سندرم کمپارتمان چیست؟ | انواع کمپارتمان + علائم، عوارض و درمان

در مورد افزایش حجم عضلات چه می‌دانید؟ آیا افزایش حجم عضلات همیشه بدون ضرر می‌باشند؟ در جواب به این سوالات باید گفت امروزه اکثر افراد در تلاش هستند تا عضلاتی حجیم و بدنی حرفه ای داشته باشند. البته این خواسته اشتباه نیست، اما افزایش حجم عضلات گاهی به صورت دائمی نبوده و به دنبال خود آسیب‌های جدی به همراه دارد. افزایش موقتی حجم در عضلات موجب کاهش جریان خون و همچنین اکسيژن رسانی ضعیف به بافت‌ها شده و در نهایت موجب ضعف و ناتوانی عضلات می‌شود. در این مقاله سعی داریم شما را با یکی از این عارضه‌های مهم و تاثیر گذار و البته خطرناک عضلانی به نام سندرم کمپارتمان (Compartment syndrome) آشنا کرده و بهترین و موثرترین روش‌های درمانی آن را به شما ارائه دهیم.

سندرم کمپارتمان چیست؟

هر گروه از ماهیچه‌ها در بازوها و پاها، همراه با عروق خونی و اعصاب مجاور، در فضایی قرار دارند که توسط بافتی به نام فاشیا احاطه شده است.
سندرم کمپارتمان زمانی اتفاق می‌افتد که فشار داخل فاشیا افزایش می‌یابد، جریان خون را محدود می‌کند و به طور بالقوه به عضلات و اعصاب مجاور آسیب می‌رساند. این سندرم اغلب بر اثر تروما یا تصادف و یا بر اثر ورزش شدید و مکرر ایجاد می‌شود.
این عارضه دردناک اغلب در ساق پا رخ می‌دهد. اما می‌تواند سایر قسمت‌های پا، و همچنین بازوها، دست‌ها، شکم و باسن را نیز تحت تأثیر قرار دهد.

علائم سندرم کمپارتمان

در ادامه علائم سندرم کمپارتمان را با توجه به شدت آن، در دو نوع مزمن و حاد بررسی می‌نماییم.

علائم سندرم کمپارتمان مزمن

سندرم کمپارتمان مزمن با علائم و نشانه‌هایی همراه است. جالب است بدانید علائم این سندرم در حدود ۱۵ دقیقه بعد از شروع فعالیت‌های ورزشی و در طول آن روز افزایش یافته و سپس به تدریج و با تمام شدن فعالیت‌های ورزشی از بین رفته و برطرف می‌شوند. این علائم و نشانه‌ها عبارت‌اند از:

1. درد در ناحیه ساق پا
2. درد همراه با گرفتگی و اسپاسم عضلانی در هنگام تشدید فعالیت‌های بدنی و ورزشی و برطرف شدن آنها بعد از توقف فعالیت‌های ورزشی
3. بی حسی در جلوی ساق پا
4. برجستگی و بر آمدگی محل آسیب دیده
5. احساس ضعف و ناراحتی درهنگام حرکت دادن عضلات ساق پا
6. حس سوزش در ناحیه جلویی ساق پا و یا بی حس شدن پشت پا

علائم سندرم کمپارتمان حاد

علائم این نوع سندرم به طور معمول بعد از آسیب ایجاد شده و به سرعت شدیدتر و بدتر می‌شوند. علائم این عارضه عبارت‌اند از:

• درد شدید به خصوص در زمان کشیدگی عضلات (این درد از درد عادی در هنگام آسیب نیز شدیدتر و بدتر است.)
• حس سوزش، مورمور و گزگز در ساق پا
• ایجاد حساسیت در قسمت آسیب دیده
• خشکی، گرفتگی و اسپاسم عضلانی
• احساس ضعف و ناتوانی (علائم دائمی)

علل ایجاد سندرم کمپارتمان

سندرم کمپارتمان به دلایل مختلفی ایجاد شده و موجب فشار عضلات، کاهش گردش خون و همچنین کاهش سطح اکسیژن می‌شود. دلایل ایجاد سندرم کمپارتمان عبارت‌اند از:

1. فعالیت ورزشی شدید

   فعالیت‌های ورزشی سنگین و مکرر از جمله دویدن، دوچرخه سواری، شنا و... می‌توانند موجب ایجاد آسیب در ناحیه کمپارتمان و در نهایت آسیب عضله شوند.

2. شکستگی‌ها

   شکستگی‌های استخوانی و آسیب‌های شدید می‌توانند موجب ایجاد سندرم کمپارتمان شوند.

3. عفونت بعد از شکستگی

   بعد از جراحی، شکستگی‌های استخوانی در نواحی دست یا جراحی‌های شکم، عفونت ناحیه آسیب دیده می تواند منجر به ایجاد سندرم کمپارتمان شود.

تشخیص سندرم کمپارتمان

بعد از بروز علائم گفته شده فرد به متخصص ارتوپدی مراجعه کرده و متخصص با انجام آزمایشات مختلف و بررسی وضعیت بیمار، نوع آسیب، درجه و میزان آسیب و نوع سندرم را تشخیص می‌دهد. این آزمایشات عبارت‌اند از:

1. انجام آزمایشات فیزیکی و مشاهدات لازم از جمله تکان دادن ناحیه آسیب دیده، لمس ناحیه آسیب دیده و...به منظور تخمین و بررسی میزان درد، تورم، بی حس و ناتوانی و قدرت عضلانی
2. اندازه گیری فشار داخل کمپارتمان ساق و تست عصب
3. عکس برداری از ناحیه آسیب دیده و دردناک با استفاده از سی تی اسکن، اشعه ایکس و ام آر آی جهت مشاهده ناحیه آسیب دیده و میزان آسیب و بررسی دقیق بافت‌های آسیب دیده

انواع سندرم کمپارتمان

انواع سندرم کمپارتمان با توجه به میزان و علت آسیب و همچنین علائم آن، به دو نوع مزمن و حاد تقسیم می‌شوند.

1. سندرم کمپارتمان مزمن یا فشاری

   

   سندرم کمپارتمان مزمن بیشتر در جوانان ورزشکار اتفاق افتاده و موجب درگیری و اختلال در ناحیه خارجی ساق پا می‌شود. این نوع سندرم روند کند و تدریجی داشته و کم خطرتر از سندرم حاد می‌باشد. به طور معمول نیاز به درمان‌های خیلی خاص ندارد، اما بهتر است برای جلوگیری از آسیب جدی‌تر به پزشک مراجعه شود.

2. سندرم کمپارتمان حاد

   

   سندرم کمپارتمان به صورت ناگهانی و بعد از آسیب شدید یا شکستگی اتفاق افتاده و به درمان فوری نیاز دارد. در صورتی که در درمان آن کوتاهی شود، منجر به آسیب عضله خواهد شد.

روشهای درمان سندرم کمپارتمان

این عارضه با توجه به میزان و شدت آسیب و نوع علائم قابل درمان بوده و البته در صورتی که از نوع حاد باشد، باید خیلی فوری و اورژانسی درمان شود. بعد از تشخیص متخصص ارتوپدی و با توجه به وضعیت بیمار و نوع سندرم، روشهای درمانی متعدد و موثری برای درمان این عارضه تجویز می‌شوند. روشهای درمان سندرم کمپارتمان عبارت‌اند از:

1. درمانهای اولیه و خانگی سندرم کمپارتمان

   

   بخش ابتدایی و خانگی درمان سندرم کمپارتمان به درمانهای خانگی اختصاص دارد و این درمانها شامل چندین نوع مراقبت میشوند و به تنهایی نمی‌توانند به بهبود این عارضه کمک کنند. در نتیجه باید حتما در کنار درمانهای اصلی و مهم از جمله فیزیوتراپی و جراحی انجام بگیرند تا نتیجه مثبت و بهتری به همراه داشته باشند. این مراقبتها و درمانها عبارت‌اند از:
   1. بالا نگه داشتن اندام آسیب دیده: دقت کنید که این اندام نباید بالاتر از قلب قرار بگیرد.
   2. مصرف آنتی بیوتیک: به منظور جلوگیری از عفونت بهتر است با تجویز پزشک آنتی بیوتیک مصرف شود.
   3. استفاده از کمپرس گرم و سرد: این کمپرس‌ها به افزایش گردش خون، کاهش درد و تورم در ناحیه آسیب دیده کمک می‌کنند و باید مدت ۸ الی ۱۰ دقیقه بر روی ناحیه آسیب دیده قرار بگیرند.
   4. مصرف داروهای مسکن: جهت تسکین و کاهش درد بهتر است از مسکن استفاده شود.

2. درمان سندرم کمپارتمان با تمرینات ورزشی

   

   تمرین درمانی می‌تواند به بهبود وضعیت عضلانی دست، پا، لگن، شکم و ... کمک کرده و مانع ایجاد آسیب‌های جدی‌تر عضلات این نواحی شود. همچنین بعد از جراحی کمپارتمان و عضلات پا، دست، لگن، ران و ... به بازگشت سریع عملکرد این نواحی، کاهش و تسکین درد، بهبود کیفیت عملکردی و همچنین افزایش دامنه حرکتی کمک می‌کنند. این ورزش‌ها و تمرینات توسط فیزیوتراپیست و طبق نوع و میزان آسیب عضله و کمپارتمان و همچنین ناحیه آسیب دیده، تنظیم شده و به دو گروه کششی و تقویتی تقسیم می‌شوند. توجه داشته باشید که تمرینات ورزشی و فیزیوتراپی باید طبق برنامه ای که فیزیوتراپیست در کلینیک فیزیوتراپی تنظیم کرده و با رعایت نکاتی از جمله مدت زمان تکرار، دفعات تکرار و استراحت بین تمرین و... انجام داده شوند تا فرد در کوتاه‌ترین زمان ممکن بهترین نتیجه را بگیرد. تمرینات ورزشی عبارت‌اند از:

   1. کشش PNF

      این بخش از تمرینات موجب افزایش دامنه حرکتی و انعطاف پذیری شده و شامل ترکیب کشش‌های ایزومتریک و غیرفعال می‌باشد. در ادامه چندین نمونه از این تمرینات کششی را به شما ارائه می‌دهیم:

      • کشش همسترینگ

        ابتدا روی زمین دراز کشیده و بدن را در حالت ریلکس قرار دهید. سپس پاها را به صورت صاف و کشیده دراز کنید و به کمک مراقب و یا فیزیوتراپیست خود، خیلی آرام یکی از پاها را به سمت بالا آورده و بکشید. حدود ۱۰ ثانیه در این وضعیت بمانید و خیلی آرام پای خود را به سمت زمین برگردانده و روی زمین قرار دهید. این حرکت تمرینی را با پای دیگر نیز تکرار کنید.

      • کشش عضلات سینه

        ابتدا روی زانوهای خود قرار گرفته و درحالی که زانو روی زمین قرار دارد، باسن خود را بلند کنید و در حالت ایستاده قرار بگیرید. سپس دست‌ها را پشت سر برده و در هم قفل کنید، به کمک فیزیوتراپیست دست‌ها را به سمت عقب برده و ۱۰ ثانیه در این حالت بمانید. سپس آرنج را به سمت داخل حرکت دهید. در این حالت با مقاومت فیزیوتراپیست مواجه خواهید شد.

      • کشش عضلات چهارسر ران

        ابتدا روی زمین قرار گرفته و در حالت دمر دراز بکشید. فیزیوتراپیست مچ پای شما را نگه داشته و زانوی شما را خم می‌کند، سپس دست دیگر را زیر عضلات چهار سر ران قرار داده و کشش را به مدت ۱۰ ثانیه نگه داشته و سپس زانو را به سمت عقب برده و نگه می‌دارد.

      • کشش عضلات ساق پا

        در این تمرین در حالی که روی زمین دراز کشیده اید، یک حوله و یا باند را بردارید و از ناحیه کف پا عبور داده و به سمت جلو بیاورید. با هردو دست خود دو سر حوله را بگیرید. ۱۰ ثانیه در این حالت بمانید و کشش را ادامه دهید. و پا را به سمت بدن بکشید. ۳۰ ثانیه این تمرین را انجام بدهید. سپس به حالت عادی برگشته و استراحت کنید.

3. درمان سندرم کمپارتمان با فیزیوتراپی

   

   فیزیوتراپی روشهای متفاوتی داشته بوده و با توجه به نوع، شدت و علت ایجاد عارضه مورد استفاده قرار می‌گیرند. هر چه این آسیب‌ها جدی تر و شدیدتر باشند، تعداد روش‌های درمانی مورد استفاده بیشتر خواهد بود. جهت درمان سندرم کمپارتمان با فیزیوتراپی از تکنیک‌های زیر استفاده می‌شود که عبارت‌اند از:

   1. لیزرتراپی

      در لیزر تراپی نور متمرکز لیزر با طول موج مشخصی که فیزیوتراپیست با توجه به نوع آسیب دیدگی بیمار و نیاز او به بافت آسیب دیده می‌تاباند. این نور موجب افزایش سطح انرژی در سلول‌ها شده و به افزایش سرعت متابولیسم و بازسازی آنها کمک می‌کند. این روش ایمن و غیر تهاجمی کاربردهای وسیعی در فیزیوتراپی دارد و برای مقاصد درمانی مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد. برخی از مزایای لیزر تراپی عبارت‌اند از: تسکین درد و التهاب، بهبود گردش خون و افزایش اکسیژن رسانی به بافت‌ها و تسریع بازسازی آنها، بهبود عملکرد اعصاب و مفاصل آسیب دیده، تحریک ترشح هورمون‌های ضد درد، افزایش کلاژن سازی، تحریک تولید عروق کوچک، افزایش قدرت انعطاف‌ پذیری عضلات و کاهش گرفتگی آنها.

   2. کشش و ماساژ با یخ

      یکی از روشهای درمانی سندرم کمپارتمان، استفاده از یخ به همراه ماساژ و کشش ناحیه آسیب دیده می‌باشد. به مدت ۳۰ ثانیه ناحیه (انگشتان پا و...) را به سمت بینی خم کنید و به سمت بیرون بکشید. ۳ تا ۵ مرتبه این حرکت را انجام داده و به مدت ۱۵ دقیقه با یخ محل آسیب دیده را ماساژ دهید.

   3. اولتراسوند تراپی

      استفاده از امواج صوتی در روش اولتراسوند تراپی یکی دیگر از روش‌های پر کاربرد و ایمن در فیزیوتراپی برای درمان طیف وسیعی از مشکلات عضلانی اسکلتی است. در این روش فیزیوتراپیست ژلی را بر روی پوست بدن قرار می‌دهد و سپس پروب دستگاه را به صورت دایره‌ای بر روی آن ناحیه می‌چرخاند و به این ترتیب امواج به بافت‌ها منتقل می‌شوند. امواج صوتی گرمای عمقی را درون بافت‌ها ایجاد می‌کنند که این گرما بر بهبود گردش خون موضعی تأثیر گذاشته و مواد مغذی و اکسیژن بیشتری را به بافت‌ها می‌رساند. در نتیجه این امر درد، التهاب و تورم بافت‌ها بهبود پیدا می‌کند و قادر خواهند بود خود را با سرعت بیشتری ترمیم کنند.

   4. تحریکات الکتریکی

      یکی از انواع مختلف مدالیته‌های درمانی در فیزیوتراپی، تحریکات الکتریکی با استفاده از روش‌های متنوع است که با اهداف درمانی مختلفی انجام می‌شوند. برای تحریک الکتریکی بافت‌های آسیب دیده بدن، امواج الکتریکی را با قرار دادن الکترودهایی بر روی پوست به بافت‌های بدن منتقل می‌کنند. این روش درمانی به طور معمول در کنار سایر روش‌های درمانی دیگر تجویز می‌شود و در افزایش سرعت بهبودی آسیب و تسکین سریع‌تر درد مؤثر است.

   5. مگنت تراپی

      در فیزیوتراپی از امواج مغناطیسی برای کمک به بهبودی آسیب‌های مختلف بدنی استفاده می‌شود. یکی از تکنیک‌هایی که در آن، این امواج به کار برده می‌شود، مگنت تراپی است. این روش درمانی به تعدیل میدان مغناطیسی بدن و افزایش تعادل و همچنین تقویت آن کمک می‌کند. از جمله مزایای بسیار زیاد مگنت تراپی می‌توان به ترشح هورمون‌های طبیعی ضد درد در بدن و تسکین درد، انتقال بیشتر مواد مغذی و اکسیژن به نقاط مختلف بدن، افزایش جریان خون موضعی و عمومی، تسکین دردهای مفصلی و عضلانی و همچنین تسریع بازسازی و ترمیم بافت‌ها اشاره کرد.

4. درمان سندرم کمپارتمان حاد با جراحی

   

   نوع حاد سندرم کمپارتمان معمولا با فیزیوتراپی و انجام تمرینات ورزشی بهبود می‌یابد. اما اگر برای درمان فورا اقدام نشود، ممکن است این آسیب شدیدتر شده و برای درمان آن پزشک مجبور به جراحی شود. البته این جراحی به چند منظور انجام می‌گیرد:

   1. جراح، لایه‌های بین بافت‌ها را برش داده و باز می‌کند. سپس قسمت روی آن را برداشته و فشار روی کمپارتمان و عضلات را بر می‌دارد.
   2. در این روش به ترمیم بافت‌های آسیب دیده پرداخته می شود.
   3. در صورتی که وضعیت بسیار حاد باشد و بافت‌ها به کلی تحلیل رفته باشند و یا عفونت شدید باشد، جراح مجبور است عضو آسیب دیده را قطع کند.

مزایای فیزیوتراپی سندرم کمپارتمان

روشهای فیزیوتراپی برای درمان و همچنین جلوگیری از آسیب‌های جدی و بازگشت عملکرد بعد از جراحی کمپارتمان، لازم و مفید بوده و به بهبود سریع‌تر کمک می‌کنند. مزایای فیزیوتراپی برای درمان این عارضه عبارت‌اند از:

1. افزایش دامنه حرکتی
2. جلوگیری از آسیب‌های شدیدتر
3. تحریک و ترمیم بافت‌های آسیب دیده
4. افزایش گردش خون
5. افزایش سطح اکسیژن
6. کاهش درد و تورم
7. افزایش دامنه حرکتی
8. مقرون به صرفه
9. تسریع در روند درمانی

عوارض سندرم کپارتمان

سندرم کمپارتمان مزمن به طور معمول خطرناک نبوده و عوارض خاصی به دنبال ندارد، اما لازم به ذکر است که نوع حاد آن موجب ایجاد عوارض و مشکلاتی در بدن و اندام‌ها می‌شود. این عوارض عبارت‌اند از:

1. حس ضعف و ناتوانی

   با بروز این نوع سندرم، ماهیچه‌ها ضعیف شده و در نواحی ساعد دست، ساق پا و... اختلال ایجاد می‌شود که این اختلالات موجب ایجاد حس ضعف و ناتوانی در انجام فعالیت‌های دست و همچنین راه رفتن می‌گردند.

2. افتادگی مچ دست و افتادگی مچ پا

   با بروز سندرم کمپارتمان حاد در ناحیه مچ دست و پا انقباضاتی رخ داده و موجب آسیب عضلانی و درنهایت ایجاد عارضه افتادگی مچ دست و پا می‌شود. در این حالت مچ دست در وضعیت افتاده و برگردانده شده مانده و در کف پا و مچ پا نیز خمیدگی ایجاد می‌شود.

3. قطع عضو آسیب دیده

   در صورتی که فرد برای تشخیص و درمان دیر اقدام کند و بافت‌ها به شدت دچار فرسودگی شوند و تحلیل بروند، جراح مجبور به قطع عضو آسیب دیده خواهد شد.

4. رابدومیولی یا از هم پاشیدن ماهیچه

   کاهش گردش خون و کم خونی باعث آزاد شدن پروتئین در جریان خون شده و در نهایت عضلات را از کار انداخته و موجب آسیب‌های کلیوی و... می‌شود. این اتفاق به شدت خطرناک بوده و می‌تواند موجب مرگ فرد شود.

پیشگیری از سندرم کمپارتمان

راه‌های پیشگیری از سندرم کمپارتمان حاد و مزمن شامل موارد زیر هستند:

1. پیشگیری از سندرم کمپارتمان حاد

   امکان پیشگیری از سندرم کمپارتمان حاد که بر اثر تصادف یا آسیب دیدگی به وجود می‌آید، وجود ندارد. اما با تشخیص و درمان زود هنگام می‌توان از عوارض آن پیشگیری کرد. در ادامه این روش‌های پیشگیری را بیان کرده‌ایم:
   • در صورتی که محل آسیب دیدگی گچ یا آتل گرفته شده است و احساس می‌کنید که محکم بسته شده است، موضوع را با پزشک معالج خود در میان بگذارید.
   • در صورتی که با وجود مصرف داروی ضد درد، همچنین احساس می‌کنید که آن ناحیه دردناک است یا دچار تورم می‌شود، موضوع را با پزشک معالج خود رد میان بگذارید.
   • حتماً باید گچ یا آتل به‌گونه‌ای تنظیم شود که از بروز سندرم کمپارتمان جلوگیری شود.

2. پیشگیری از سندرم کمپارتمان مزمن

   پیشگیری از سندرم کمپارتمان مزمن با رعایت موارد زیر امکان پذیر است:
   • شدت فعالیت‌های ورزشی خود را به تدریج افزایش دهید و شدت آن را به طور ناگهانی افزایش ندهید.
   • وضعیت بدنی خود را هنگام ورزش به طور ناگهانی تغییر ندهید. (به عنوان مثال پس از دویدن به طور ناگهانی شروع به پیاده روی با سرعت کم نکنید و به تدریج سرعت خود را کم کنید.)
   • میزان انعطاف پذیری بدن خود را با انجام تمرینات ورزشی مناسب افزایش دهید.
   • هنگام ورزش کردن بیش از حد از عضلات خود کار نکشید.
   • تمرینات ورزشی خود را بر روی سطوح سفت انجام ندهید و از سطوح نرم استفاده کنید.

سوالات متداول

1. در رابطه با سندرم کمپارتمان چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

   اگر احساس کردید دچار سندرم حاد شده اید، بدون اتلاف وقت و در اسرع وقت به متخصص ارتوپدی مراجعه کرده تا پزشک بررسی‌های لازم را انجام داده و جهت درمان سریعا اقدام کند. چرا که در غیر این صورت بافت‌ها دچار تحلیل شده و با پیشروی تحلیل و مرگ بافت‌ها، ممکن است جراح مجبور به قطع عضو آسیب دیده شود. سهل انگاری در این مورد پشیمانی سختی را به دنبال خواهد داشت. همچنین در صورتی که حس کردید دچار سندرم مزمن شده اید، با پزشک ارتوپد مشورت کنید تا آسیب جدی‌تر و شدیدتر نشود.

2. کدام اندام‌های بدن بیشتر دچار سندرم کمپارتمان می‌شوند؟

   سندرم کمپارتمان اغلب در ساق پا رخ می‌دهد. اما می‌تواند سایر قسمت‌های پا، بازوها، دست‌ها، شکم و باسن را نیز درگیر کند.

3. چه افرادی بیشتر در معرض ابتلا به سندرم کمپارتمان قرار دارند؟

   افرادی که در فعالیت‌هایی با حرکات تکراری شرکت می‌کنند، مانند دویدن، بیشتر در معرض ابتلا به سندرم کمپارتمان مزمن هستند. این مشکل معمولاً با قطع ورزش برطرف می‌شود و معمولاً خطرناک نیست. این سندرم در ورزشکاران مرد و زن زیر 30 سال شایع‌تر است.

4. آیا سندرم کمپارتمان بسیار شایع است؟

   بروز سندرم کمپارتمان حاد در مردان 7.3 در 100000 و در زنان 0.7 در 100000 تخمین زده می‌شود که اکثر موارد پس از تروما رخ می‌دهد.