پارکینسون |‌ علل، علائم، تشخیص، فیزیوتراپی و توانبخشی پارکینسون

آیا تا به حال دچار ضعف و بی حسی عضلات صورت شده اید؟ گاهی عوارض ایجاد شده در بدن فقط به دلایل وراثتی-ژنتیکی و یا عوامل محیطی و عادات اشتباه در بدن ایجاد شده و موجب ناراحتی و اختلال در سیستم های عصبی و حرکتی بدن می شوند. این گونه عوارض به دلیل آسیب های مغزی ایجاد شده و به تمامی نقاط عصبی بدن حتی صورت نیز آسیب می رسانند. از این عارضه ها می توان به پارکینسون و ام اس اشاره کرد. در این مقاله شما را با عارضه پارکینسون آشنا کرده و موثرترین روش درمانی آن یعنی فیزیوتراپی را شرح خواهیم داد. برای اطلاع از علائم، علل و روش های تشخیصی این بیماری و همچنین فیزیوتراپی پارکینسون (Physical Therapy for Parkinson's Disease) لطفا تا پایان این مقاله همراه ما باشید.

پارکینسون چیست؟

بخشی از عارضه های بزرگ اختلالات سیستم حرکتی بدن که با از بین رفتن سلول های تولید کننده دوپامین در مغز ایجاد می شود، پارکینسون می باشد. این بیماری به مرور زمان و به شکل های مختلفی از جمله اختلال و دشواری به هنگام راه رفتن و همچنین با لرزش هایی یکنواخت و البته خفیف و جزئی آغاز می شود. این اختلال علاوه بر ایجاد رعشه در بدن، موجب سفتی و گرفتگی عضلات و همچنین آهسته شدن و کند شدن حرکات عضلانی می گردد و به شکل های مختلفی بروز می کند. به عنوان مثال در این بیماری، بازوهای بیمار هنگام حرکت و راه رفتن تاب نخورده و بیمار در هنگام صحبت کردن دچار لکنت می شود. همچنین بیماران مبتلا به این عارضه نمی توانند مانند سایر افراد احساس خود را با چهره بیان کنند.

علل بروز پارکینسون

این عارضه به دلیل نابود شدن و از بین رفتن سلول های عصبی در ماده سیاه که در بخشی از مغز وجود دارد، اتفاق افتاده و موجب ناراحتی بیمار و اختلالات حرکتی و عصبی در بدن او می شود. این بخش از مغز که دچار این عارضه می گردد، تولید دوپامین را به عهده دارد. دوپامین به انتقال پیام در بین نواحی خاصی از مغز و سیستم عصبی کمک کرده و موجب کنترل و هماهنگی حرکات بدن می شود. لازم به ذکر است با کاهش میزان دوپامین بر اثر آسیب این سلول ها، مغز دچار اختلالاتی از جمله پیام رسانی حرکتی و عصبی شده و فرد دیگر قادر به کنترل عملکرد بدن خود نخواهد بود، در نهایت حرکات بدن کند و غیر طبیعی خواهد شد.

مراحل بروز عارضه پارکینسون

1. در این مرحله فقط در یک سمت بدن و به صورت خفیف علائم نمایان می شوند.
2. در این مرحله علائم در هر دو سمت بدن دیده شده و اختلال پوسچری (اختلال در وضعیت بدن) دیده نمی شود.
3. در این مرحله بیماری پیشرفت کرده و بیمار دچار اختلالاتی می گردد.
4. در این مرحله دو طرف بدن درگیر شده و بدن به سمت جلو و به حالت خمیده در می آید. در این مرحله بیمار برای انجام کارها و فعالیت روزانه خود به کمک نیاز دارد.
5. این مرحله مرحله آخر بیماری بوده و علائم در دو سمت بدن و به صورت شدید مشاهده می شود. در این حالت فرد برای انجام تمام کارهای شخصی خود نیاز به مراقب و کمک خواهد داشت.

علائم عارضه پارکینسون

در عارضه پارکینسون سلول های ماده سیاه مغز میانی به مرور زمان و به تدریج از بین رفته و موجب کاهش تولید دوپامین می شوند. در پی این اتفاق، علائم و نشانه هایی نمایان شده و بروز می یابند. این نشانه ها عبارتند از:

1. کند شدن حرکت

   هنگامی که بیمار دچار عارضه پارکینسون می شود، بدن او کم کم در انجام حرکات کند شده و درچار حس کسل بودن و خسته بودن می گردد. در ادامه نیز حرکت از کنترل بیمار خارج شده و فرد دچار بی تعادلی می گردد.

2. رعشه و لرزه

   بیماران مبتلا به این عارضه معمولا در زمان استراحت و قرار گرفتن در حالت استراحت بدنی به لرزش و تومور مبتلا می شوند. این احساس بیشتر در انگشتان دیده شده و حدود ۴ تا 7 بار در ثانیه ایجاد می شود.

3. سفتی اندام ها

   افرادی که دچار اختلالات حرکتی و پارکینسون می شوند، معمولا به هنگام حرکت رفت و برگشت مفصل، با سفتی مواجه می شوند و این در کل دامنه حرکتی آنها اختلال و سفتی ایجاد می کند. این سفتی در نهایت می تواند موجب خستگی زود رس شود، چرا که بیماران پارکینسونی برای مقابله با سفتی دامنه حرکتی مجبورند که انرژی بیشتری را صرف حرکت عضلات خود کنند.

4. عدم پایداری و ثبات و همچنین کنترل حالت بدن

   افراد مبتلا به پارکینسون به دلیل عدم تعادل بیشتر از سایر افراد، زمین می خورند و به دنبال این اتفاق کنترل و توانایی ایستادن خود را نداشته و با حرکت های ناگهانی ثبات خود را از دست می دهند. به همین دلیل بدن این افراد حالت خمیده ای به سمت جلو دارد.

5. راه رفتن های غیرطبیعی

   بیماران مبتلا به پارکینسون نسبت به سایر افراد گام ها و قدم های کوتاه تری داشته و همانطور که گفته شد، بدن آن رو به جلو خم می شود. این بیماران در ابتدا به شکل سریع و با قدم های کوتاه راه رفته و نگاه خیره و ثابتی دارند. همچنین به دلیل اختلالات حرکتی و همچنین اختلالات دستگاه عصبی، بیش از حد عرق کرده و بزاق دهانشان نسبت به سایر افراد بیشتر می باشد.

6. سایر علائم

   دیگر علائم این بیماری عبارتند از:

   • اختلال در حس بویایی و تضعیف آن
   • اختلال در حافظه
   • افسردگی و مشکلات روحی
   • افزایش فاصله در میان پا ها
   • بی نظمی در حرکات بدن
   • اختلال در خوردن و بلعیدن غذا
   • اختلال و احساس سوزش در سرما وگرما
   • مشکلات دفع ادرار
   • سر درد و سرگیجه به همراه تاری دید
   • اختلال در خواب (بی خوابی)
    

تشخیص پارکینسون

در ابتدا باید گفت هیچ آزمایشی وجود ندارد که از طریق آن بتوان عارضه پارکینسون را به طور قطع تشخیص داد. ابتدا بعد از مراجعه به پزشک متخصص، علائم و همچنین شرایط سلامت و سوابق بیماری های شما را بررسی کرده و سپس با چند تمرین و حرکت ساده می تواند بخشی از مشکلات ایجاد شده و اختلالات حرکتی را تشخیص دهد. در صورتی که ابتدا، فرد نزد پزشک عمومی رفته باشد، پزشک عمومی او را به یک متخصص مغز و اعصاب معرفی کرده و در صورت سالمند بودن به متخصص سالمندان معرفی می کند. متخصص مغز و اعصاب و یا سالمندی نیز با مشاهده چندین نشانه پارکینسون را تشخیص می دهد. این نشانه عبارتند از:

1. لرزش غیر قابل کنترل در بدن به هنگام استراحت
2. آهستگی و کند شدن حرکات بدن
3. سفتی و خشکی در عضلات بدن
   بعد از بررسی این علائم و وجود ۲ الی ۳ علامت از بین آن ها، ممکن است از اسکن های مخصوص مغز از جمله اسکن SPECT و یا مقطع نگاری رایانه ای تک فوتونی نیز استفاده شود.

روش های درمانی پارکینسون

بعد از بررسی علائم به وجود آمده و تشخیص عارضه پارکینسون، با توجه به مرحله بیماری و علائم و اختلالات ایجاد شده و میزان آن، فرد از روش های درمانی مختلف استفاده می کند. این روش های درمانی عبارتند از:

1. دارو درمانی

   بیماران پارکینسون اغلب از دارویی به نام لوودوپا استفاده می کنند. این دارو می تواند موجب افزایش دوپامین بدن شود و بهبود عملکرد حرکتی بدن به هنگام راه رفتن، حرکت کردن و... کمک کند و موجب ثبات بدن گردد. البته به جز این دارو از داروهای دیگری نیز می توان استفاده کرد که تمامی این داروها موجب افزایش میزان دوپامین بدن می شوند.

2. فیزیوتراپی افراد مبتلا به پارکینسون

   فیزیوتراپی و توانبخشی از دیگر روش های موثر در درمان پارکینسون بوده و می تواند موجب بهبود وضعیت بیمار، بهبود و برقراری تعادل به هنگام ایستادن و راه رفتن، تقویت عضلات ضعیف شده، افزایش دامنه حرکتی مفاصل، کاهش اسپاسم و خشکی عضلات و... شود. فیزیوتراپی پارکینسون موجب متحرک سازی مفاصل متمرکز شده و با تکنیک های مختلف دستی و غیر دستی می تواند به بهبود وضعیت بیمار مبتلا به پارکینسون کمک کند. فیزیوتراپیست ابتدا وضعیت و مرحله بیماری را بررسی کرده و سپس با توجه به آن طبق شرایط بیمار برنامه درمانی مناسبی را تنظیم کرده و به بیمار ارائه خواهد داد. همچنین نکات لازم و آموزش های لازم از جمله بالا و پایین آمدن از پله، تخت، بلند شدن و ایستادن، راه رفتن و.... را نیز به بیمار و اطرافیان او ارائه داده و به بهبود عملکرد و کیفیت زندگی بیمار و همچنین تشدید عارضه جلوگیری خواهد کرد. تکنیک ها و خدمات فیزیوتراپی برای مبتلایان به پارکینسون عبارتند از:

   1. تمرین درمانی

      بخشی از درمان های توانبخشی و فیزیوتراپی در جهت بهبود وضعیت بیماران مبتلا به پارکینسون به تمرین درمانی و انجام حرکات ورزشی خاص و مناسب مربوط می شود. جهت مدیریت بهتر این عارضه لازم است در صورت مصرف دارو به صورت روزانه، هر روز و به طور مرتب تمرینات و حرکات ورزشی تجویز شده توسط فیزیوتراپیست انجام داده شود. این تمرینات به صورت زیر بخش بندی می شوند:

      • تمرین های تقویتی

        این بخش از تمرینات موجب تقویت عضلات ضعیف شده بدن شده و بر روی عضلات ضد گرانش یا باز کننده تمرکز می یابند.

      • تمرین های انعطاف پذیری

        این بخش از تمرینات موجب انعطاف پذیری نواحی گردن، باالا تنه، مفصل ران، مفصل شانه شده و به چرخش بهتر این مفاصل و همچنین کشش عضلات جمع کننده و یا خم کننده از جمله زانو، لگن، همسترینگ، ساق پا و پشت پا نیز کمک می کند و به کاهش گرفتگی عضلات می پردازد.

      • تمرین های صورت

        تمرینات و حرکات صورت موجب بهبود حالت صورت در بروز احساسات مختلف می شود.

      • تمرین های تنفسی

        این تمرینات نیز سبب برقراری آرامش بیمار شده و به بهبود وضعیت ریه و تنفس و عملکرد بهتر ریه ها کمک می کند.

      • تمرین های تعادلی

        این بخش از تمرینات به برقراری تعادل فرد به هنگام ایستادن و راه رفتن کمک کرده و معمولا بین تمرینات تقویتی انجام می شود. در زیر به نمونه تمرینات ورزشی اشاره می کنیم:

      • چرخش بدن

        برای انجام این تمرین ابتدا روی یک صندلی نشسته و به جلو خیره شوید. سپس دستهایتان را روی شانه هایتان قرار داده و سر و بدن خود را تا جای ممکن به سمت راست یا چپ بچرخانید. این حرکت را طوری انجام دهید که انگار می خواهید پشت سر خود را نگاه کنید. به آرامی سر را برگردانده و به حالت اول برگردید. این تمرین را با چرخش به سمت دیگر نیز انجام دهید و حدود ۱۰ مرتبه تکرار کنید.

      • کشش پشت کمر

        برای انجام این تمرین بایستید و یا بنشینید. پشت بدن خود را صاف کرده و درمان حالت بازو ها را مقابل بدن قرار دهید. دست ها و آرنج های خود را طوری به هم نزدیک کرده و بچسبانید که نوک دستهایتان رو به بالا قرار بگیرد. سپس بازوهای خود را تا جای ممکن از یکدیگر دور کرده و عضلات کتف را به هم فشار دهید. دست های خود را به آرامی به هم نزدیک کنید و سپس به حالت اول برگردید. این تمرین را حدود ۱۰ مرتبه انجام دهید.

      • مار در حالت نشسته

        برای انجام این تمرین ابتدا بر روی صندلی نشسته و مستقیما رو به رو را نگاه کنید. یکی از زانوهای خود را تا جای ممکن بالا آورده و سپس پای خود را به زمین نزدیک کنید. به حالت سابق برگردید و مجددا این تمرین را با پای دیگرتان تکرار کنید.این تمرین را با هر پا حدود ۱۰ مرتبه انجام دهید.

      • کراس کمک کننده

        این تمرین از تمرینات تعادلی بوده و به بهبود تعادل بدن کمک می کند. کراس کمک کننده به صورت یک دست بالا، یک پا بالا، یک پا جلو و یک پا عقب انجام می گیرد. دقت کنید که در این تمرین حتما باید حرکات را به صورت ریتیمیک و با دقت کافی انجام دهید. در صورتی که نمی تواند روی پاهایتان بایستید می توانید به طور نشسته نیز این تمرین را انجام دهید. فیزیوتراپیست حتما حرکات و نوع آن را به شما آموزش داده و در صورت لزوم به شما کمک می کند تا این تمرین را به درستی انجام دهید. برای انجام این تمرین ابتدا در حالت ایستاده و یا نشسته بر روی صندلی قرار بگیرید و دستهایتان را بالا ببرید. سپس دستها را به سمت راست و چپ چرخانده و یا اینکه دست راست را روی پای چپ و دست چپ را روی پای راست قرار دهید. (این تمرین را روزانه حدود چند دقیقه و با تجویز فیزیوتراپیست انجام دهید.) برای بهبود و تقویت مفاصل، و همچنین کاهش اسپاسم و خشکی عضلات لازم است روزانه حدود ۳۰ تا ۴۰ دقیقه در فضای باز و بیرون از منزل قدم زده و راه بروید. در ضمن این کار به افزایش دامنه حرکتی نیز کمک خواهد کرد.

   2. ورزش های آبی

      همانطور که می دانید آب تاثیر خوبی بر روی نرم کردن عضلات، تسکین ناراحتی هایی از جمله درد، اسپاسم های عضلانی بدن دارد و همچنین می تواند به آرامش بدن نیز کمک کند. ورزش های آبی نیز می توانند بخشی از تمرین درمانی پارکینسون محسوب شوند. این ورزش ها به شکل های مختلفی از جمله، راه رفتن درون آب، ایروبیک در آب و همچنین یوگا در آب صورت گرفته و موجب نرم شدن مفاصل بدن می شوند..از آنجایی که این ورزش ها در آب انجام می شوند، نسبت به ورزش های زمینی به تعادل کمتری نیاز دارند. همچنین لازم به ذکر است که این ورزش ها بر روی سلامت قلب و ریه نیز تاثیر مثبت گذاشته و موجب تقویت قلب و ریه می شوند. برای انجام ورزش های آبی حتما به نکات زیردقت کنید:

      1. از پوشیدن دمپایی‌های لغزنده خودداری کنید.
      2. از راه رفتن روی کفپوش‌های لغزنده در محیط استخرخودداری کنید.
      3. حتما نزدیک به نرده و دیواره استخر این تمرینات را انجام دهید.

3. یوگا و پارکینسون

   یوگا یکی از ورزش های آرامش بخش بوده که علاوه بر ایجاد آرامش روحی روانی تاثیر خاصی بر روی بدن نیز می گذارد و می تواند به بهبود تعادل گام ها و قدم ها و همچنین کاهش لرزش ها ایجاد شده در بدن نیز کمک کند. می توان گفت یوگا یکی از موثرترین و مفیدترین درمان های کامل کننده عارضه پارکینسون بوده و به تسکین درد عضلات، شل شدن عضلات و همچنین افزایش انعطاف پذیری بدن و ارتقا اعتماد به نفس بیمار کمک می کند و در نهایت موجب بهبود کیفیت عملکردی فرد و همچنین بهبود کیفیت زندگی فرد می شود. در کنار فیزیوتراپیست ها متخصصین گفتاردرمانی و همچنین تغذیه نیز به منظور رفع لکنت و کمک به صحبت کردن فرد و تامین مواد مورد نیاز ضروری بدن به منظور تقویت عضلات و نواحی مختلف بدن حضور داشته و به بهبود بیمار کمک می کنند.

4. درمان پارکینسون با جراحی

   یکی از روش های درمانی عارضه پارکینسون که معمولا در مواقعی که بیمار در مرحله آخر بیماری باشد انجام می گیرد، جراحی پارکینسون یا همان جراحی عمقی مغز و یا تحریک مغز می باشد. در این جراحی، جراح الکترودهای بسیارظریفی را در مغز کار گذاشته و به کمک آن ها بخشی از مغز را تحریک می کند. به طور معمول طی انجام این جراحی (تحریک الکتریکی مغز) بیمار بیهوش نشده و با تیم پزشکی در ارتباط است. در رابطه با این روش درمانی جالب است بدانید که جراحی عمقی مغز و تحریک آن می تواند به بهبود و تسکین علائم ایجاد شده در بدن کمک کند، اما اکثر بیماران بعد از این روش درمانی به فیزیوتراپی نیاز دارند. می توان گفت فیزیوتراپی از مهم ترین بخش های درمانی پارکینسون محسوب می شود.

سوالات متداول

1. آیا پارکینسون در جوانان نیز اتفاق می افتد؟

   این عارضه بیشتر در سنین 50 سال به بالا اتفاق افتاده و با افزایش سن درصد احتمال ابتلا به این عارضه نیز بیشتر می شود. اما این به این معنا نیست که افراد زیر ۵۰ سال به این عارضه مبتلا نمی شوند و باید گفت گاهی این عارضه به دلایل وراثتی و محیطی در جوانان نیز اتفاق می افتد. در صورتی که فرد در سنین جوانی دچار ضربه شدید به سر و آسیب های جدی مغزی شده باشد، ممکن است به پارکینسون مبتلا شود. همچنین در صورتی که تحت تاثیر عوامل محیطی از جمله ترس، سیگار کشیدن و... قرار گیرد، نیز می تواند در سنین جوانی دچار این عارضه گردد.

2. چه کسانی بیشتر به پارکینسون مبتلا می شوند؟

   طبق بررسی های لازم باید گفت این عارضه در بین افراد با رنج سنی ۵۰ سال به بالا بیشتر از دیگر افراد اتفاق افتاده و در بین مردان شایع تر است، همچنین به عوامل محیطی و وراثتی بستگی دارد. چنانچه فرد در تاریخچه خانواده خود سابقه ابتلا به این عارضه را داشته و یا با فلزات سنگین از جمله منگنز در تماس باشد و دچار سمومیت با این فلزات و یا آلاینده ها، آفت کش ها و دیگر سموم شده باشد، احتمال دارد به این عارضه مبتلا گردد.

3. آیا درمان قطعی برای عارضه پارکینسون وجود دارد؟

   در رابطه با درمان این عارضه باید گفت بهترین و موثرترین روش درمانی پارکینسون فیزیوتراپی به همراه تمرین درمانی می باشد. فیزیوتراپیست می تواند با ارائه ورزش و تمرینات مناسب از جمله تمرینات تقویتی، انعطاف پذیری و تعادلی به بهبود وضعیت بیمار کمک کند. دارو درمانی و استفاده از روش جراحی یا همان تحریک مغزی نیز از روش هایی است که تا حدی می تواند به بهبود علائم ایجاد شده در فرد مبتلا به پارکینسون کمک کند. اما با این حال تاکنون هیچ درمان قطعی برای این عارضه ارائه نشده و تمامی این درمان ها فقط می توانند به کاهش علائم، بهبود علائم و جلوگیری از جدی تر و شدید تر شدن این عارضه کمک کنند.

4. به هنگام تمرینات ورزشی چه نکاتی اهمیت دارند؟

   نکات لازم به هنگام ورزش عبارتند از:
   1. حتما قبل از انجام هرگونه ورزش، بدن را با نرمش های سبک گرم و آماده کنید.
   2. در صورتی که می خواهید ۳۰ دقیقه ورزش کنید، از ۱۰ دقیقه شروع کنید و به تدریج مدت زمان را به ۳۰ دقیقه افزایش دهید.
   3. برای بهبود عضلات صورت حتما رو به آیینه شکلک در آورده و صورت خود را به حالت های مختلف در بیاورید. همچنین آواز بخوانید.