سندروم پلیکا | علل، علائم تشخیص و روشهای درمان

زانو همواره به دلیل تحرک بیش از حد و ناپایداری دچار آسیب می شود. گاهی این آسیب های ریشه در آسیب های قبلی داشته و یا به صورت مادرزادی همراه فرد می باشند. سندروم پلیکا (Knee Plica Syndrome) نیز از عارضه های نادری است که در افراد کمی اتفاق افتاده و موجب بروز ناراحتی و اختلال در فعالیت های زانو می شود. چنانچه به این عارضه مبتلا شده اید و یا می خواهید در مورد موثرترین روش های درمانی آن (فیزیوتراپی، تمرین درمانی و جراحی)، همچنین علائم، علل و راه های تشخیص و جلوگیری از بروز آن بدانید تا پایان این مقاله همراه ما باشید.

آناتومی زانو و پلیکا

پلیکا اصطلاحی است که برای توصیف یک چین‌خوردگی (پلیسه) در لایه آستر پوشاننده مفصل زانو به کار می‌رود. برای درک بهتر از پلیکا، لایه آستر مانند داخل مفصل زانو را شبیه به یک آستین فرض کنید که از بافت های سینوویال ساخته شده و مواد تشکیل دهنده این بافت نیز مواد نازک و لغزنده ای می باشند. این مواد سطح داخلی تمامی مفاصل بدن را می پوشانند و همانطور که خیاط بر پشت آستین های لباس، پلیسه و چین ایجاد می کند تا بازوها بدون محدودیت داخل آستین به حرکت خود ادامه دهند، سینوویال مفصل زانو نیز چندین چین خوردگی دارد که موجب می شود استخوان های مفصل زانو بدون محدودیت بتوانند حرکت کنند. پلیکا یا بافت سینوویال در اصل همین چین خوردگی و بافت نرمی است که در سطح داخلی کپسول مفصل زانو وجود داشته و تا حد زیادی به ثبات و پایداری زانو کمک می کند.

سندروم پلیکا چیست؟

به طور کلی و در حالت طبیعی مفصل زانو دارای چندین چین خوردگی می باشد که فقط یکی از این چین خوردگی ها می تواند موجب ایجاد ناراحتی و مشکل در زانو شود. این ساختار پلیکای پزشکی نام دارد. پلیکای پزشکی درانتهای قسمت تحتانی استخوان کشکک بوده و ادامه آن در انتهای استخوان بزرگ ران قرار می گیرد و در سمت داخلی زانو به سمت پایینی استخوان ران پا وصل می گردد. البته این ساختار (پلیکای پزشکي) در ۵۰ تا ۷۰ درصد افراد وجود داشته و در اکثریت این افراد هیچ عارضه خطرناکی به وجود نمی آورد.

علائم سندروم پلیکا

سندروم پلیکا با علائم و نشانه های خاصی همراه بوده و بعد از بروز و احساس این علائم و نشانه ها، حتما باید به پزشک و متخصص ارتوپدی مراجعه شود. البته باید گفت علائم این عارضه شبیه به دیگر عوارض مربوط به زانو بوده و به همین علت تشخیص آن مشکل است. مهم ترین و شایع ترین علائم این عارضه عبارتند از:

1. درد زانو از مهم ترین و اصلی ترین علائم و نشانه های سندروم پلیکا می باشد و ممکن است به هنگام حرکت دادن زانو، خم و راست کردن آن، بالا و پایین رفتن از پله و... بیشتر از دیگر مواقع احساس شود.
2. حساسیت به لمس زانو: فرد مبتلا به سندروم پلیکا مانند دیگر عوارض ایجاد شده در زانو به هنگام لمس زانو احساس ناراحتی و درد می کند.
3. تورم زانو: یکی از دیگر علائم مهم آسیب پلیکا و بروز سندروم پلیکا، نمایان شدن تورم در زانو می باشد.
4. صدا دادن زانو: ممکن است فرد به هنگام حرکت دادن زانو، ایستادن و نشستن با صدای تق در زانو مواجه شود.
5. اختلال حرکتی ممکن است فرد دچار گرفتگی و اسپاسم یا قفل شدن زانو شود و نتواند به خوبی زانوی خود را حرکت دهد.

علل ایجاد سندروم پلیکا

پلیکا در حالت طبیعی موجب ایجاد ناراحتی فرد نشده و تنها در صورتی که دچار آسیب شود، می تواند عوارضی را در زانو ایجاد کند. علل آسیب دیدگی این چین خوردگی و ایجاد سندروم پلیکا عبارتند از:

1. فعالیت های مکرر و خاص بدن: فعالیت های شغلی و یا فعالیت های ورزشی مکرر که در آن از حرکات مداوم و تکراری( خم و راست کردن) زانو استفاده می شود، از جمله بالا و پایین رفتن از پله، دویدن، دوچرخه سواری، شنا و... می تواند موجب تحریک زانو و آسیب پلیکا شود.
2. ضربه و فشار: گاهی در اثر بعضی از سوانح از جمله برخورد با اشیا، تصادفات، سقوط بر روی زمین و... زانو تحت ضربه و فشار قرار گرفته و یا ممکن است دچار کشیدگی ناگهانی شود. در نتیجه پلیکا دچار التهاب و آسیب شده و سندروم پلیکا ایجاد می شود.
3. آسیب های قبلی: آسیب های قبلی زانو از جمله کشیدگی زانو، شکستگی، ملتهب شدن پلیکای زانو و ضخیم شدن آن به مرور زمان، زانو را آسیب پذیر تر کرده و موجب می شود تا زانو به تدریج دچار سندروم پلیکا شود.

تشخیص سندروم پلیکا

از آنجایی که سندروم پلیکا از عوارض پیچیده بوده و علائم آن مشابه با دیگر عوارض مربوط به زانو می باشد، شخص به راحتی نمی تواند آن را تشخیص دهد. معمولا با بروز علائم و نشانه های آسیب دیدگی زانو و احساس ناراحتی، فرد جهت تشخیص و اطمینان از عارضه و نوع آسیب دیدگی زانو جهت درمان سریع تر آن، به پزشک ارتوپدی مراجعه می کند. پزشک ارتوپدی نیز بعد از انجام آزمایشات و بررسی های لازم شدت عارضه، نوع آن و علت ایجاد آسیب را تشخیص داده و طبق آن به درمان می پردازد. این آزمایشات عبارتند از:

1. مشاهدات و لمس زانو: پزشک به منظور بررسی تورم، التهاب، درد و میزان آن، ناحیه دردناک و یا متورم زانو و از همه مهم تر نوار ضخیم پلیکا و محل دقیق درد، ( پوست زانو در ناحیه قدامی) را لمس کرده و عارضه را تشخیص می دهد.
2. حرکات فیزیکی پا و زانو: پزشک به منظور بررسی میزان توان حرکتی پا و بررسی وضعیت زانو، یکسری حرکات فیزیکی را انجام داده و شروع به خم و راست کردن زانو می کند. با این عمل می تواند میزان اختلال حرکتی، درد و گرفتگی زانو را نیز بررسی کند.
3. انجام آزمایشات دقیق تر با استفاده از اشعه ایکس، سی تی و ام آر آی: این آزمایشات طبق دقت و قدرت تشخیص انجام می شوند. در ابتدا برای عکس برداری کلی از ناحیه آسیب دیده زانو، از اشعه ایکس استفاده کرده و سپس برای تشخیص بهتر و عکس واضح تر و سه بعدی از ناحیه آسیب دیده زانو و همچنین مشاهده بافت نرم و پرده پلیکا و آسیب های احتمالی آن، آزمایشات سی تی اسکن و ام آر آی نیز انجام می گیرد.
4. اولتراسوند: اولتراسوند علاوه بر درمان، نقش تشخیصی نیز داشته و می تواند میزان آسیب های وارد شده به پا را نیز بررسی کند.
5. روش تهاجمی آرتروسکوپی: باید گفت قطعی ترین روش تشخیص آسیب پلیکا، استفاده از روش تهاجمی آرتروسکوپی می باشد. در این روش پزشک و یا جراح ارتوپدی با ایجاد شکاف کوچک در زانو و ناحیه پلیکای زانو و وارد کردن دوربین آرتروسکوپ به داخل آن، میزان آسیب دیدگی و تورم پلیکا و همچنین علت آن را به خوبی مشاهده کرده و به درمان آن می پردازد.

روش های درمان سندروم پلیکا

در این قسمت شما را با روش های درمان سندروم پلیکا آشنا می نماییم.

1. درمان های اولیه سندروم پلیکا

   درمان های اولیه در اصل همان نکات مراقبتی هستند که توسط فرد و در خانه انجام می شوند. این بخش از درمان ها به تنهایی موثر نبوده و حتما باید در کنار فیزیوتراپی، تمرین درمانی و یا جراحی صورت بگیرند تا اثر مطلوب در وضعیت زانوی فرد ایجاد شود. درمان های اولیه و خانگی زانوی مبتلا به سندروم پلیکا، شامل موارد زیر می شود:
   1. استراحت: یکی از روش های اولیه و خانگی و درمانی موقت سندروم پلیکا، استراحت دادن به زانو می باشد. بهتر است به مدت چندین روز در هنگام راه رفتن و جهت جلوگیری از آسیب بیشتر به زانو از عصا استفاده کنید و از فعالیت هایی که موجب تشدید درد زانو می شود نیز پرهیز کنید.
   2. بالا قرار دادن زانو: جهت کاهش تورم و التهاب زانو بهتر است، زانوی خود را روی بالش و بالاتر از سطح زمین و قلب نگه دارید.
   3. استفاده از یخ و کمپرس سرد: برای کاهش تورم و درد زانو می توانید از کمپرس های سرد استفاده کنید. البته توجه داشته باشید که یخ را به صورت مستیقیم روی زانو قرار ندهید. در ضمن به طور منظم هر 3 الی 4 ساعت یک مرتبه (حدود 15 الی 20 دقیقه) این کار را انجام دهید.
   4. استفاده از باند کشی: برای کاهش تورم و التهاب و همچنین درد زانو، آن را با یک باند کشی ببندید.
   5. استفاده از زانو‌بند و بریس: بستن زانو با زانو بند و یا استفاده از بریس به محافظت از زانو در برابر آسیب های جدی تر و همچنین ثابت نگه داشتن زانو و جلوگیری از درد و تورم بیشتر آن کمک می کند.

2. دارو‌درمانی

   مصرف داروهای خوراکی ضد درد و ضد التهاب از جمله ایبوپروفن، آسپیرین به کاهش درد و التهاب زانو کمک می کند.

3. ماساژ درمانی

   ماساژ زانو با استفاده از آب گرم و ولرم و یا آب و روغن های گیاهی، آب نمک، روغن های گیاهی و یا به تنهایی موجب بهبود درد و تورم زانو، حس آرامش و تسکین درد و... می شود.

4. درمان سندروم پلیکا با تمرین درمانی

   بخشی از روش های درمانی برای بهبود وضعیت زانو و آسیب پلیکا، به ورزش و تمرینات ورزشی اختصاص دارد. این بخش شامل حرکات کششی و تقویتی، عملکردی و... زانو و پا می باشد که به کاهش درد زانو، ترمیم بافت های آسیب دیده، افزایش دامنه حرکتی، افزایش انعطاف پذیری، تقویت عضلات، کاهش تورم پلیکا و... کمک می کنند. تمرین درمانی جهت بهبود سندروم پلیکا در نواحی نزدیک به زانو انجام شده و فیزیوتراپیست با تقویت عضلات آبداکتور، آداکتور، چهار سر ران و همچنین همسترینگ به بهبود وضعیت زانوی مبتلا به سندروم پلیکا کمک می کند.( لازم به ذکر است که تمامی این تمرینات با توجه به میزان آسیب دیدگی پلیکا، درد و تورم زانو، توسط فیزیوتراپیست و طبق برنامه ای مشخص و ارائه داده می شود.)
   1. اسکات نیمه: برای انجام این تمرین ابتدا در حالی که فاصله کمی با دیوار دارید، ایستاده و به دیوار تکیه دهید. پاهای خود را از دیوار فاصله داده و یکی از پاها را به سمت بالا بیاورید. کف پای خود را بر روی دیوار قرار دهید. کمی به سمت پایین بیایید و زانو را خم کنید. (در وضعیت نیمه نشسته قرار بگیرید.) بدن خود را بر روی دیوار از پایین به سمت بالا و از بالا به سمت پایین حرکت دهید. این تمرین را چندین مرتبه انجام دهید.
   2. کشش عضله چهار سر ران در حالت دمر: برای انجام این تمرین ابتدا در حالت دمر بر روی تشک و یا تخت قرار بگیرید. زانوی خود را از پشت خم کرده و با دست خود از پنجه و انگشتان پا و یا قوزک و مچ پا بگیرید و در همین حالت پای خود را به سمت باسن بیاورید.( این کار را تا جایی انجام دهید که در قسمت جلوی ران کشش احساس شود.) دقت کنید که زانو هایتان به هم چسبیده باشند. بعد از چند ثانیه به آرامی پا را شل کرده و پایین بیاورید. این تمرین را مجددا انجام دهید.
   3. صاف کردن پا رو به بالا: ابتدا رو به پشت دراز بکشید و یکی از پاهایتان را خم کنید. در همین حالت پای یگر را صاف کرده و عضلات ران را سفت و منقبض کنید و پا را بالا ببرید. حدود ۳۰ سانتی متر پا را از زمین فاصله دهید و ۳ تا ۵ ثانیه در این وضعیت بمانید. خیلی آرام پای خود را پایین آورده و مجددا این حرکت را با پای دیگر نیز انجام دهید.
   4. کشش عضله همسترینگ: ابتدا برای حفظ تعادل از دیوار، میز و یا پشت صندلی بگیرید و یکی از پاهایتان را به طوری که پاشنه پا به باسن نزدیک شود، بالا بیاورید. وزن بدن را روی یکی ازپاها انداخته و ۳ الی ۵ ثانیه در این وضیت بمانید. پای دیگر خود را به آرامی پایین آورده و دوباره این تمرین را با پای دیگر خود نیز انجام دهید.
   5. کشش ایلیوتیبیال باند: برای انجام این تمرین ابتدا بر روی تشک و یا تخت دراز بکشید. به سمت پهلو قرار بگیرید. باید پای آسیب دیده شما آزاد و به سمت بالا باشد.( یعنی خلاف جهت پای آسیب دیده دراز بکشید.) سپس با کمک دست خود از قوزک پا گرفته و تا جایی که پاشنه پا به باسن نزدیک شود آن را بکشید. ( در این حالت زانوی شما به سمت جلو قرار گرفته و ران به سمت جلو خم شده است.) بار دیگر در وضعیت قبل قرار گرفته و این بار مفصل ران خود را بچرخانید تا ران از بدن فاصله گرفته و دور شود و در امتداد بدن قرار بگیرد. مجددا در همین حالت نیز پاشنه پا را به باسن نزدیک کنید و چند ثانیه در این وضعیت بمانید.شما می توانید این تمرین را به دو صورت دیگر نیز انجام دهید:
      1. در حالی که به پهلو دراز کشیده اید، پاشنه پای مخالف خود را بالا آورده و روی زانوی آسیب دیده قرار دهید. این بار ران را تا جای ممکن عقب ببرید. باید در ناحیه ران، کشاله و نزدیک زانوی خود کشش احساس کنید.
      2. در وضعیت قبل قرار بگیرید و ران را در جهت عقب، بالا ببرید. دقت کنید کمرتان خم نشود. پاشنه پا را به سمت باسن برده و بر روی باسن فشار وارد کنید.

5. درمان سندروم پلیکا با فیزیوتراپی

   یکی از روش های درمانی آسیب های زانو و همچنین سندروم پلیکا، تکنیک های خاص و نوین توانبخشی و فیزیوتراپی می باشد. این تکنیک ها با توجه به وضعیت زانو و درجه آسیب دیدگی پلیکا و تورم آن و همچنین وضعیت و سوابق سلامتی و بیماری فرد توسط فیزیوتراپیست تعیین شده و طبق برنامه ای به بیمار ارائه داده می شود. این تکنیک ها بدون عوارض جانبی خطرناک و کاملا مطمئن می باشند. (در صورتی که فرد واجد شرایط انجام هرکدام از این تکنیک ها نباشد، فیزیوتراپیست از انجام آن تکنیک خودداری خواهد کرد.) روش ها و تکنیک های فیزیوتراپی عبارتند از:

   1. کایروپراکتیک

      کایروپراکتیک از روش های درمانی فیزیوتراپی بوده که توسط دست فیزیوتراپیست و متخصص کایروپراکتیک و با حرکت دوار و ماساژ دادن ناحیه آسیب دیده زانو انجام شود. این روش به افزایش گردش خون، تحریک و ترمیم بافت های آسیب دیده، کاهش درد و تورم زانو و بازگشت عملکرد آن کمک می کند.

   2. کرایوتراپی

      کرایو تراپی و یا سرما درمانی، از روش های موثر در بهبود و درمان سندروم پلیکا بوده و موجب افزایش عمر سلول ها، کاهش تورم و التهاب پلیکا و زانو، کاهش درد واسپاسم و انقباض رگ ها شده و به بهود وضعیت زانو کمک می کند. این روش درمانی در سه نوع نیتروژن مایع، DMEP و یخ دی اکسید کربن و به وسیله اسپری آب و یا سوآپ بر پوست ناحیه آسیب دیده زانو اعمال می شود.

   3. مگنت تراپی

      امواج مغانطیسی و انتقال آنها به ناحیه آسیب دیده زانو موجب بهبود درد و تورم پلیکا و زانو شده و به ترمیم بافت های آسیب دیده زانو کمک می کند.

   4. اوزون تراپی

      این روش به شکل های متفاوتی انجام شده و به افزایش گردش خون، تحریک و ترمیم بافت های آسیب دیده و پلیکا، کاهش تورم پلیکا و تسکین درد و تورم زانو کمک می کند.

   5. تحریکات الکتریکی تنس

      این روش توسط دستگاه تنس و الکترودهای متصل به زانو انجام شده و امواج الکتریکی به بافت های آسیب دیده زانو منتقل شده و موجب بهبود وضعیت زانو، افزایش گردش خون، تحریک و ترمیم بافت های آسیب دیده و کاهش درد و تورم می شود.

   6. اولتراسوند تراپی

      انتقال امواج فراصوت به بافت های بدن توسط دستگاه اولتراسوند موجب افزایش گردش خون و در نهایت تحریک و ترمیم بافت های آسیب دیده و بهبود وضعیت زانو می شود.

   7. لیزر تراپی

      تاباندن اشعه و نور لیزر بر روی زانو و محل آسیب دیده و نفوذ این اشعه ها به داخل بافت های آسیب دیده زانو موجب بالا بردن جریان و گردش خون، تحریک و ترمیم آنها و همچنین کاهش تورم پلیکا و کاهش درد و گرفتگی زانو می شوند.

   8. استئوپاتی

      استخوان درمانی یا استئوپاتی از روش های ماساژ دادن ناحیه آسیب دیده نقاط مختلف بوده و باعث تحریک بافت های آسیب دیده و ترمیم و بهبود آن، همچنین کاهش و تسکین درد و تورم زانو و برطرف شدن اسپاسم و گرفتگی آن می شود.

6. درمان سندروم پلیکا با تزریق PRP

   تزریق پی آر پی از روش های نسبتا تهاجمی بوده و به کنترل و بهبود آسیب های رباط های صلیبی زانو ، پلیکا و ... پرداخته و موجب کاهش و تسکین درد، ترمیم غضروف، کاهش تورم پلیکا و زانو، بهبود وضعیت ماهیچه و حتی استخوان ها می شود و به ترمیم بافت های آسیب دیده زانو کمک می کند. در این روش پزشک، PRP ( پلاسمای غنی شده از پلاکت) را به طور مستقیم به داخل مفصل آسیب دیده زانو تزریق می کند و با تحریک آن به بهبود پلیکا و چین خوردگی اطراف مفصل زانو می پردازد. معمولا این درمان بعد از فیزیوتراپی و درصورتی که بهبود کافی حاصل نشود انجام می گیرد.

7. درمان سندروم پلیکا با جراحی

   در رابطه با روش جراحی زانو در خصوص درمان سندروم پلیکا باید گفت، این جراحی فقط در صورتی انجام می گیرد که پزشک ارتوپدی تشخیص دهد هیچ کدام از درمان های دیگر (فیزیوتراپی، تمرین درمانی و..) نمی تواند موجب بهبود زانو شود. در این صورت به روش آرتروسکوپی اقدام به جراحی می کند. جراح ارتوپدی ابتدا شکاف کوچکی در ناحیه زانو و محل قرار گیری پلیکا ایجاد کرده و با فرستادن دوربین آرتروسکوپ بعد از مشاهده پلیکا، آن را به طور کامل از زانو خارج می کند. این کار موجب بهبود درد و تورم زانو و بازگشت عملکرد طبیعی آن می گردد.

سوالات متداول

1. چگونه می توان از ایجاد سندروم پلیکا جلوگیری کرد؟

   سندروم پلیکا از عارضه هایی است که به همراه دیگر عوارض و مشکلات ایجاد شده در زانو اتفاق می افتد. جلوگیری از آسیب پلیکا و بروز سندروم پلیکا با انجام یکسری کارها و مراقبت ها تا حد زیادی امکان پذیر است. این اقدامات شامل موارد زیر می شوند:
   1. استفاده از کفش های طبی و مناسب و همچنین کفی های استاندارد و طبی
   2. عدم قرار دادن زانو درحالت نامناسب( بد نشستن، بد خوابیدن و...)
   3. استراحت دادن به زانو و عدم استفاده مکرر از آن (در صورت احساس درد و ناراحتی)
   4. تقویت عضلات با ورزش های سبک روزانه
   5. عدم وارد کردن ضربه و فشار مکرر به زانو