عقب زدگی زانو | علل، علائم، تشخیص، انواع، عوارض و روشهای درمان

زانو به دلیل بی ثباتی، تحرک بیش از حد و استفاده مکرر و... همواره در حال آسیب دیدگی بوده و این آسیب دیدگی موجب ایجاد اختلال در کلیه سیستم حرکتی تحتانی می شود. عقب زدگی زانو (Genu recurvatum) نیز از آسیب های شایع بوده و البته بیشتر در افراد ورزشکار و یا افرادی که تحرک بیش از حد دارند، اتفاق می افتد. در این مقاله شما را با این عارضه، علائم و دلایل بروز آن، روش های تشخیص آشنا کرده و موثرترین روش های درمانی آن (تمرین درمانی، فیزیوتراپی و جراحی) را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

عقب زدگی زانو چیست؟

یکی از درد و آسیب های شایع در زانو که بیشتر در افراد پر جنب و جوش و ورزشکاران اتفاق می افتد، عقب زدگی زانو (Hyperextended knee)می باشد. این نوع آسیب دیدگی زانو با خم شدن شدید زانو به سمت عقب همراه بوده و معمولا با درد همراه می باشد. این عارضه بیشتر زمانی اتفاق می افتد که فشار زیادی بر زانو وارد شود. هنگام نشستن بر روی زمین، پرش توقف ناگهانی در هنگام دویدن و... فشار زیادی بر زانو وارد شده و ممکن است باعث بروز عقب زدگی زانو شود. بعد از بروز آسیب در زانو ممکن است فرد دچار درد و تورم های خفیف و شدید در ناحیه زانو شود.

اندازه گیری ژنورکورواتوم چیست؟

دامنه طبیعی حرکت زانو در یک فرد سالم صفر تا 135 درجه می باشد. عقب زدگی زانو و یا ژنورکورواتوم، اختلالی است که زانو بیش از حد به عقب خم می شود و این امر موجب فشار و آسیب ساختارهای خلفی مفصل زانو می شود. اندازه گیری ژنورکورواتوم می تواند با استفاده از اندازه گیری ارتفاع پاشنه و یا با استفاده از اندازه گیری راستای استخوان های ران و ساق در عکس رادیوگرافی کامل اندام تحتانی انجام شود. معاینه فیزیکی بیمار شامل بررسی راستای زانو و بررسی الگوی راه رفتن بیمار می باشد. پزشک با توجه به معاینات انجام شده و بررسی میزان شدت این اختلال، درمان مناسب را برای شما در نظر خواهد گرفت که ممکن است درمان فیزیوتراپی، استفاده از ارتزها و یا درمان جراحی باشد.

علائم عقب زدگی زانو

این عارضه به هنگام بروز در زانو با نشانه ها و علائمی همراه می باشد. این نشانه ها و علائم عبارتند از:

1. ناپایداری و بی ثباتی زانو: در مواردی که عقب زدگی زانو خفیف باشد، فرد با مقایسه زانوهای خود، در زانوی مبتلا و آسیب دیده، احساس ناپایداری و بی ثباتی کرده و ممکن است احساس بیرون زدگی در زانو داشته باشد.
2. درد: یکی از علائم شایع و رایج در زانو و پا که بعد از آسیب و ایجاد عارضه عقب زدگی زانو بروز می یابد، درد می باشد. شدت درد ایجاد شده در زانو به درجه آسیب رباط های اصلی زانو و اینکه کدام یک از رباط ها دچار آسیب شده اند بستگی دارد.
3. کاهش دامنه حرکتی (محدودیت حرکتی): عقب زدگی زانو با محدودیت های حرکتی زانو و کاهش دامنه حرکتی زانو همراه می باشد. در این حالت زانو دچار ضعف، تورم، درد و... شده و در نتیجه فرد قادر به حرکت دادن آن نخواهد بود.
4. کبودی: در صورتی که عقب زدگی زانو و آسیب وارد شده به رباط ها، غضروف ها و دیگر بافت های نرم داخلی زانو بسیار شدید و جدی باشد، ممکن است در ناحیه پوست زانو کبودی نمایان شود.
5. عدم تعادل به هنگام راه رفتن: در هنگام راه رفتن و با بروز عارضه عقب زدگی زانو، درد، کاهش دامنه حرکتی، آب آوردن زانو و... فرد دچار بی تعادلی شده و نمی تواند به راحتی و باحفظ تعادل راه برود.
6. آب آوردن زانو: با بروز عارضه عقب زدگی زانو، مایع مفصلی در داخل مفصل زانو جمع شده و موجب کاهش تحرک زانو می شود که به این عارضه آب آوردن زانو می گویند.

علل ایجاد عقب زدگی زانو

مواردی که سبب ایجاد عقب زدگی زانو می شوند عبارتند از:

1. وارد شدن فشار بر روی استخوان ران یا پاتلا (Patella): یکی از دلایل شایع در ایجاد عارضه عقب زدگی زانو، فشار بیش از حد بر روی استخوان پاتلا می باشد. با فشار بر این استخوان و رباط های داخل مفصل زانو، زانو از مسیر اصلی خود منحرف شده و تغییر شکل می دهد. ممکن است با توقف یک دفعه ای و ناگهانی فرد در هنگام دویدن و با انداختن وزن بر روی یک پا، عارضه عقب زدگی زانو اتفاق بیافتد.
2. وارد شدن ضربه ناگهانی بر جلوی زانو: یکی دیگر از دلایل شایع در ایجاد عقب زدگی زانو، وارد شدن ضربه های ناگهانی بر زانو می باشد. در این حالت زانو به سمت عقب حرکت کرده و ممکن است به طور ناگهانی دچار پارگی یا کشیدگی ACL پا و در نهایت موجب عارضه عقب زدگی زانو شود. به عنوان مثال گاهی این عارضه در افراد فوتبالیست و در هنگام وارد شدن ضربه به قسمت جلویی زانو اتفاق می افتد.
3. ضعیف بودن عضله باز کننده پا: این عامل زمانی ایجاد می شود که فرد به هنگام سقوط بر روی زمین و یا فعالیت های ورزشی خاص، بیش از حد زانوی خود را کشیده و موجب آسیب در تاندون، لیگامان و... می شود. معمولا افرادی که به عارضه فلج شدگی عضله چهار سر ران مبتلا هستند، بیشتر دچار این حالت می شوند.
4. اسپاسم عضله باز کننده زانو: به طور معمول درهنگام بلند شدن از زمین زانو می چرخد. اگر عضلات باز کننده پا دچار گرفتگی و اسپاسم شوند، حرکت چرخشی زانو از حالت عادی خارج شده و به حالت غیر طبیعی تبدیل می شود و در نهایت منجر به ایجاد عارضه عقب زدگی زانو می گردد.
5. ضعف عضلات باسن: ضعف در عضلات باسن موجب چرخش رو به جلو در ناحیه لگن و پایین کمر شده و در نهایت منجر به عقب زدگی زانو می شود. این حالت در افرادی ایجاد می شود که در ناحیه L5 ستون فقرات دچار آسیب شده اند.
6. محدودیت حرکت استخوان تیبیا
7. ضعف عضله همسترینگ: این عارضه از دیگر دلایل ایجاد عقب زدگی زانو می باشد.
8. شل بودن ذاتی لیگامان های مفصل زانو
9. ضعیف شدن عضله چهارسر ران
10. ضعیف شدن عضله گاستروکنمیوس
11. بی ثباتی و ناپایداری مفصل زانو در اثر آسیب های لیگامانی و کپسول مفصلی
12. اختلاف در اندازه قدی پاها و اندام تحتانی
13. عوامل وراثتی و مادرزادی
14. عارضه ام اس
15. دیستروفی عضلانی
16. فلج و اختلالات مغزی
17. محدودیت حرکتی در مچ پا (محدودیت در حرکت دورسی فلکشن)
18. جوش نخوردن و بد جوش خوردن شکستگی استخوان‌های اطراف مفصل زانو
19. آسیب نورون حرکتی تحتانی
20. ضعیف شدن عضلات اکستانسور مفصل ران
21. آسیب نورون حرکتی فوقانی( فلج شدن نیمی از بدن و...)
22. ضعیف شدن عضله پوپلیتئوس

تشخیص عقب زدگی زانو

بعد از مشاهده و احساس علائمی از جمله درد، کاهش دامنه حرکتی، بی تعادلی و... لازم است برای تشخیص عارضه و علت آن به پزشک متخصص ارتوپدی مراجعه شود. بعد از مراجعه به پزشک متخصص و انجام آزمایشات و معاینات لازم، نوع عارضه و شدت آن مشخص شده و سپس پزشک درمان مناسب را برای بیمار تجویز می کند. این آزمایشات عبارتند از:

1. تصویربرداری و عکس برداری با اشعه ایکس: این روش فقط به طور کلی می تواند ناحیه مفصل زانو و پا را مورد بررسی قرار دهد و علت بروز عارضه عقب زدگی زانو را نیز تا حدودی مشخص می کند.
2. سی تی اسکن : این روش تشخیص از روش های نسبتا دقیق برای بررسی بافت های بدن بوده و به بررسی علت عارضه و میزان آسیب می پردازد.
3. ام آر آی: این روش تشخیصی نسبت به دیگر روش ها دقیق تر بوده و می تواند به طور کامل علت آسیب نواحی مختلف پا و زانو از جمله بافت ها، تاندون ها، محل التهاب و... را مشخص کند.

انواع عقب زدگی زانو

عقب زدگی زانو به سه حالت مختلف تقسیم بندی می شود:

1. تغییر شکل چرخشی خارجی: این نوع عقب زدگی حالتی است که جلوی پا از خارج به داخل می چرخد.(هنگام راه رفتن پا در حالت اکوئینوواروس قرار می گیرد.)
2. تغییر شکل چرخشی داخلی: این نوع عقب زدگی زانو حالتی است که جلوی پا از داخل به سمت خارجی می چرخد.
3. تغییر شکل (بدون چرخش): این نوع عقب زدگی حالتی است که در آن زانو در حالت غیر عادی(بدون چرخش) واقع شده و پا و مچ پا کاملا عادی و طبیعی می باشند.

روش های درمان عقب زدگی زانو

1. درمان های اولیه عقب زدگی زانو

   این بخش از درمان ها توسط فرد و در خانه انجام شده و جنبه مراقبتی دارد. درصورتی که به تنهایی از این روش ها استفاده شود، ممکن است هیچ بهبودی در وضعیت فرد اتفاق نیفتد و تنها زمانی که در کنار سایر درمان های موثر انجام شود، می تواند نتیجه بسیارمطلوبی به همراه داشته باشد. تکنیک RICE عبارت است از:
   1. استراحت: استراحت دادن به پای آسیب دیده و راه نرفتن بر روی آن (استفاده از عصا برای راه رفتن)
   2. یخ: استفاده از کمپرس سرد و یخ بر روی ناحیه آسیب دیده (زانو) به صورت غیر مستقیم و به مدت 15 دقیقه (روزی دو بار) در جهت کاهش درد و التهاب زانوی آسیب دیده
   3. فشار با بانداژ: استفاده از باندهای کشی و بستن زانو در جهت کاهش درد و تورم
   4. بالا نگه داشتن: بالا قرار دادن پا و تکیه دادن آن به دیوار در جهت کاهش درد و تورم و افزایش گردش خون

2. درمان عقب زدگی زانو با تمرین درمانی

   بخشی از درمان های موثر عارضه عقب زدگی زانو، بخصوص در افرادی که دچار سکته مغزی شده اند، انجام تمرینات ورزشی و استفاده از تکنیک های تمرین درمانی می باشد. با انجام تکنیک های خاص ورزشی که معمولا توسط فیزیوتراپیست ارائه می شود، می توان به تقویت عضلات و مفصل زانو کمک کرد. همچنین با انجام این تمرینات می توان تا حدی از بروز این عارضه در زانو نیز جلوگیری کرد. این تمرینات و تکنیک های ورزشی عبارتند از: حرکت اسکات، بالا آوردن پا به صورت صاف و تمرینات مخصوص تقویت عضلات همسترینگ. قبل از انجام هر نوع تمرین با پزشک خود صحبت کنید تا شما را در رابطه با طرز و نحوه انجام آنها را راهنمایی کند.
   1. اسکات نیمه: برای انجام این تمرین ابتدا در حالی که فاصله کمی با دیوار دارید، ایستاده و به دیوار تکیه دهید. پاها را از دیوار فاصله داده و یکی از پاها را به سمت بالا بیاورید. کف پای خود را بر روی دیوار قرار دهید . کمی به سمت پایین بیایید و زانو را خم کنید. (در وضعیت نیمه نشسته قرار بگیرید.) بدن خود را بر روی دیوار از پایین به سمت بالا و از بالا به سمت پایین حرکت (سر) دهید. این تمرین را چندین مرتبه انجام دهید. همچنین می توانید اسکات کامل نیز انجام دهید.
   2. کشش عضله چهار سر ران در حالت دمر: برای انجام این تمرین ابتدا در حالت دمر بر روی تشک و یا تخت قرار بگیرید. زانوی خود را از پشت خم کرده و با دست خود از پنجه و انگشتان پا و یا قوزک و مچ پا بگیرید و در همین حالت پای خود را به سمت باسن بیاورید.( این کار را تا جایی انجام دهید که در قسمت جلوی ران کشش احساس شود.) دقت کنید که زانو هایتان به هم چسبیده باشند. بعد از چند ثانیه به آرامی پا را شل کرده و پایین بیاورید. این تمرین را مجددا انجام دهید.
   3. صاف کردن پا رو به بالا: ابتدا رو به پشت دراز بکشید و یکی از پاهایتان را خم کنید. در همین حالت پای دیگر را صاف کرده و عضلات ران را سفت و منقبض کنید و پا را بالا ببرید. حدود ۳۰ سانتی متر پا را از زمین فاصله دهید و ۳ تا ۵ ثانیه در این وضعیت بمانید. خیلی آرام پای خود را پایین آورده و مجددا این حرکت را با پای دیگر نیز انجام دهید.
   4. کشش عضله همسترینگ: ابتدا برای حفظ تعادل از دیوار، میز و یا پشت صندلی بگیرید و یکی از پاهایتان را به طوری که پاشنه پا به باسن نزدیک شود، بالا بیاورید. وزن بدن را روی یکی از پاها انداخته و ۳ الی ۵ ثانیه در این وضیت بمانید. پای دیگر خود را به آرامی پایین آورده و دوباره این تمرین را با پای دیگر خود نیز انجام دهید.

3. درمان عقب زدگی زانو با فیزیوتراپی

   استفاده از دستگاه ها و متدهای خاص و پیشرفته بخش دیگری از روش های درمانی زانو بوده و می تواند به بهبود وضعیت زانو در حالت عقب زدگی کمک کند. در این روش، فیزیوتراپیست در کلینیک فیزیوتراپی با استفاده از دستگاه های پیشرفته و تکنیک های خاص به درمان عقب زدگی زانو می پردازد و به افزایش جریان خون در بافت های آسیب دیده، تحریک و ترمیم بافت های آسیب دیده (رباط ها، تاندون ها و... ) کمک می کند. همچنین با به کارگیری این روش ها موجب کاهش تورم، درد، خشکی و گرفتگی و اسپاسم عضلات زانو، افزایش انعطاف پذیری، حفظ تعادل در هنگام ایستادن و راه رفتن و بهبود سریع آسیب های زانو (عقب زدگی) می شود. این تکنیک ها کاملا متفاوت بوده و با توجه به نوع عقب زدگی و شدت آن مورد استفاده قرار می گیرند. تمامی این تکنیک ها کاملا ایمن و مطمئن بوده و انجام آن برای افرادی که واجد شرایط فیزیوتراپی هستند، هیچ عارضه دائمی و مخاطره آمیزی دنبال نخواهد داشت. این تکنیک ها عبارتند از:

   1. گرما و سرما درمانی

      روش های سرما درمانی و گرما درمانی به کاهش درد و تورم و افزایش گردش خون در بافت ها کمک کرده و موجب بهبود وضعیت زانوی عقب افتاده می شود.

   2. تحریکات الکتریکی

      در این روش فیزیوتراپیست از دستگاه انتقال دهنده جریان الکتریکی با ولتاژ کنترل شده استفاده کرده و به کمک الکترودها این جریان را به زانو منتقل می دهد. در نتیجه موجب تحریک، ترمیم و بهبود رباط ها و بافت های آسیب دیده و غضروف ها شده و به بهبود زانو کمک می کند.

   3. لیزرتراپی

      در این تکنیک فیزیوتراپیست با اعمال و انتقال اشعه و نور لیزر به بخش آسیب دیده زانو موجب بهبود بی ثباتی، کبودی و آسیب های وارد شده به کشکک، رباط ها و... شده و به کاهش درد و التهاب زانو کمک می کند. همچنین از ایجاد آسیب های شدید تر جلوگیری می کند.

   4. اولتراسوند تراپی

      در این روش فیزیوتراپیست با استفاده از دستگاه اولتراسوند و با اعمال امواج فراصوت، موجب تحریک و ترمیم بافت های آسیب دیده شده و به بهبود وضعیت زانو کمک می کند.

   5. کایروپراکتیک و ماساژ درمانی

      کایروپراکتیک از روش های دستی و کاربردی بوده که توسط دست فیزیوتراپیست و با اعمال ماساژ دوار بر روی ناحیه آسیب دیده انجام می گیرد. این روش درمانی به افزایش گردش خون، کاهش درد و تورم زانو، حفظ تعادل فرد، بهبود پایداری و... کمک می کند.

   6. الکتروتراپی

      بخشی از درمان های فیزیوتراپی که با اعمال و انتقال جریان الکتریکی کنترل شده به بخش آسیب دیده زانو همراه بوده و با استفاده از دستگاه های مختلف و روش های متفاوت صورت می گیرد.

4. جراحی عقب زدگی زانو

   از آنجایی که بد شکلی و عقب زدگی زانو، می تواند موجب ناتوانی و ضعیف شدن زانو به طور دائم شود، بعد از گذراندن مراحل درمانی و انجام دیگر روش ها از جمله تمرین درمانی و فیزیوتراپی، ممکن است پزشک تشخیص دهد که بیمار برای درمان قطعی و بهبود به جراحی زانو نیاز داشته و باید عقب زدگی زانو با روش های مختلف جراحی، اصلاح شود. جراحی زانو در جهت عقب زدگی، به دو صورت انجام می گیرد. یکی از این روش ها جا اندازی باز بوده و به دو حالت ثابت کردن داخلی و خارجی انجام می گیرد.
   1. در جا اندازی باز به حالت ثابت کردن داخلی، جراح به طور مستقیم پوست را برش داده و با استفاده از لوازم تثبیت کننده و نگه دارنده از جمله پیچ، مهره، صفحه و قرار دادن آنها در جلو و یا عقب زانو به پایداری و عقب زدگی زانو کمک می کند.
   2. در جا اندازی باز به حالت ثابت کننده خارجی، جراح روی ناحیه آسیب دیده زانو ‌برش ایجاد کرده و ثابت کننده های خارجی از جمله پیچ، پیم را در اطراف استخوان های شکسته استفاده می کند.

درمان عقب زدگی زانو در کودکان

عقب زدگی زانو اختلالی است که در آن زانو بیش از حد نرمال به عقب خم شده است. بیماری که دچار عقب زدگی زانو است، ممکن است علائمی همانند مشکلاتی در فعالیت های استقامتی زانو، درد در قسمت پشتی و داخلی زانو و خم شدن پاها به سمت عقب را داشته باشد. علل ژنورکورواتوم می تواند اختلالات بافت همبندی، شلی لیگامان های زانو، مشکلات مادرزادی، راستای نامناسب استخوان های ران و ساق، عادت های پوسچرال، بعضی از بیماری های زمینه ای همانند فلج مغزی، دیستروفی عضلانی و مالتیپل اسکلروزیش، غیرقرینگی طول دو پا و همچنین وضعیت نامناسب مچ و پا حین راه رفتن باشد. عقب زدگی زانو کودکان بسیار نادر است و می تواند موجب محدودیت خم شدن زانو شود. درمان عقب زدگی زانو، فیزیوتراپی و استفاده از ارتز ها می باشد.

مراقبت های لازم برای جلوگیری از عقب زدگی زانو

با مراقبت و رعایت کردن چندین نکته می توان از آسیب های زانو، عقب زدگی و... جلوگیری کرد. این نکات و مراقبت ها عبارتند از:

1. صحیح ایستادن و نشستن: طرز نشستن و قرارگیری پا و زانو تاثیر بسزایی در جلوگیری از عارضه عقب زدگی زانو دارد
2. زانوی خود را قفل نکنید.
3. انجام حرکات ورزشی مناسب: انجام برخی ازحرکات ورزشی از جمله انجام تمرینات تقویت کننده عضلات باز و خم کننده پا موجب قوی شدن عضلات چهار سر ران و همسترینگ و تعادل سازی در پا و زانو شده و از عارضه های احتمالی از جمله عقب زدگی زانو جلوگیری می کند.
4. پرهیز از برخی حرکات ورزشی: برای جلوگیری از آسیب دیدگی بیشتر، افراد مبتلا به عارضه عقب زدگی زانو، باید از انجام ورزش های سنگین به طور مکرر و مداوم پرهیز کنند و بیشتر ورزش هایی مانند تایچی انجام بدهند. انجام ورزش هایی از جمله راگبی و هاکی برای این افراد مضر می باشد. البته باید گفت بهترین تمرینات ورزشی برای این افراد، ورزش های ساده و تعادلی می باشد.
5. یکی از نکاتی که برای جلوگیری از عقب زدگی زانو باید به آن توجه کنید، این است که قبل از انجام ورزش حتما بدن خود را با نرمش های کوچک و آسان گرم و آماده کنید و از انجام ناگهانی تمرینات ورزشی سنگین بپرهیزید.
6. بعد از مسابقات ورزشی و انجام فعالیت های خاص ورزشی برای جلوگیری از ابتلا به عارضه عقب رفتگی زانو، به بدن خود استراحت داده و اجازه دهید، بدن مجددا قدرت خود را به دست آورد.

عوارض عقب زدگی زانو

عقب زدگی زانو می تواند موجب آسیب مفصل زانو و ایجاد عوارضی همانند دردهای ناحیه خلفی داخلی زانو و همچنین دردهای اطراف کشکک، استئوآرتروز زود رس، آسیب ساختارهای مفصلی همانند لیگامان های صلیبی و کپسول مفصلی، ایجاد اختلال در سایر مفاصل همانند مچ پا، مفصل ران، مفصل لگن و ایجاد تغییرات در ستون مهر ها شود. همچنین عقب زدگی زانو طاهر ناخوشایندی برای بیمار دارد و از نظر ظاهری نیز ممکن است برای فرد ناخوشایند باشد. از دیگر عوارض عقب زدگی زانو می توان به تغییر الگوی راه رفتن بیمار اشاره کرد. در این بیماران از آن جایی که زانو بیش از حد به عقب خم می شود، مفصل ران و مچ پا نیز تحت تاثیر قرار خواهند گرفت. .این بیماران به علت ثبات ناکافی مفصل زانو و عدم تعادل، آهسته تر از افراد سالم راه می روند

سوالات متداول

1. دوه نقاهت و بهبودی پس از جراحی عقب زدگی زانو چقدر است؟

   دوران نقاهت حدود دو تا چهار هفته زمان می برد. در این مدت باید از انجام فعالیت‌هایی که باعث وارد شدن فشار به زانو می شود تا حد امکان بپرهیزید و مراقبت های لازم جهت کاهش درد و کبودی زانو را به صورت مرتب انجام دهید. در صورتی که جراحی در جهت درمان آسیب دیدگی رباط Acl انجام شود معمولا دوره نقاهت 6 ماه طول می کشد.