موجب تحریک و ترمیم بافت های آسیب دیده عضلات نواحی مختلف بدن شود و همچنین به بهبود و تسکین درد و ناراحتی های عضلانی فرد کمک کند.

   3.  تحریکات الکتریکی

      تحریکات الکتریکی به شکل های مختلف تنس، APS و یونتوفورز، دیاداینامیک انجام شده و از روش های الکتروتراپی یا فیزیوتراپی با برق محسوب می شوند. این روش ها مناسب همه افراد نمی باشند. در این روش درمانی فیزیوتراپیست با اعمال جریان الکتریکی توسط دستگاه های مختلف و از طریق الکترودها، موجب تحریک و ترمیم بافت های عضلانی شده و به بهبود درد و تورم و همچنین اسپاسم های عضلانی کمک می کند.

   4. تمرین درمانی

      این بخش شامل تکنیک ها و حرکات مختلفی است که با توجه به نوع آسیب و میزان ناراحتی های بیمار و همچنین با صلاح دید فیزیوتراپیست صورت می گیرد. این تکنیک ها موجب بهبود و افزایش گردش خون، کاهش تورم، التهاب و درد، کاهش اسپاسم و سفتی و خشکی عضلات، افزایش انعطاف پذیری، تقویت عضلات و مفاصل، افزایش دامنه حرکتی و... شده و به بهبود وضعیت آسیب های عضلانی و دردهای مزمن عضلانی کمک می کند. این تمرینات بر اساس برنامه تنظیم شده فیزیوتراپیست و با توجه به وضعیت و ناحیه دردناک انجام می گیرند و بیشتر شامل تکنیک های هوازی، تقویتی و کششی، یوگا و ایروبیک می شوند. در ادامه چندین نمونه از این ورزش ها و تمرینات را که به بهبود دردهای عضلانی مزمن در نواحی مختلف بدن کمک می کنند را بررسی خواهیم کرد:

      1. ایزومتریک پرس سینه

         در این تمرین باید دست های خود را مقابل سینه هایتان آورده و کف دست ها را در یک دیگر قفل کنید و محکم فشار دهید. حدود ۵ ثانیه در این وضعیت مانده و کف دست ها را به هم فشار دهید. سپس فشار را متوقف کرده و در همان حالت بمانید. حدود چند ثانیه استراحت کنید و مجددا این تمرین را انجام دهید. به مرور زمان می توانید مدت ۵ ثانیه را به ۱۵ ثانیه افزایش دهید.

      2. کشش ساق پا در حالت ایستاده

         برای انجام این تمرین مقابل دیواری بایستید و کف هر دو دست خود را به دیوار بچسبانید. سپس یکی از پاها را به سمت عقب برده و پای دیگر را که جلو قرار گرفته را از زانو کنید. در این وضعیت در ساق پا کشش احساس خواهید کرد. حدود ۳۰ ثانیه در این حالت بمانید و سپس جای پاها را با هم عوض کرده و مجددا این تمرین را انجام دهید.

      3. پشت به دیوار

         برای انجام این تمرین پشت به یک دیوار ایستاده و پاشنه پای خود را به دیوار بچسبانید. در همین وضعیت کف هر دو دست و بازوهای خود را حدود ۵ ثانیه به دیوار چسبانده و فشار دهید. پس به حالت اول خود برگردید و کمی استراحت کنید. مجددا به دیوار فشار وارد کنید و این تمرین را طبق دستور و برنامه فیزیوتراپیست انجام دهید.

      4. کشش دست ها رو به جلو

         برای انجام این تمرین در حالت نشسته و یا ایستاده قرار گرفته و هر دو دست خود را به صورت صاف و کشیده رو به جلو بالا آورید و در حالی که کف دستانتان را بهم چسبانده اید، حدود ۵ ثانیه دستان خود را رو به جلو بکشید. سپس کمی استراحت کرده و مجددا این کار را تکرار کنید.

      5. کشش دست ها به پشت

         برای انجام این تمرین در حالت نشسته و یا ایستاده قرار گرفته و هر دو دست خود را به صورت صاف و کشیده به سمت پشت بدن ببرید و در حالی که دست های خود را از پشت بهم قلاب کرده اید، حدود ۵ ثانیه دستان خود را به عقب کشیده و سپس کمی استراحت کرده و مجددا این کار را تکرار کنید.

      6. دور کردن دست ها در حالت نشسته

         برای انجام این تمرین ابتدا روی زمین به صورت چهار زانو نشسته و بدن خود را در حالت ریلکس و شل قرار دهید. هر دو دست خود را جلوی بدن و مقابل صورت و سینه آورده و به صورت صاف و کشیده نگه دارید. سپس بدون اینکه آرنج خم شود، در همان وضعیت دست های خود را از هم باز کرده و کف دستانتان را از هم دور کنید. دست ها را تا جای ممکن دور کرده و مجددا به هم نزدیک کنید. این تمرین را چندین مرتبه تکرار کنید.

عوارض سندرم فیبرومیالژیا

این بیماری می تواند موجب بروز عوارض و ناراحتی های مختلفی در نواحی مختلف بدن فرد شود و روی فعالیت های روزانه بیمار تاثیر منفی بگذارد. از جمله عوارض سندرم فیبرومیالژیا می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. بروز سرگیجه و سر دردهای مزمن و شدید به دلیل تشدید فیبرومیالژیا
2. بروز اختلالات حرکتی به دلیل دردهای عضلانی شدید و گسترش سندرم فیبرومیالژیا
3. بروز اختلالات عصبی، روحی و روانی از جمله اختلال حواس، کاهش حافظه، افسردگی و...
4. اختلالات ایجاد شده در خواب (کمبود خواب و بد خوابی) به دنبال عارضه سندرم فیبرومیالژیا
5. تپش قلب های شدید و همچنین تشدید مشکلات تیروئیدی
6. ضعف شدید عضلات و آسیب پذیری بیشتر آن ها به دلیل پیشرفت سندرم فیبرومیالژیا
7. آسیب های شدید عصبی و حساسیت نواحی مختلف بدن به سیگنال های درد

سوالات متداول

1. چه کسانی بیشتر دچار این سندرم می شوند؟

   همانطور که گفته شد، این سندرم ریشه ژنتیکی داشته و بیشتر در کسانی ایجاد می شود که دارای جهش های ژنتیکی خاصی بوده و یکی از اعضای خانواده آن ها به این عارضه مبتلا می باشد. اما علاوه بر این، سندرم فیرومیالژیا در زنان بیشتر از مردان اتفاق می افتد و چنانچه فرد دچار مشکلات روحی و روانی باشد و یا تحت استرس های شدید و مکرر قرار گرفته باشد، نیز بیش از دیگر افراد در معرض ابتلا به این سندرم قرار دارد. ناگفته نماند، افراد مبتلا به روماتیسم های مفصلی و بیماری های عفونی، ویروسی و باکتریایی نیز بیش از دیگر افراد به این عارضه مبتلا می شوند.

2. چگونه می توان علائم عارضه فیبرومیالژیا را کنترل و از تشدید شدن آن جلوگیری کرد؟

   عارضه دردهای مزمن عضلانی یا سندرم فیبرومیالژیا را می توان با انجام چندین کار و رعایت چندین نکته تا حدودی زیادی کنترل کرد. همچنین می توان با رعایت نکات زیر به جلوگیری از بروز نوع حاد این سندرم پرداخت:
   1. داشتن خواب کافی و مفید (8 ساعت در شب)
   2. انجام حرکات کششی و انعطاف پذیری (ورزش های کششی عضلانی)
   3. ماساژ بدن و عضلات گرفته و منقبض بعد از ورزش و فعالیت های شدید
   4. کاهش استرس و پرهیز از هر گونه هیجانات منفی، استرس زا و پر تنش و عصبی
   5. فعالیت در زمینه یوگا، تای چی و ورزش هایی که به تولید انرژی و شادی و آرامش فرد کمک می کند.