فیزیوتراپی ام اس | درمان ام اس با فیزیوتراپی و تمرینات ورزشی

آیا تا به حال دچار ناتوانی در نگه داشتن یک شی در دست خود شده اید؟ آیا تا به حال بعد از بیدار شدن از خواب احساس لمس بودن یک سمت بدن خود را داشته اید؟ علت ناتوانی ناگهانی، ضعف و لمس یک سمت بدن چیست؟ یکی دیگر از عارضه های عصبی ایجاد شده در بدن که موجب درگیر شدن بخشی از مغز، نخاع و سلول های عصبی می شود، ام اس (Multiple sclerosis) می باشد. این عارضه در سنین مختلف اتفاق افتاده و موجب اختلال در زندگی فرد می شود و حتی ممکن است فرد استقلال خود را از دست داده و برای انجام کارهای روزانه خود نیاز به کمک و مراقبت داشته باشد. در این مقاله شمار را با این عارضه عصبی آشنا کرده و موثرترین روش درمانی آن یعنی فیزیوتراپی و تمرین درمانی را به شما ارائه خواهیم داد. برای اطلاع از علائم، علل، روش های تشخیص و سایر درمان های مربوط به ام اس تا پایان این مقاله همراه ما باشید.

مولتیپل اسکلروزیس (ام اس) چیست؟

یکی از بیماری های مزمن که در دستگاه اعصاب مرکزی (مغز و نخاع) اتفاق می افتد و موجب اختلالات عصبی و حمله اشتباه سیستم ایمنی بدن به بدن می شود، مولتیپل اسکلروزیس (ام اس) می‌باشد. این عارضه موجب ایجاد اختلالات بسیاری در بدن شده و قسمت های مختلف مغز و نخاع و همچنین بدن را درگیر می کند، به طوری که موجب حمله گلبول های سفید به پوشش رشته های عصبی بدن می شود.

انواع ام اس

بیماری ام اس باتوجه به علائم و درمان سه نوع داشته و انواع عبارتند از:

1. ام اس عود کننده بهبود یابنده

   در بین انواع ام اس، ام اس عود کننده بهبود یابنده یا همان ام اس قابل بازگشت که بین هر ده نفر مبتلا به عارضه ام اس حدود 8 نفر را درگیر می کند، بیشتر اتفاق می افتد. این نوع از ام اس طوری است که نشانه ها و علائم آن حدود چند روز تا چند ماه و به صورت مستمر ادامه داشته و سپس در دوره بعدی و حدود چند روز، چند هفته و یا حتی چندین ماه عود کرده و علائم آن مجددا باز خواهند گشت. این نوع ام اس را می توان با استفاده از داروهای خاصی تا حدی کنترل کرده و کاهش داد.

2. ام اس پیشرونده ثانویه

   نوع دیگر از ام اس، پیشرونده ثانویه بوده و این نوع به طور معمول بعد از گذشت 15 سال از ابتلا به ام اس عود کننده بهبود یابنده اتفاق افتاده و در اصل تبدیل یافته همان ام اس عود کننده و پیشرفته تر شدن آن است. یکی از علائم و نشانه های بروز یافته در این نوع ام اس تشدید آن در طول دوره و با گذشت زمان بوده و متاسفانه دوره بهبود کاملی را به دنبال نخواهد داشت.

3. ام اس پیشرونده اولیه

   این نوع ام اس در مقایسه با گونه عود کننده بهبود یابنده و پیشرونده ثانویه چندان شایع نبوده و به ندرت اتفاق می افتد. در ضمن علائم و نشانه های بروز این نوع ام اس تشدید یافتن آن به تدریج و عدم وجود دوره بهبودی می باشد.

علل بروز ام اس (MS)

از آنجایی که ام اس عارضه‌ای خود ایمن می باشد، می تواند موجب اختلال و نقص سیستم ایمنی و دفاعی بدن در برابر عفونت ها شود و در نهایت منجر به حمله اشتباه بدن به بافت های سالم خود گردد. همانطور که گفتیم این بیماری در ناحیه میلین و پوشش رشته های عصب اتفاق افتاده و موجب ایجاد اختلالات و ناراحتی هایی در ستون فقرات، نخاع و مغز می شود و در نهایت در انتقال پیام دچار اشتباه و اختلال می گردد. متاسفانه تاکنون دلایل مشخصی برای بروز این عارضه مشخص نشده است، درحالی که می توان گفت این بیماری ممکن است به دلایل وراثتی، یا ژنتیکی و یا محیطی اتفاق بیفتد.

علائم عارضه ام اس (MS)

ام اس از عارضه هایی است که به صدمات و آسیب های مغز یا نخاع مربوط بوده و علائم آن نیز با توجه به ناحیه آسیب دیده متغیر می باشند. این علائم شامل موارد زیر می شوند:

1. از دست دادن قدرت بینایی به صورت ناگهانی
2. تار شدن دید فرد و یا اختلالاتی از جمله دو بینی
3. گفتار مشخص و نامفهوم (لکنت)
4. عدم قدرت و ثبات در قدم ها (هنگام راه رفتن)
5. از دست دادن تعادل و هماهنگی در اعضای بدن
6. حس لرزش و رعشه در دست ها
7. احساس خستگس بیش از حد
8. بی حسی، ضعف و یا درد در صورت
9. عدم کنترل مثانه و یا ناتوانی در تخلیه
10. گزگز و بی حسی در پاها و دیگر نقط بدن
11. احساس گرفتگی در دست و پاها
12. صرع (این بیماری در دو درصد از مبتلایان به ام اس اتفاق می افتد.)

تشخیص عارضه ام اس

بعد از بروز علائم گفته شده و در صورتی که چندین علامت را در بدن فرد نمایان شد، ابتدا به پزشک عمومی مراجعه کرده و در صورت لزوم پزشک عمومی بیمار را به یک متخصص مغز و اعصاب معرفی کرده و بعد از مراجعه به متخصص مغز و اعصاب، جهت تشخیص عارضه و مرحله آن پزشک چندین آزمایش و بررسی های لازم را انجام داده و سپس با توجه به میزان آسیب دیدگی مغز، ناحیه آسیب دیده بدن و همچنین مرحله بیماری درمان مناسب را برای بیمار تجویز خواهد کرد. روش های تشخیص این عارضه عبارتند از:

1. ابتدا میزان دید (قدرت دید و ضعیف شدن چشم و تاری) را بررسی می کند و سپس راه رفتن، میزان دشواری در راه رفتن، عدم هماهنگی حرکات بدن، لرزش دستان، بی حس بودن دست ها و پاها و همچنین ضعف عضلات یک سمت و یا بخشی از بدن را نیز مورد بررسی قرار می دهد.
2. بعد از بررسی علائم و وضعیت بدن به منظور تشخیص دقیق میزان التهاب و تخریب غلاف میلین از ام آر آی استفاده کرده و مغز و نخاع را به طور کامل بررسی می کند.
   بیشتر بدانید: ممکن است جهت تشخیص دقیق وضعیت چشم ها، بیمار توسط پزشک و متخصص چشم به طور کامل معاینه شود. همچنین در بعضی از مواقع ممکن است از پونکسیون کمری نخاع، مقداری مایع نخاعی برداشته و به عنوان نمونه و به منظور بررسی پروتئین ایمونوگلوبین مورد آزمایش قرار دهند.

روش های درمان ام اس

1. دارو درمانی

   یکی از بخش های درمانی هر عارضه ای استفاده از داروهای مخصوص با دوزهای مشخصی است که پزشک معالج برای بیمار تجویز کرده و بیمار با مصرف منظم آن می تواند به بهبود وضععیت سلامت خود کمک کند. در بیماری ام اس نیز مصرف داروهایی از جمله جیوماید، ناتالیزوماب، گلاتیرامر و.... می تواند به کند شدن روند بیماری و همچنین کاهش التهاب کمک کرده و مانع آسیب بیشتر سلول های ایمنی به سیستم عصبی شوند.

2. فیزیوتراپی ام اس

   از دیگر روش های موثر در درمان ام اس می توان به فیزیوتراپی و توانبخشی اشاره کرد . این روش درمانی در کنار بخش تمرین درمانی و با تکنیک های مختلف و خاص خود، موجب بهبود وضعیت بیمار، بهبود و برقراری تعادل به هنگام ایستادن و راه رفتن، تقویت عضلات ضعیف شده، افزایش دامنه حرکتی مفاصل، کاهش اسپاسم و خشکی عضلات و... شده و به کنترل علائم و عوارض ایجاد شده ام اس کمک می کند. فیزیوتراپی موجب عملکرد بهتر و تقویت عضلات بیماران مبتلا به ام اس شده و با تکنیک های مختلف دستی و غیر دستی به بهبود ضعف عضلات به بدن بیمار پرداخته و با آموزش تکنیک های ورزشی، طرز نشستن و ایستادن و... به بهبود کیفیت عملکردی بیمار کمک می کند. فیزیوتراپیست ابتدا وضعیت و شدت عارضه را بررسی کرده و سپس با توجه به آن طبق شرایط بیمار برنامه درمانی مناسبی را تنظیم کرده و به بیمار ارائه خواهد داد. همچنین نکات لازم و آموزش های لازم را نیز جهت عملکرد بهتر و سریع تر بیمار، به او ارائه داده و به بهبود کیفیت زندگی بیمار و همچنین جلوگیری از تشدید عارضه می پردازد. تکنیک ها و خدمات فیزیوتراپی برای درمان مبتلایان به عارضه ام اس در دو بخش کلی عبارتند از:

   1. تحریکات الکتریکی

      در این روش فیزیوتراپیست از دستگاه انتقال دهنده جریان الکتریکی با ولتاژ کنترل شده استفاده کرده و به کمک الکترود ها این جریان را به نواحی بدن که تحت تاثیر ام اس قرار گرفته اند، انتقال می دهد. در نتیجه موجب تحریک بافت های بدن شده و به بهبود علائم و عوارض ام اس کمک می کند. همچنین فیزیوتراپیست می تواند با تحریک الکتریکی عصب و اعمال جریان الکتریکی به عصب از طریق پوست به بهبود وضعیت بیمار کمک کند.

   2. اولتراسوند تراپی

      دراین روش فیزیوتراپیست با استفاده از دستگاه اولتراسوند و با اعمال امواج فراصوت، موجب تحریک و ترمیم بافت ها، افزایش گردش خون، عملکرد بهتر و سریع تر اندام های بدن شده و به بهبود علائم و عوارض ایجاد شده کمک می کند.

   3. منوال تراپی

      یکی از روش های فیزیوتراپی که به صورت دستی و توسط فیزیوتراپیست صورت می گیرد و می تواند به بهبود وضعیت عضلات و جلوگیری از اسپاسم عضلات کمک کند، منوال تراپی می باشد. منوال تراپی به شکل کایروپراکتیک و با ماساژ دست فیزیوتراپیست صورت گرفته و موجب بهبود جریان و گردش خون در بدن شده و در نهایت به بهبود ضعف عضلات، گرفتگی عضلات، کاهش لرزش ها، افزایش دامنه حرکتی و ... کمک می کند.

   4. مغناطیس درمانی یا مگنت تراپی

      این روش فیزیوتراپی از روش های موثر در بهبود ام اس بوده و فیزیوتراپیست با اعمال امواج مغناطیسی و ایجاد میدان مغناطیسی در بدن موجب افزایش سوخت و ساز بدن شده و علاوه بر تحریک نواحی آسیب دیده بدن به تولید انرژی نیز کمک می کند. در نتیجه به فرد مبتلا به ام اس برای کاهش خستگی و ضعف عضلات کمک می کند.

3. تمرین درمانی

   بخشی از درمان های توانبخشی و فیزیوتراپی در جهت بهبود وضعیت بیماران مبتلا به ام اس مختص تمرین درمانی و انجام حرکات ورزشی خاص و مناسب می باشد. این حرکات ورزشی توسط فیزیوتراپیست تجویز شده و ارائه می شود و به تقویت عضلات شل شده و ضعیف بدن، برقراری تعادل بدن به هنگام راه رفتن و ایستادن، کاهش اسپاسم های عضلانی، کاهش لرزش و... کمک می کنند و به صورت زیر بخش بندی می شوند:

   1. تمرین های تقویتی

      این بخش از تمرینات موجب تقویت عضلات ضعیف شده بدن شده و بر روی عضلات ضد گرانش یا باز کننده تمرکز می یابند.

   2. تمرین های انعطاف پذیری

      این بخش از تمرینات موجب انعطاف پذیری نواحی مختلف بدن از جمله پایین تنه و بالا (گردن، مفصل ران، مفصل شانه شده و ... شده و به چرخش بهتر این مفاصل و همچنین کشش و انعطاف پذیری عضلات جمع کننده و یا خم کننده از جمله زانو، لگن، همسترینگ، ساق پا و پشت پا نیز کمک می کند و به کاهش گرفتگی عضلات کمک می کنند.

   3. تمرین های تعادلی

      این بخش از تمرینات به برقراری و حفظ تعادل فرد به هنگام ایستادن و راه رفتن کمک کرده و موجب بهبود تعادل نواحی مختلف بدن می شود و بین هر دو قسمت بدن یک هماهنگی و توازن به وجود می آورد.

   4. تمرین های دامنه حرکتی

      یکی از عوارض رایج و شایع ام اس اسپاسم‌ یا گرفتگی ‌های عضلانی می باشد که به صورت غیر ارادی اتفاق می افتد و در اکثر مواقع پا ها را درگیر می کند. به منظور کاهش این اسپاسم ها و افزایش دامنه حرکتی نواحی مختلف بدن، فیزیوتراپیست تمرینات دامنه حرکتی را ارائه داده و به بهبود حرکت بیمار کمک می کند.

   5. تمرین ایروبیک

      بخشی از تمرینات فیزیوتراپی که می توان جهت بهبود وضعیت ام اس و سرعت عمل بخشیدن به فعالیت ها و حرکت بیمار از آن ها بهره برد، تمرینات ایروبیک می باشد. بیماران مبتلا به ام اس می توانند ورزش های دیگری از جمله شنا، ایروبیک آبی، پیاده روی و دوچرخه سواری نیز انجم دهند.

   6. تمرینات ورزشی

      در ادامه چندین نمونه از ورزش های مناسب برای مبتلایان به بیماری ام اس را به شما معرفی خواهیم کرد:

      1. پلانک: تقویت عضله‌های مرکزی

         ابتدا برای انجام این تمرین بر روی شکم و روی زمین یا تشک قرار گرفته و دراز بکشید. بدن خود را به کمک تکیه گاه کردن آرنج و پنجه ها به سمت بالا بکشید. (در این حالت باید از نوک سر تا پنجه های پا ها کاملا صاف قرار گرفته و آرنج ها دقیقا زیر شانه باشند.) سپس عضلات شکم را برای جلوگیری از برجستگی باسن سفت و منقبض کنید و ۱۰ تا ۱۵ ثانیه این وضعیت را حفظ کنید. به آرامی به حالت اول و طبیعی خود برگشته و حدود ۱۰ تا ۱۵ ثانیه استراحت کنید. ۳ تا ۵ بار این حرکت را انجام دهید و سعی کنید با قوی تر شدن عضلات مدت زمان را تا ۲۰ ثانیه افزایش دهید.

      2. حرکت پل

         این تمرین به بهبود وضعیت عضلات شکم، کمر، ران، سرینی و همچنین پا کمک کرده و موجب تقویت این عضلات می شود. برای انجام این تمرین ابتدا روی زمین و به پشت دراز بکشید. دست‌های خود را در طرفین بدن قرار داده و پاها را به سمت داخل و رو به باسن قرار دهید. (نباید کف پاها از روی زمین بلند شود.) عضلات شکم را به طوری که ناف به سمت داخل و ستون فقرات کشیده شود، منقبض و سفت کنید. سپس به هنگام بلند کردن مفصل ران و سفت کردن عضلات سرینی نفس خود را بیرون دهید. کمی صبر کنید و به حالت اول خود بازگردید. در همین حین نفس را به سمت داخل بکشید. (۱۰ تا ۱۲ بار این حرکت را تکرار کنید.)

      3. شنا روی دیوار: تقویت بالا تنه

         این تمرین به تقویت عضلات بالا تنه و سه سر، سینه ای و همچنین دلتوئید (والی) می پردازد و به دو حالت نشسته و ایستاده می تواند انجام شود. برای انجام این تمرین درحالت ایستاده و یا نشسته قرار بگیرید. سپس با فاصله از دیواری مقابل آن بایستید و پاها را به هم بچسبانید. دست‌هایتان را صاف کرده و روی دیوار قرار دهید. بازوهایتان را به طور کامل صاف کرده و به سمت بالا و تا شانه بکشید، در همین حالت کمی بیشتر از عرض شانه بازوها را باز کنید. آرنج‌های خود را جمع کرده و در کنار بدن قرار دهید. سپس (به سمت دیوار) و تا جایی که می توانید خم شوید. در این حالت بینی ما باید تقریبا با دیوار برخورد کند. در همین وضعیت بمانید و بر روی حالت اندام خود تمرکز کنید. در این شرایط کمی کشش در عضلات ساق پا (در صورتی که ایستاده باشید) و در ناحیه فوقانی قفسه سینه احساس خواهید کرد. دقت کنید اگر ایستاده باشید و این تمرین را انجام دهید، بدن باید از سر تا پنجه پاها، یک خط مستقیم تشکیل دهد و در حالت نشسته نیز باید حتما پشت بدن صاف باشد. این حرکت را 3 تا 5 مرتبه انجام دهید و تمامی حرکات این تمرین را نیز به آرامی انجام دهید.

      4. یوگا

         یوگا یکی از ورزش های آرامش بخش بوده که علاوه بر ایجاد آرامش روحی روانی، تاثیر خاصی بر روی بدن نیز می گذارد و می تواند به بهبود و کاهش لرزش ها ایجاد شده در بدن و همچنین بهبود تعادل فرد نیز کمک کند. این تکنیک ورزشی به تسکین درد عضلات، شل شدن عضلات و همچنین افزایش انعطاف پذیری بدن و ارتقا اعتماد به نفس بیمار کمک کرده و از شدت گرفتن علائم ام اس جلوگیری می کند و در نهایت موجب بهبود کیفیت عملکردی فرد و همچنین بهبود کیفیت زندگی فرد می شود.

4. تحریک مغناطیسی مکرر مغز

   تحریک مغناطیسی مغز با استفاده از پالس های مغناطیسی انجام شده و پزشک با قرار دادن سیم های الکترومغناطیس بر روی پیشانی فرد و عبور پالس های مغناطیسی از سیم پیچ، جریان مغناطیسی را به مغز اعمال کرده و موجب فعال سازی بخش های آسیب دیده و کم کار مغز می شود و جریان الکتریکی را نیز به سلول های عصبی مغز منتقل می کند. در نهایت به کاهش خستگی مزمن، افسردگی و همچنین افزایش فعالیت های مغز و بهبود ام اس کمک می کند. هر جلسه درمان به روش تحریم مغناطیسی مغز حدود ۱ ساعت زمان می برد. مزایای این روش درمانی عبارتند از:

   1. بهبود بخشیدن به کیفیت عملکردی و زندگی فرد
   2. کاهش خستگی های مزمن
   3. بهبود اختلالات و مشکلات فرد به هنگام راه رفتن
   4. کاهش و بهبود اسپاسم های عضلانی

سوالات متداول

1.  آیا ام اس می تواند منجر به مرگ ‌شود؟

   با توجه به تحقیقات ارائه شده توسط دانشمندان پزشکی، پیچیدگی بیماری ام اس و مشکلاتی از جمله سکته قلبی و مغزی موجب تغییر طول عمر افراد مبتلا به ام اس شده و حدود ۷ سال از عمر آنها کم می کند. البته این عارضه قابل پیشگیری و همچنین قابل کنترل می باشد.

2. آیا بیماری ام اس همیشه موجب فلج شدن می‌شود؟

   این یک تفکر کاملا اشتباه است که ام اس همیشه موجب فلج شدن افراد می شود. اغلب افرادی که به این بیماری مبتلا هستند به طور کامل فلج نمی شوند و حرکت بدن آن ها کمی کند و ضعیف می شود. تقریبا دو سوم مبتلایان به ام اس، مانند سایر افراد قادر به حرکت کردن و راه رفتن می باشند. اما گاهی به دلیل ضعف بیش از حد، نیاز به ابزارهای کمکی از جمله عصا، واکر، چوب زیر بغل و... دارند.

3. آیا می توان بیماری ام اس را به طور کامل درمان کرد؟

   در حال حاضر درمان قطعی برای بیماری ام اس وجود ندارد. اما داروهای دارای تاییدیه FDA وجود دارند که جلوی عود کردن بیماری را گرفته و تا حدی به تاخیر پیشرفت ناتوانی جسمی فرد مبتلا به ام اس می شوند. به علاوه روش‌های فیزیوتراپی مختلفی وجود دارد که به کنترل علائم ام اس کمک می‌نماید.

4.  چه عواملی موجب افزایش خطر ابتلا به بیماری ام اس می‌شود؟

   ام اس می تواند در هر کسی و با هر محدوده سنی و شرایطی اتفاق بیفتد، اما عواملی هستند که امکان ابتلا به این عارضه را افزایش داده و تهدید جدی برای افراد محسوب می شوند. این عوامل مخاطره آمیز عبارتند از:

• جنسیت: جالب است بدانید زنان بیشتر از مردان در معرض ابتلا به این عارضه قرار می گیرند و معمولا دو تا سه برابر مردان به ام اس مبتلا می شوند.
• سن: افراد بالای ۵۰ سال، بخصوص زنان بالای ۵۰ سال بیشتر از دیگر افراد به ام اس مبتلا می شوند. احتمال ابتلا به ام اس در زنان بالای ۵۰ سال بیشتر می‌شود.
• وراثت: یکی از عوامل و فاکتورهای مهم در ابتلا به ام اس، وراثت و سابقه خانوادگی فرد است. چنانچه یکی از افراد نزدیک و یا خانواده فرد، دچار این عارضه شده باشند، ممکن است فرد نیز به این عارضه مبتلا شود. البته هنوز هیچ مدرک و علتی برای اینکه ام اس به طور ارثی اتفاق می افتد، یافت نشده است.
• عوامل محیطی: یکی دیگر از عوامل مخاطره آمیز که موجب افزایش ابتلا به ام اس می شود، عوامل محیطی می باشد. این عوامل از جمله کمبود ویتامین هایی ازجمله ویتامین D و کشیدن قلیان، سیگار و... می تواند موجب افزایش ابتلا به ام اس شود.
• استرس: یکی دیگر از عواملی که موجب افزایش خطر ابتلا به ام اس می شود، استرس بیش از حد و مداوم می باشد. افراد عصبی و همیشه مضطرب بیشتر از دیگر افراد به این بیماری مبتلا می شوند.
• بیماری های خود ایمن: تیروئید، دیابت نوع اول، بیماری های التهابی روده از بیماری های خاص خود ایمن هستند که می توانند درصد احتمال ابتلا به ام اس را در افراد افزایش دهند.
• نژاد: افراد سفید پوست بیشتر از سایر افراد در معرض خطر ابتلا به این عارضه بوده و معمولا شمال اروپا بیشترین درصد مبتلا به ام اس در جهان را دارد.
• عفونت های خاص: ابتلا به عفونت های ویروسی خاص از جمله ویروس Epstein-Barr موجب ایجاد مونو نوکلئوز عفونی شده و در نهایت منجر به بروز ام اس می شود.