دررفتگی کشکک زانو | علل، علائم، تشخیص، انواع و روشهای درمان

همانطور که می دانید بخش مهمی از فعالیت های پا توسط زانو انجام می گیرد. زانو از مفاصل مهم و پرتحرک و در عین حال ناپایدار و آسیب پذیر بدن است که به دلایل مختلفی می تواند دچار آسیب شود. یکی از عوارضی که در زانو ایجاد می شود و موجب از کار افتادن موقت زانو و ایجاد درد و ناراحتی در زانو می گردد، دررفتگی کشکک زانو (Patellar dislocation) می باشد. در این مقاله به این عارضه پرداخته و شما را با موثرترین روش های درمانی فیزیوتراپی دررفتگی کشکک زانو همچنین علائم و دلایل و راه های تشخیص و جلوگیری از آن آشنا می کنیم.

دررفتگی کشکک زانو چیست؟

هنگامی که زانو دچار آسیب می شود، کشکک زانو از جایگاه اصلی خود خارج شده و به اصطلاح عارضه در رفتگی رخ می دهد. کشکک زانو توسط یک سری تاندون و رباط روی شیار پاتلوفمورال قرارگرفته و نگه داشته می شود. هنگامی که زانو تحت فشار قرار می گیرد و یا به دلیل زمین خوردن و برخورد با اشیا ضربه می بیند، کشکک زانو جابجا شده و از جایگاه اصلی خود خارج می شود. دررفتگی کشکک زانو هنگامی اتفاق می افتد که کشکک از مکان اصلی خود خارج شود. این ناحیه از زانو می تواند به دلایل مختلفی دچار آسیب های دیگر نیز شود و در فعالیت زانو اختلال ایجاد کند.

علائم دررفتگی کشکک زانو

هنگام دررفتگی زانو، یکسری علائم و نشانه ها در زانو ایجاد می شوند. این نشانه ها با توجه به میزان و شدت آسیب متغیر بوده و اصلی ترین این علائم عبارتند از:

1. درد شدید زانو: یکی از نشانه های اصلی دررفتگی کشکک زانو، احساس درد شدید به هنگام ایستادن می باشد.
2. عدم توانایی در حرکت دادن زانو : در صورتی که آسیب با خارج شدن کشکک زانو و حرکت آن به سمت خارج همراه باشد، در حالت خمیده زانو قفل شده و در حرکت دادن آن اختلال ایجاد می شود و دامنه حرکتی دچار محدودیت می گردد.
3. خالی کردن زانو: خالی کردن زانو با وارد شدن فشار بر روی زانو و آسیب دیدن کشکک همراه است و از نشانه های مهم در دررفتگی کشکک زانو می باشد.
4. جابه‌جا شدن کشکک زانو: اگر دررفتگی‌ کشکک زانو از نوع متوسط تا شدید باشد، کاملا به سمت کناره‌ خارجی حرکت می ‌کند.
5. حرکت بیش ‌از حد کشکک زانو: دررفتگی کشکک زانو با جابجایی بیش از حد کشکک همراه بوده و فرد نمی تواند هنگام حرکت دادن زانو متوجه این نشانه شود. ممکن است اینگونه احساس شود که کشکک زانو در محل اصلی خود قرار گرفته در صورتی که اینطور نیست.
6. تورم: آب آوردن زانو یا تورم و التهاب آن از دیگر نشانه ها و علائم ایجاد شده در زانو به هنگام دررفتگی زانو می باشد.
7. حساسیت به هنگام لمس: اگر فرد دچار دررفتگی کشکک زانو شده باشد، به هنگام لمس کردن آن دچار ناراحتی شده و درد احساس می کند.
8. کبودی: طی روند بهبود بعد از دررفتگی ممکن است فرد دچار کبودی در اطراف کشکک زانو و یا کشکک زانو شود.
9. صدا دادن زانو: زمانی که زانو دچار دررفتگی می شود و کشکک زانو از محل اصلی خود خارج می شود، ممکن است در زانو صدای تق تق و یا قژقژ شنیده شود.
10. گاهی دررفتگی زانو به طوری می باشد که فرد احساس می کند که زانو در قسمتی دچار بیرون زدگی شده است.

علل دررفتگی کششک زانو

زانو نیز مانند شانه از مفاصل پرتحرک و البته ناپایدار و آسیب پذیر بدن بوده و همواره به دلایل مختلفی دچار آسیب می شود. دلایل دررفتگی کشکک زانو عبارتند از:

1. ضعف در رباط ها و تاندون ها: گاهی دررفتگی مفصل زانو و خارج شدن کشکک زانو از جایگاه اصلی خود، به دلیل ضعف و سستی رباط ها و تاندون های زانو اتفاق می افتد. سستی و ضعف تاندون ها و رباط ها موجب ایجاد ناتوانی و ضعف در مفصل زانو و در نتیجه آسیب پذیر تر شدن آن می شود. در این وضعیت با کوچکترین ضربه و فشاری که به آن وارد شود، کشکک زانو جا بجا شده و از محل اصلی خود خارج می شود.
2. فعالیت های ورزشی: گاهی دررفتگی کشکک زانو به دلیل آسیب زانو در هنگام ورزش و فعالیت های ورزشی اتفاق می افتد. این فعالیت های ورزشی شامل فوتبال، شنا، دو میدانی، دوچرخه و... می شوند. هنگامی که فرد با پای خوب توپ را پاس می دهد، ممکن است با حرکت ناگهانی و یا فشار بیش از حد کشکک زانو از محل اصلی خود خارج شود و در نهایت موجب دررفتگی آن و توقف در ادامه فعالیت شود.
3. واردشدن ضربه و فشار: یکی از دلایل بسیار مهم و اصلی مفاصل آسیب پذیر بدن از جمله زانو و ایجاد عارضه دررفتگی زانو، فشار ناگهانی و یا بیش از حد می باشد. این گونه فشارها سریع و سنگین بوده و در اثر سوانح مختلف و یا حرکات ناگهانی بر زانو وارد می شوند و می توانند موجب آسیب زانو و دررفتگی کامل یا نیمه دررفتگی آن شوند.
4. ناپایداری مفصل شانه: دررفتگی کشکک زانو می تواند به دلیل ناپایداری و بی ثباتی آن نیز ایجاد شود. این عارضه گاهی به دلیل قرار نگرفتن بدن و زانو در حالت استاندارد و صحیح خود اتفاق می افتد. هنگام خوابیدن، نشستن و حتی راه رفتن و ایستادن در صورتی که فرد در وضعیت درستی قرار نگیرد و یا وزن زیادی بر روی زانو باشد، ممکن است کشکک زانو از محل اصلی خود خارج شود و عارضه دررفتگی کشکک اتفاق بیفتد. همچنین این مسئله (ناپایداری زانو) می تواند ریشه ژنتیکی و مادرزادی نیز داشته باشد. افرادی که به دلیل ناپایداری مفصل زانو دچار دررفتگی کشکک می شوند، معمولا رباط های ضعیف و سستی دارند.
5. قد: یکی از دلایل دررفتگی زانو، می تواند داشتن قد بلند باشد. کسانی که قد بسیار بلندی دارند ( ۱۹۵ به بالا) نسبت به سایر افراد بیشتر در معرض عارضه دررفتگی کشکک زانو قرار می گیرند.
6. سوابق آسیب: اگر فرد قبلا دچار آسیب در ناحیه زانو شده باشد و یا سابقه دررفتگی کشکک زانو داشته باشد، احتمال دررفتگی مجدد زانو زیاد خواهد بود.
7. انحراف کشکک: در صورتی که کشکک زانو در ناحیه شیار استخوانی (جایگاه اصلی) منحرف شده باشد و راستای آن تغییر کند، دررفتگی زانو رخ می دهد.

انواع دررفتگی کشکک زانو

دررفتگی کشکک زانو انواع مختلفی داشته و بر اساس میزان آسیبی که به زانو وارد شده است طبقه بندی می شود:

1. این نوع آسیب دررفتگی به صورتی اتفاق می افتد که کشکک فقط مقداری جابجا شده و از محل اصلی خود خارج نمی شود. این نوع دررفتگی برای درمان به جراحی و حتی فیزیوتراپی ندارد.
2. دررفتگی های جزئی: این دسته از دررفتگی ها به طور خفیف اتفاق افتاده و آسیب جدی به زانو وارد نمی کنند و معمولا با تمرینات فیزیوتراپی و مراقبت های لازم بهبود می یابند.(ممکن است نیاز به جا اندازی استخوان داشته باشند.)
3. دررفتگی های کامل: این دسته از دررفتگی ها شدید بوده و به طور کامل کشکک زانو از جایگاه اصلی خود خارج می شود. در این حالت فرد دچار عوارضی از جمله ناتوانی در راه رفتن و حفظ تعادل، عدم توانایی در حرکت دادن و خم و راست کردن زانو و همچنین احساس درد شدید در زانو می شود. این نوع دررفتگی ها معمولا با جا اندازی استخوان، آتل بستن و استفاده از بریس و همچنین فیزیوتراپی بهبود می یابند، اما در برخی از موارد ممکن است نیاز به جراحی داشته باشند.

تشخیص دررفتگی کشکک زانو

بعد از اینکه فرد دچار دررفتگی زانو شد و علائم و نشانه هایی از دررفتگی در زانوی او دیده شد، به متخصص ارتوپدی مراجعه کرده و پزشک طی آزمایشات مختلف به بررسی وضعیت زانو و همچنین سوابق آسیب ها و بیماری های فرد پرداخته و سپس جهت درمان مناسب اقدام می کند. این آزمایشات عبارتند از:

1. مشاهدات و بررسی فیزیکی: پزشک با مشاهده وضعیت زانو و مقایسه آن با زانوی سالم فرد، مشاهده تورم و التهاب، انجام حرکت فیزیکی مختلف به منظور بررسی دامنه حرکتی و میزان درد، همچنین بررسی برجستگی موجود در زانو، تا حدودی نوع آسیب و میزان دررفتگی را تشخیص می دهد.
2. عکس برداری با اشعه ایکس: بعد از انجام بررسی های لازم، پزشک جهت کسب اطلاعات دقیق تر و همچنین مشخص شدن علت دررفتگی و ناحیه آسیب دیده، به طور کلی و با استفاده از اشعه ایکس از ناحیه زانو عکس برداری می کند.
3. ام آر آی و سایر آزمایشات: بعد از اینکه عکس از زانو توسط اشعه ایکس انجام شد، پزشک به منظور تشخیص دقیق تر، از ام آر آی و آزمایشات دیگر استفاده کرده و به طور دقیق تر بافت های آسیب دیده و میزان آسیب دیدگی را بررسی می کند.

روش های درمان دررفتگی کشکک زانو

این عارضه (دررفتگی کشکک زانو) با توجه به شدت و علت دررفتگی و به روش های مختلفی مورد درمان قرار می گیرد. تمامی روش های درمانی می توانند موجب بهبود زانو و جلوگیری از آسیب های شدید تر شوند و به بالا رفتن سرعت روند درمانی و بهبود کمک کنند. روش های درمانی دررفتگی کشکک زانو عبارتنداز:

1. درمان های اولیه دررفتگی کشکک زانو

   بخش اولیه درمان عوارض مختلف بدن از جمله دررفتگی زانو، به درمان ها و روش هایی اختصاص دارد که فرد می تواند در خانه انجام دهد. این درمان ها اصولا جنبه مراقبتی نیز داشته و بعد از جراحی های زانو نیز استفاده می شوند و به بهبود سریع تر آسیب، کاهش درد و تورم، افزایش دامنه حرکتی و... کمک می کنند. البته روش های درمانی خانگی به تنهایی مفید نبوده و نتیجه مثبت و رضایت بخشی به همراه ندارند. برای اینکه روش های درمان اثر بخش باشند، باید حتما در کنار سایر روش های اصلی و مهم درمانی از جمله فیزیوتراپی، جراحی و تمرینات ورزشی انجام بگیرند. روشهای درمانی دررفتگی کشکک زانو عبارتند از:
   1. روش PRICE : این روش برگرفته شده از چند کلمه می باشد. p از کلمه به proctection و به معنای حفاظت: ابتدا جهت حفظات از زانو بهتر است برای راه رفتن از نیرو و وسیله کمکی استفاده شود و زانو را درون زانو بند طبی قرار دهید. R از کلمه rest و به معنی استراحت: برای کاهش درد و تورم روی زانوی آسیب دیده فشار وارد نکنید و راه نروید و به زانو استراحت بدهید. i از کلمه Ice و به معنی یخ : استفاده از یخ و قرار دادن آن به طور غیرمستقیم بر روی زانو می تواند به کاهش تورم و درد کمک کند. c از کلمه compress f به معنی (کمپرس) :استفاده از کمپرس های سرد و گرم و یا ترکیب آن ها به مدت معلوم ( ۸ الی ۱۰ دقیقه) بر روی کشکک زانو موجب بهبود جریان خون، کاهش تورم، کاهش کبودی و تسکین و کاهش درد می شود. E، بالا نگه داشتن زانو: بهتر است زانوی آسیب دیده و دررفته را بالاتر از سطح قلب قرار دهید.
   2. اعمال فشار همراه با ماساژ: با ماساژ دادن زانو و اعمال فشار بر روی ناحیه دررفته و آسیب دیده، می توان درد و تورم زانو را کاهش داد. برای این کار می توانید از باندهای الاستیکی و کش های طبی استفاده کنید.
   3. داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی و ضد درد: مصرف داروهایی از جمله ایبوپروفن، ناپروکسن، استامینوفن ‌ها و آسپرین می تواند موجب کاهش درد و تورم زانو شود. البته قبل از مصرف این داروها باید با پزشک مشورت کنید و دوز مصرفی مورد نیاز و تجویز شده را تهیه کنید.

2. درمان دررفتگی کشکک زانو با تمرینات ورزشی

   بخشی از درمان های دررفتگی کشکک زانو با استفاده از ورزش و نرمش های تجویز شده توسط فیزیوتراپیست و با نظارت و اجازه پزشک ارتوپد صورت می گیرد. این تمرینات ورزشی موجب بهبود سریع تر وضعیت زانو و دررفتگی آن، تقویت عضلات، رباط ها و تاندون های زانو، افزایش دامنه حرکتی زانو و همچنین انعطاف پذیری آن (قبل و بعد از جراحی) شده و از آسیب های شدیدتر زانو جلوگیری می کند. این بخش از درمان (تمرینات نرمشی و ورزشی کششی و تقویتی) با توجه به میزان دررفتگی زانو و علت دررفتگی و آسیب زانو و توسط فیزیوتراپیست تعیین و تنظیم می شود. تکنیک ها و تمرینات ورزشی زانوی دررفته عبارتند از:
   1. باز و بسته کردن زانو (در حالت دراز کشیده): برای انجام این تمرین ابتدا روی زمین دراز کشیده و تا جای ممکن زانوی خود را باز و بسته کنید. البته توجه داشته باشید این حرکت را تاجایی انجام دهید که ناراحت کننده نباشد و احساس درد در زانو ایجاد نکند( هنگام خم و راست کردن زانو، در عضلات خود کشش احساس خواهید کرد.) این تمرین را بین ۱۰ الی ۲۰ بار انجام دهید. انجام این حرکت کمک می کند تا دامنه حرکتی زانو افزایش یابد.
   2. انقباض عضلات چهار سر ران در حالت نشسته: برای انجام این تکنیک باید از یک حوله یا پارچه کوچک استفاده کنید. پارچه یا حوله را زیر زانوی دررفته قرار داده و با سفت کردن و منقبض کردن عضلات چهار سر ران، زانو را به سمت پایین( زمین) فشار دهید. هنگام این انقباض می توانید انگشتان دست خود را روی ران پا قرار دهید تا بتوانید این انقباض را احساس کنید. ۵ ثانیه در این حالت بمانید و مجددا عضلات را شل کرده و به حالت اول خود برگردید. این تمرین را چندین مرتبه و با توجه به تعداد تعیین شده توسط فیزیوتراپیست انجام دهید.
   3. تکنیک کششی عضله همسترینگ( در حالت ایستاده): برای انجام این تمرین ابتدا بایستید و پاشنه پای دررفته خود را بر روی یک صندلی بلند(با ارتفاع ۱۵ اینچ) قرار دهید و پای خود را به صورت صاف و کشیده نگه دارید. بدن را به سمت جلو و تا جایی خم کنید که یک کشش ملایم در ناحیه پشت ران احساس شود. توجه داشته باشید هنگام انجام این تمرین شانه را نچرخانید و کمر خود را خم نکنید. کشش را حدود ۱۵ الی ۳۰ ثانیه نگه داشته و جهت نتیجه بهتر، ۳ بار در روز این تمرین را انجام دهید.
   4. تکنیک کششی مفصل لگن با صندلی: برای انجام این حرکت باید ابتدا بایستید و جهت حفظ تعادل خود، به کمک دستانتان از یک صندلی یا میز بگیرید.سپس زانوها و کمر را صاف کرده و در این حالت شروع به سفت کردن و منقبض کردن عضلات کشاله ران خود کنید و ران را به سمت پایین (زمین) ببرید. حدود ۲ ثانیه پای خود را در بالاترین نقطه ممکن نگه دارید و خیلی آرام پای خود را پایین آورده و به حالت عادی برگردید. این تمرین مجددا و حدود ۱۰ بار تکرارکنید.
   5. تکنیک استپ آپ: برای انجام این تمرین شما نیاز به یک جعبه یا میز با ارتفاع ۸ تا ۱۳ سانتی متر دارید مقابل این میز یا جعبه قرار گرفته و پای آسیب دیده خود را روی آن قرار دهید. پای دیگر را به صورت صاف روی زمین نگه داشته و وزن بدن را بر روی پای آسیب دیده بیاندازید. سپس پای آسیب دیده خود را همزمان با بلند کردن پای دیگر صاف کرده و با خم کردن پای آسیب دیده، پای سالم را به آرامی به وضعیت اول خود برگردانید. این تمرین را چندین مرتبه انجام دهید.

3. درمان دررفتگی کشکک زانو با فیزیوتراپی

   روش های درمان کاربردی و خاص توانبخشی و فیزیوتراپی (دستی و غیر دستی) در کلینیک فیزیوتراپی رامتن جهت بهبود وضعیت ناحیه آسیب دیده به کار رفته و موجب بهبود سریع تر ناحیه آسیب دیده زانو، بالا رفتن و افزایش گردش خون در بافت های زانو و در نهایت موجب کاهش تورم، کاهش و تسکین درد، کاهش و رفع خشکی اسپاسم عضلات، افزایش انعطاف پذیری و دامنه حرکتی زانو نیز می شود. این تکنیک ها با تحریک بافت ها و افزایش گردش خون و اکسیژن رسانی بهتر به نواحی آسیب دیده موجب ترمیم و بازسازی بافت ها شده و در نهایت به بهبود دررفتگی زانو کمک می کنند. فیزیوتراپی و تکنیک های آن ایمن بوده و هیچگونه عارضه خطرناکی را به دنبال ندارند. این روش ها با استفاده از دستگاه های پیشرفته و متنوع و نوین انجام شده و یا توسط حرکت فیزیک و دست فیزیوتراپیست و توسط تجهیزات پزشکی و فیزیوتراپی انجام می گیرد. تکنیک های فیزیوتراپی عبارتند از:

   1. کایروپراکتیک

      این روش درمانی فیزیوتراپی در شاخه منوال تراپی قرار گرفته و فیزیوتراپیست با دست خود ناحیه آسیب دیده زانو را ماساژ می دهد.

   2. درای نیدیلنگ

      استفاده از سوزن خشک و فرو بردن آن در نقاط ماشه ای و حساس بدن، موجب بهبود درد و تورم شده و از روش های کاربردی فیزیوتراپی می باشد.

   3. تحریکات الکتریکی

      در این روش فیزیوتراپیست با استفاده از جریان الکتریکی و اعمال و انتقال آن به ناحیه در رفته و آسیب دیده زانو موجب ترمیم و بهبود بافت های آسیب دیده می شود.

   4. اوزون تراپی

      اوزون درمانی از روش های موثر و کاربردی درمان های دررفتگی مفاصل بوده و به روش های مختلفی انجام می گیرد. تزریق اوزون موجب بهبود و ترمیم بافت ها و تاندون های آسیب دیده زانو می شود.

   5. سرما  درمانی

      استفاده از روش های سرما درمانی موجب کاهش تورم و درد زانو و همچنین از بین رفتن التهابات زانو می شود.

4. استفاده از تجهیزات فیزیوتراپی و درمانی

   1. استفاده از نوار چسب‌های مخصوص، اسپلینت، به نگه داشتن کشکک های زانو در شیارش کمک کرده و در صورت نیمه دررفتگیی زانو از دررفتگی کامل آن و جدی تر شدن آسیب کشکک زانو جلوگیری می کنند.
   2. استفاده از بریس، آتل و نگهدارنده های زانو موجب ثبت نگه داشتن مفصل زانو شده و از دررفتگی مجدد و شدیدتر شدن دررفتگی زانو نیز جلوگیری می کند.

5. درمان دررفتگی کشکک زانو با جراحی

   در صورتی که دررفتگی زانو و آسیب دیدگی آن به صورت مجدد اتفاق افتاده باشد، پزشک متخصص ارتوپدی برای درمان زانو اقدام به جراحی کرده و تلاش می کند تا کشکک زانو را در محل اصلی خود ثابت کرده و نگه دارد. این جراحی با توجه به میزان آسیب و شرایط بیمار و همچنین تشخیص پزشک به دو شکل انجام می شود:
   1. عمل جراحی باز: جراحی باز در وضعیتی انجام می گیرد که دررفتگی شدید باشد و یا چندین بار اتفاق افتاده باشد و پزشک تشخیص دهد که با فیزیوتراپی و درمان های دیگر، بهبود در زانو اتفاق نخواهد افتاد. این روش با ایجاد برش و شکافت در محل آسیب دیدگی و پیوند استخوانی و بافت ها انجام می گیرد.
   2. عمل جراحی آرتروسکوپی: این این روش با ایجاد برش کوچک در قسمت آسیب دیده زانو و توسط آتروسکوپ انجام می گیرد. در این روش، جراح دوربین را وارد برش کوچک روی زانو (کشکک زانو) کرده و داخل کشکک و بافت ها را بررسی می کند و سپس به ترمیم بافت های آسیب دیده می پردازد. درصورت لزوم برای تثبیت استخوان های دررفته زانو، از ایمپلنت های جذبی و فلزی نیز استفاده می شود.

سوالات متداول

1. آیا می توان از دررفتگی کشکک جلوگیری کرد؟

   برای جلوگیری از این عارضه روش خاص و یا تکنیک بخصوصی وجود ندارد. فقط نیاز است یکسری نکات را رعایت کنید و به انجام مراقبت های لازم بپردازید.
   1. در ابتدا باید هنگام راه رفتن بسیار محتاطانه عمل کنید تا زمین نخورید.
   2. هنگام انجام فعالیت های ورزشی عجولانه و بدون گرم کردن بدن حرکتی را انجام ندهید.
   3. ورزش کنید و همواره بدن را در وضعیت آماده باش قرار دهید.( تقویت عضلات، رباط ها، تاندون ها ...)
   4. استفاده از وسایل محافظتی به هنگام انجام ورزش های پرتحرک و خطرناک
   5. مصرف مواد غذایی مفید و تقویت و تحکیم عضلات، استخوان ها، تاندون ها و رباط ها با ویتامین ها
   6. استفاده از کفش های مناسب به هنگام پیاده روی و انجام فعالیت های ورزشی

2. دررفتگی کشکک زانو در چه افرادی شایع تر است؟

   این عارضه در سنین نوجوانی تا سنین بزرگسالی و سالمندی می تواند اتفاق بیفتد و محدودیت سنی خاصی ندارد. البته باید گفت در ورزشکاران و افرادی که فعالیت های سنگینی انجام می دهند و همواره بر زانو فشار و ضربه وارد می کنند، دررفتگی زانو شایع تر از دیگر افراد می باشد. همچنین افرادی که مشکلات مادرزادی و ژنتیکی در زانو دارند و یا از سابقه دررفتگی و آسیب دیدگی مفصل زانو برخوردارند نیز بیشتر از افراد دیگر در معرض این آسیب (دررفتگی زانو) قرار خواهند گرفت.(دررفتگی زانو در سن ۱۵ تا ۲۰ سالگی شایع تر بوده و در افراد بالای ۳۰ سال کمتر اتفاق می افتد.)