سندرم پای بیقرار چیست؟ | علل، علائم، تشخیص، انواع و روشهای درمان

آیا تاکنون دچار حرکت و لرزش ناگهانی پا شده اید؟ آیا از شدت درد ساق پا دچار بی خوابی شده اید؟ به نظر شما علت این لرزش و بروز درد در ساق پا چیست؟ یکی از عارضه هایی که می تواند موجب بروز ناراحتی های عصبی در پا شود و به لرزش و حرکات ناگهانی پا ختم گردد، سندرم پای بیقرار (Restless Legs Syndrome) می باشد. این اختلال عصبی و حرکتی ناحیه تحتانی بدن را درگیر کرده و بیشتر در هنگام خواب و با درد ساق پا همراه می باشد. البته این عارضه قابل درمان بوده و یکی از موثرترین راه های درمانی آن فیزیوتراپی می باشد. در ادامه مقاله شما را با علائم و دلایل بروز سندرم پای بیقرار، روش های تشخیص و عوارض آن آشنا کرده و تاثیر فیزیوتراپی بر درمان این عارضه را نیز شرح خواهیم داد.

سندرم پای بیقرار چیست؟

سندرم پای بیقرار را با نام علمی ویلیس اکبوم می شناسند. این عارضه نوعی اختلال عصبی و حرکتی در پاها بوده که با بیقرار شدن پاها و عدم کنترل آن ها همراه بوده و به هنگام خوابیدن اتفاق می افتد. هنگامی که فرد دچار این عارضه می شود، حس غیر قابل توصیفی در پای خود داشته و به همین دلیل به طور خود به خود و غیر قابل کنترل پاهای خود را حرکت داده و می لرزاند. این حرکت و لرزش گاهی با ناراحتی های دیگری همراه می باشد.

علل ایجاد سندرم پای بیقرار

این عارضه به دلایل مختلفی ایجاد شده و موجب ناراحتی و غیرقابل کنترل بودن حرکات پای بیمار می شود. دلایل ایجاد این سندرم عبارتند از:

1. عدم سلامت ذهن، روح و جسم

   در صورتی که فرد دچار تنش، استرس، مشکلات عصبی، ذهنی، جسمی و روحی باشد، ممکن است به این عارضه مبتلا شود، چرا که این عارضه با سلامت روح، ذهن و جسم فرد ارتباط مستقیمی دارد.

2. وراثت

   ممکن است فرد به صورت ارثی و به دلیل سوابق خانوادگی به این عارضه مبتلا شود. (البته در صورت سلامت روح، جسم و ذهن احتمال ابتلا به این عارضه حتی در صورت ارثی بودن آن نیز کاهش می یابد.)

3. کمبود ویتامین B6

   کمبود این ویتامین می تواند در مدت زمان کوتاهی موجب ابتلای فرد به این عارضه شود.

4. مصرف داروهای ضد افسردگی

   مصرف بیش از حد این داروها بر روی سلامت ذهنی و روحی فرد تاثیر منفی گذاشته و می تواند منجر به بروز این عارضه و یا شدید شدن آن شود.

5. بیماری ها

   اضافه وزن، مشکلات مغزی، پارکینسون، تیروئید کم کار، دیابت، نارسایی کلیوی و مشکلات هورمونی در دوران بارداری و... نیز می توانند موجب بروز این عارضه شوند.

علائم ایجاد سندرم پای بیقرار

این عارضه موجب ایجاد ناراحتی و احساس ناخوشایند در پا شده و موجب تمایل افراد به حرکت شدید پا می شود. علائم و نشانه های سندرم پای بیقرار عبارتند از:

1. اختلال حرکتی و غیر قابل کنترل بودن حرکات پا
2. درد در ناحیه ساق پا
3. خارش و سوزش پوست پا مخصوصا در ناحیه ساق پا
4. تیر کشیدن، مورمور شدن و گز گز کردن پا
5. حالتی شبیه به زمانی که شوک الکتریکی به بدن وارد می شود.
6. درد و بیقراری در بازوها
7. تمایل به خوابیدن در حالت دمر به صورت مداوم

تشخیص سندرم پای بیقرار

بعد از نمایان شدن علائم و نشانه های این عارضه، فرد به پزشک مراجعه کرده و پزشک با بررسی وضعیت پا و همچنین وضعیت سلامت و بدن فرد و انجام آزمایشات مختلف، میزان و شدت عارضه را سنجیده و در جهت بهبود آن اقدام به درمان می کند. (البته باید گفت راه و روش قطعی برای تشخیص این عارضه وجود ندارد، اما این آزمایش ها می توانند آسیب ها و علت ایجاد علائم به وجود آمده را مشخص کنند.) این آزمایشات عبارتند از:

1. آزمایش خون

   پزشک جهت بررسی میزان آهن خون، ویتامین های موجود در خون و همچنین مشکلات دیابتی و.. از بیمار آزمایش خون می گیرد.

2. سونوگرافی

   از آنجایی که مشکلات کلیوی از علل ایجاد این عارضه هستند، ممکن است پزشک جهت بررسی وضعیت کلیه های بیمار اقدام به سونوگرافی کند تا در صورت مشکل کلیوی از آن با خبر شود.

3. عکس برداری با اشعه ایکس، سی تی اسکن و ام آر آی

   در صورتی که پزشک تشخیص دهد ممکن است آسیب پا و علائم ایجاد شده به دلایل دیگر از جمله آسیب تاندون، عصب و... اتفاق افتاده باشد، جهت تشخیص دقیق و بررسی آسیب از روش های عکس برداری با اشعه ایکس استفاده کرده و برای بررسی دقیق تر و مشاهدات جزئیات آسیب دیدگی نیز ممکن است از روش های سی تی اسکن و ام آر آی هم استفاده کند.

انواع سندرم پای بیقرار

انواع سندرم پای بیقرار با توجه به میزان و شدت ناراحتی و اختلال در پا و فعالیت ها در دو دسته قرار می گیرند و عبارتند از:

1. سندرم پای بیقرار اولیه یا ایدیوپاتیک

   در این نوع سندرم پای بیقرار، علت بروز عارضه مشخص نبوده و ممکن است علائم ایجاد شده نیز با گذشت زمان و به تدریج شدیدتر شود. البته در صورت خفیف بودن عارضه باید گفت هیچ علامت و نشانه ای در طولانی مدت احساس و مشاهده نخواهد شد. این سندرم از شایع ترین نوع سندرم پای بیقرار بوده و بیشتر در سنین زیر ۴۰ سال ایجاد می شود و ممکن است از کودکی و به علت ژنتیک نیز اتفاق بیفتد.

2. سندرم پای ثانویه

   نوع دوم سندرم پای بیقرار اختلالی است که به دلیل یک بیماری (دیابت، کمبود آهن، نوروپاتی، بارداری، آرتریت روماتوئید، نارسایی کلیه و...) یا شرایط پزشکی رخ داده و به طور معمول بعد از ۴۵ سالگی شروع می شود. این سندرم علل ارثی نداشته و از ژنتیک جدا می باشد. سندرم ثانویه به صورت ناگهانی شروع شده و با گذشت زمان تغییری نمی کند، اما ممکن است علائم آن شدیدتر شود.

روش های درمانی سندرم پای بیقرار

این عارضه نیز مانند سایر عوارض توسط راه های درمانی مختلفی قابل کنترل و درمان می باشد. پزشک بعد از بررسی وضعیت سلامت جسمانی و علت ایجاد این عارضه و همچنین شدت علائم و عوارض ایجاد شده، اقدام به درمان فرد بیمار خواهد کرد. روشهای درمان عارضه سندرم پای بیقرار عبارتند از:

1. مصرف دارو

   یکی از روش های درمانی این عارضه مصرف داروهای تجویز شده توسط پزشک است. مصرف این دارو به شدت عارضه و نوع آن بستگی داشته و با توجه به شرایط بیمار و سلامت او تجویز می شود. این داروها به کاهش و تسکین درد کمک کرده و از تشدید آن نیز جلوگیری می کنند و همچنین می توانند به بهبود وضعیت پا و عارضه سندرم پای بیقرار نیز بپردازند. این داروها عبارتند از:

   1. دوپامینرژیک

      این داروها موجب افزایش آزادسازی ماده دوپامین در مغز شده و به عملکرد طبیعی حرکات بدن کمک می کنند. پرامی پکسول، روپینیرول و روتیگوتین نمونه هایی از این داروها می باشند که در پایین ترین دوز و با تجویز پزشک مورد مصرف قرار می گیرند.

   2. گاباپنتین

      این دسته از داروها ضد تشنج بوده و به درمان درد، اسپاسم عضلانی، عارضه نوروپاتی و... کمک می کنند.

   3. بنزودیازپین

      این دسته از داروها نیز به کاهش تنش، استرس و فشارهای عصبی کمک کرده و به بهبود وضعیت خواب کمک می کنند. یکی از انواع این داروها کلونازپام بوده که می تواند به آرامش بیمار و بهبود بیقراری پا کمک کند.

   4. اپیوئید ها و مسکن ها

      این بخش از داروهای مخدر جهت درمان درد مورد استفاده قرار می گیرند و در صورتی که داروهای دیگر موثر واقع نشوند، در دوز های پایین تجویز شده و به بهبود سندرم پای بیقرار کمک می کنند. (کدئین ها از جمله اپیوئیدهای دوز پایین بوده و از داروهای مخدر محسوب می شوند.)

2. مصرف ویتامین های ضروری، قرص آهن و آب

   از آنجایی که کمبود آهن می تواند موجب بروز سندرم پای بیقرار شود، مصرف مکمل های آهن به بهبود این عارضه و کاهش علائم ایجاد شده در پا کمک می کنند. همچنین مصرف ویتامین های ضروی از جمله B6، ویتامین D ، ویتامین E، کلسیم، منیزیم و... می توانند، موجب کاهش درد، علائم و ناراحتی فرد شوند. البته مصرف ویتامین E و C به افراد همودیالیزی نیز کمک کرده و در صورت بروز این سندرم، موجب کاهش ناراحتی و علائم آن می شوند. همچنین نوشیدن آب فراوان نیز موجب هیدراته شدن بدن شده و به کاهش و بهبود سندرم پای بیقرار کمک می کند. (دقت کنید برای مصرف این ویتامین ها بهتر است با پزشک مشورت کنید.

3. فیزیوتراپی

   فیزیوتراپی و توانبخشی از دیگر روش های موثر در درمان عارضه سندرم پای بیقرار بوده و می تواند موجب بهبود وضعیت پای بیمار، کاهش لرزش و حرکات مداوم و ناگهانی پا، تقویت عضلات ضعیف شده، کاهش و تسکین درد و....شود. تکنیک های مختلف ورزشی (تمرین درمانی)، دستی و غیر دستی فیزیوتراپی، می تواند به بهبود وضعیت بیمار مبتلا به عارضه سندرم پای بیقرار کمک کند. فیزیوتراپیست ابتدا وضعیت و نوع بیماری و شرایط سلامت بیمار را بررسی کرده و سپس با توجه به آن طبق شرایط بیمار برنامه درمانی مناسبی را تنظیم کرده و به بیمار ارائه خواهد داد و به بهبود عملکرد و کیفیت زندگی بیمار و همچنین جلوگیری از تشدید این عارضه خواهد پرداخت. تکنیک ها و خدمات فیزیوتراپی در خصوص مبتلایان به عارضه سندرم پای بیقرار عبارتند از:

   1. تحریک مغناطیسی مکرر مغز

      تحریک مغناطیسی مغز با استفاده از پالس های مغناطیسی انجام شده و پزشک با قرار دادن سیم های الکترومغناطیس بر روی پیشانی فرد و عبور پالس های مغناطیسی ازسیم پیچ، جریان مغناطیسی را به مغز اعمال کرده و موجب فعال سازی بخش های آسیب دیده و کم کار مغز می شود و جریان الکتریکی را نیز به سلول های عصبی مغز منتقل می کند. در نهایت به کاهش خستگی مزمن، افسردگی و همچنین افزایش فعالیت های مغز و بهبود اختلالت عصبی و عارضه سندرم پای بیقرار کمک می کند.

   2. منوال تراپی و کایروپراکتیک

      یکی از روش های فیزیوتراپی که به صورت دستی و توسط فیزیوتراپیست صورت می گیرد و می تواند به بهبود وضعیت عضلات و اختلالات عصبی و حرکتی در نواحی مختلف بدن از جمله پا کمک کند، منوال تراپی می باشد. منوال تراپی به شکل های متفاوتی از جمله کایروپراکتیک و با ماساژ دست فیزیوتراپیست صورت گرفته و موجب بهبود جریان و گردش خون در بدن شده و در نهایت به بهبود ضعف عضلات، گرفتگی عضلات،افزایش دامنه حرکتی پا، کاهش لرزش، آرامش و تسکین درد و... کمک کرده و مانع تشدید درد و بیقراری پا می شود.

   3. تحریک الکتریکی عصبی از راه پوست

      یکی از روش های درمانی و فیزیوتراپی سندرم پای بیقرار، تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست می باشد. در این روش فیزیوتراپیست از بیمار می خواهد که روی صندلی مخصوصی که دارای کمربند می باشد، بنشیند. سپس بدن را ریلکس کرده و به کمک الکترودها و وصل کردن آن ها به دو طرف ساق پا، جریان الکتریکی را به ناحیه عصبی پا منتقل کرده و با این کار مانع ارسال سیگنال های درد به مغز می شود و در نهایت درد ساق پا کاهش و تسکین می یابد.

   4. تیپینگ

      تیپینگ، روشی برای ثابت نگه داشتن و بی تحرکی لیگامان ها، تاندون ها و... است که در آن از تکنیک های مختلف بانداژ (نوارچسبنده الاستیک و غیر الاستیک و...) استفاده می کنند. این روش به بهبود و تقویت عضلات پا، کاهش لرزش، افزایش انعطاف پذیری، افزایش جریان خون و کاهش درد پا کمک می کند.

   5. درای نیدلینگ

      فیزیوتراپیست با استفاده از تکنیک درای نیدلینگ یا سوزن خشک و فرو بردن یک سوزن به صورت مکرر در یک ناحیه به تحریک بافت های آسیب دیده و ترمیم آن ها پرداخته و موجب کاهش درد و بهبود سریع تر پای بیقرار و عوارض آن در فرد می شود.

4. ورزش و تمرین درمانی

   بخشی از درمان های توانبخشی و فیزیوتراپی در جهت بهبود وضعیت بیماران مبتلا به سندرم پای بیقرار به تمرین درمانی و انجام حرکات ورزشی خاص و مناسب مربوط می شود. جهت کنترل بهتر این عارضه لازم است، هر روز و به طور مرتب تمرینات و حرکات ورزشی تجویز شده توسط فیزیوتراپیست انجام داده شود. این تمرینات شامل تمرینات کششی و تقویتی ساق پا و پا شده و به صورت زیر انجام می گیرند:

   1. کشش ساق پا

      درحالیکه ایستاده اید، روی پنجه پای آسیب دیده ی خود را بلند شده و ساق پا را به سمت بالا بکشید.

   2. کشش ماهیچه ساق پا

      در نزدیکی دیوار ،جدول و یا پله ای ایستاده و در حالی که پاشنه پا به سمت پایین است، انگشتان پا را با زاویه ای 45 درجه و یا بیشتر روی دیوار و یا جدول قرار بدهید، پای خود را صاف نگه داشته و فقط زانوی خود را کمی خم کنید. سپس با حرکت به جلو و عقب، فشار را کم و زیاد کنید.

   3. یوگای انگشتان

      بدون پوشیدن کفش و جوراب، درحالیکه پاهایتان برهنه است، روی زمین بایستید و سپس انگشتان پا را تا حد ممکن از هم فاصله بدهید و سپس استراحت کنید. این کار علاوه بر تقویت عضلات ساق پا روی مچ پا نیز اثر می گذارد.

   4. نوشتن حروف الفبا روی زمین

      برای انجام این تمرین در حالیکه روی صندلی نشسته اید، با نوک انگشتان خود بر روی زمین شروع به نوشتن حروف الفبا کنید.

   5. کشش حوله

      برای انجام این تمرین ابتدا حوله ای را برداشته و سپس روی زمین بنشینید. بدون اینکه زانویتان خم شود، حوله را شبیه به یک حلقه در آورده و از زیر پنجه پای خود عبور دهید. سپس حوله را به طرف خود بکشید و این کشش را به مدت 15 تا 30 ثانیه ادامه دهید. (سه مرتبه انجام شود.

   6. کشش عضلات پشت ساق پا در حالت ایستاده

      برای انجام این تمرین ابتدا مقابل دیوار ایستاده و کف هر دو دستتان را روی آن قرار دهید. دقت کنید کف دستان شما باید در ارتفاع چشمانتان قرار بگیرند. در حالی که کف پا و پاشنه پا به طور کامل روی زمین قرار گرفته، یکی از پاها را عقب ببرید. کف پایی که عقب تر قرار گرفته است را به سمت داخل بچرخانید. خیلی آرام به طوری که عضلات پشت ساق کشیده شوند، به سمت دیوار خم کنید. (سه مرتبه و حدود 15 تا 30 ثانیه)

   7. یوگا

      یوگا یکی از ورزش های آرامش بخش بوده که علاوه بر اینکه بر روی ظاهر و اندام فرد تاثیر مثبت می گذارد، می تواند موجب ایجاد آرامش روحی و روانی و همچنین بهبود وضعیت پاها و بدن بیمار شود و از شدت لرزش و حرکات مداوم و ناگهانی پا جلوگیری کند. این ورزش از موثرترین و مفید ترین روش های درمانی عوارض عصبی و تنشی بوده و به تسکین درد عضلات، شل شدن عضلات و همچنین افزایش انعطاف پذیری بدن و ارتقا اعتماد به نفس بیمار کمک می کند و در نهایت موجب بهبود کیفیت عملکردی فرد و همچنین بهبود وضعیت روحی و روانی فرد می شود.

سندرم پای بیقرار در بارداری

در دوران بارداری نیز ممکن است، زنان به این عارضه مبتلا شوند. البته بیشتر در صورتی اتفاق می افتد که قبل از بارداری نیز فرد به این سندرم مبتلا باشد. در نتیجه در طول بارداری علائم تشدید شده و وضعیت بدتر می شود. ناگفته نماند در صورت عدم سابقه و ابتلا به این بیماری قبل از بارداری، همچنان احتمال ابتلای زن باردار به عارضه سندرم پای بیقرار وجود خواهد داشت. معمولا در ماه سوم بارداری، علائم تشدید شده و وضعیت بیمار بدتر می شود. این سندرم به دلیل کمبود آهن و مواد معدنی و یا ویتامین های مهم از جمله B6، کم خوابی و بد خوابی، خستگی شدید و... ایجاد شده و منجر به ناراحتی زنان باردار می شود.

روش های جلوگیری از سندرم پای بیقرار

با انجام چندین روش مراقبتی می توان میزان درد ناراحتی موجود در پا را کاهش داد و از بروز و تشدید این عارضه جلوگیری کرد:

1. قبل از خوابیدن پاها را ورزش دهید. انجام حرکات کششی، خم و راست کردن زانو، کشش ساق پا و.. می تواند مفید واقع شود.
2. قبل از خوابیدن با آب گرم دوش گرفته و حمام کنید. این کار به آرامش پاها کمک کرده و موجب کاهش علائم سندرم پای بیقرار می شود.
3. از حوله داغ و یا کمپرس سرد بر روی پا استفاده کنید. این کار به حفظ تعادل و دمای بدن و پاها کمک کرده و موجب ایجاد آرامش و کاهش درد و بیقراری در هنگام خواب می شود.
4. از نشستن بیش از حد بپرهیزید، چرا که این کار موجب تشدید ناراحتی و علائم ایجاد شده در پا می شود.
5. ماساژ دادن پا موجب تسکین درد عضلانی و عصبی پا شده و می تواند به بهبود و برقراری آرامش در پا نیز کمک کند.
6. از مصرف مواد کافئین دار از جمله قهوه، چای، کاکائو، نوشابه مشکی و.... قبل از خواب پرهیز کنید، چرا که کافئين این مواد موجب تشدید علائم سندرم پای بیقرار می شود.
7. فعالیت هایی از جمله پیاده روی، دویدن آرام، بلند کردن وزنه های سبک، شنا، یوگا و... می توانند موجب برقراری آرامش و بهبود وضعیت بیمار شود.

سوالات متداول

1. طول دوره عارضه سندرم پای بیقرار چقدر است؟

   همانطور که گفته شد، این سندرم داری دو نوع اولیه یا ایدیوپاتیک و ثانویه می باشد. مدت زمان این عارضه با توجه به نوع آن متغیر است. در سندرم نوع اول یا ایدیوپاتیک، وضعیت بیمار با گذشت زمان بدتر می شود، اما با این حال تا هفته ها و ماه های اول ممکن است هیچ علامت و ناراحتی خاصی برای بیمار ایجاد نشود. در صورتی که سندرم پای بیقرار به دلیل بارداری و بیماری های خاص و یا مصرف داروی خاصی اتفاق افتاده باشد، با برطرف کردن و درمان کردن عامل ایجاد کننده، بلافاصله از بین رفته و بیمار بهبود می یابد.

2. این سندرم در کسانی شایع تر است؟

   این عارضه در هر سنی می تواند اتفاق بیفتد، اما معمولا با افزایش سن درصد احتمال ابتلا به این عارضه بیشتر می شود و می توان گفت افراد در رده سنی ۴۰ سال به بالا بیشتر دچار این عارضه می شوند، چرا که این افراد تحت فشار و تنش های عصبی بیشتری قرار دارند. همچنین زنان بیش تر از مردان به این عارضه مبتلا می شوند. در سطح جهان، امروزه آمریکا بیشترین تعداد مبتلا به این بیماری را داشته و تقریبا بیش از ۱۰ درصد جمعیت این کشور به سندرم پای بیقرار مبتلا هستند.

3. چه مواردی منجر به تشدید سندرم پای بیقرار می شوند؟

   عواملی از جمله اعتیاد، بی تحرکی و تنبلی، تغذیه نامناسب و... نیز می تواند منجر به بروز سندرم پای بیقرار شوند. مصرف بیش از حد داروهای ضد تهوع، ضد آلرژی، آنتی سایکوتیک، سرما خوردگی، آنتی هیستامین، کمبود آهن، خونریزی معده، مصرف کافئین و نیکوتین، مصرف الکل و.. نیز منجر به تشدید این عارضه می شوند.