تورتیکولی | علل، علائم، تشخیص، انواع، عوارض و روشهای درمان

تورتیکولی چیست؟

به حالت دفورمه و کج بودن گردن تورتیکولی می گویند. در این نوع بیماری گردن دچار کجی و پیچ خوردگی‌ می‌ شود و معمولاً سر به یک سمت خم می شود و به طرف مقابل به هیچ عنوان قابل چرخیدن نیست. این بیماری هم در بزرگسالان و هم در کودکان دیده شده است، ولی در کل باید بگوییم تورتیکولی (Torticollis) بیشتر در بین کودکان و نوزادان تازه به دنیا آمده شیوع دارد.

علت ایجاد تورتیکولی

زمانی که کودک به دنیا می آید کجی گردن به راحتی قابل تشخیص می باشد، زیرا سر کودک به یک سمت کاملاً کج شده است. بیماری تورتیکولی به عنوان یک بیماری مادرزادی شناخته شده است. از شایع ترین نوع این بیماری می توان تورتیکولی عضلانی مادرزادی را نام برد. در بعضی مواقع هنگامی که کودکان با این بیماری به دنیا می‌ آیند، امکان دارد تا چند هفته اول والدین متوجه این عارضه نشوند.

علائم تورتیکولی

1. تورتیکولی عضلانی مادرزادی

   1. دامنه حرکتی سر و گردن کودک محدود می ‌شود.
   2. سر به یک سمت خم می شود و چانه در سمت دیگری قرار می ‌گیرد.
   3. یک تومور کوچک در عضله استرنوکلیدوماستوئید به وجود می آید.
   4. هماهنگ نبودن سر و صورت که نشان دهنده پلاژیوسفالی است.
   5. دیسپلازی های لگن که بر اساس آن در برخی از موارد ممکن است فرد دچار مشکلات عضلانی اسکلتی شود.

2. تورتیکولی اکتسابی

   1. دامنه حرکتی سر و گردن محدود می‌ شود.
   2. سر به یک سمت و چانه به سمت دیگری خم می شود.
   3. تورتیکولی پراگزیسمال (این نوع بیماری ممکن است خیلی جزئی باشد و یا این که شدید اگر فرد در حمله شدید قرار بگیرد علائمی مانند استفراغ تحریک پذیری ‌و غش همراه آن است).
   4. سردرد
   5. لرزش سر
   6. گردن درد
   7. شانه در یک طرف بدن بالاتر است
   8. سختی و سفتی عضلات گردن

3. علائم تورتیکولی در نوزادان

   کودکانی که به تورتیکولی مبتلا هستند در بیشتر مواقع رفتارشان مثل نوزادان دیگر می باشد، مگر این که بخواهند گردنشان را بچرخانند. کودکان مبتلا به این بیماری برای چرخاندن گردن خود دچار محدودیت های زیر می شوند:
   1. سر نوزادان بیشتر به یک سمت و یک جهت کج می شود.
   2. کودکان مبتلا به این بیماری در بیشتر مواقع به جای این که شما را با چشم همراهی کنند از بالای شانه به شما نگاه می کنند.
   3. هنگام تغذیه با شیر مادر فقط یک پستان را ترجیح می‌ دهند.

تشخیص تورتیکولی

در ابتدا پزشک سوابق بیماری را بررسی می کند و چندین سوال در مورد بیماری از شما می پرسد که برخی از سوالات به شرح زیر می باشد:

1. چه موقع احساس کردید به بیماری تورتیکولی مبتلا شده اید؟ ‌
2. چند سال سن دارید؟
3. کجی گردن شما به طور ناگهانی ایجاد شده و یا این که به صورت تدریجی رخ داده؟
4. آیا دچار آسیب دیدگی در ناحیه سر و گردن شده اید یا خیر؟
5. آیا دچار تب شده اید؟
6. به بیماری عفونی مبتلا شده اید؟
7. آیا تا به حال عمل های جراحی سر و گردن انجام داده اید؟

معاینات فیزیکی

در این مرحله پزشک معاینات جامع و کامل فیزیکی را انجام می دهد تا بتواند نوع کجی گردن شما را تشخیص دهد. این معاینات شامل موارد اقداماتی زیر می باشند:

1. پزشک دامنه حرکتی سر و گردن شما را کاملاً بررسی می کند.
2. عضله استرنوکلوئیدوماستوئید گردن شما را لمس می کند تا تشخیص دهد آیا شما برآمدگی در این عضله دارید یا خیر. در بیشتر مواقع یک سوم افراد مبتلا به تورتیکولی دارای این شبه تومور هستند.
3. پزشک سر و صورت شما را بررسی می کند تا متوجه شود آیا شما دارای سر و صورت نامتقارن و یا نابرابری هستید، با این گونه بررسی پزشک می تواند تشخیص دهد که شما به بیماری پلاژیوسفالی مبتلا هستید یا خیر
4. بررسی لگن و چگونگی چرخش آن با این معاینه پزشک می‌ تواند تشخیص دهد که کودک شما به دیسپلازی لگن مبتلا شده است یا خیر.
5. ممکن است پزشک تشخیص دهد این بیماری به دلیل ناهنجاری های اسکلتی به وجود آمده است. در این گونه مواقع پزشک تصویربرداری با اشعه ایکس و یا رزونانس مغناطیسی (ام آر آی) را برای تشخیص بیماری تجویز می کند.

انواع بیماری تورتیکولی

1. تورتیکولی عضلانی مادرزادی

   بعضی از کودکانی که متولد می شوند به این عارضه مبتلا هستند و یا امکان دارد در سه ماه اول تولد با این مشکل روبرو شوند. در این نوع بیماری عضلات استرنو کلوئیدوماستوئید گردن کودک کوتاه و منقبض می شود. این عضله مهم از کنار گوش و گردن گذر می کند و کمک می کند سر بتواند به طرفین بالا و پایین هدایت شود. عضله استرنو کلوئیدوماستوئید به دلایل متفاوتی ممکن است دچار کجی شود که ما در زیر به چند نوع از این دلایل اشاره می کنیم:
   1. فرم قرار گرفتن جنین در رحم مادر قبل از این که متولد شود.
   2. غیر طبیعی بودن حالت عضله استرنو کلوئیدوماستوئید
   3. آسیب دیدگی عضلات نوزاد در هنگام تولد
   در بعضی از مواقع ممکن است بیماری تورتیکولی عضلانی با علل زمینه ای دیگری به وجود آید که عبارتند از:
   1. امکان دارد نوزاد دارای چرخش غیر عادی مهره های ستون فقرات گردد که این یک نوع ناهنجاری استخوانی مادرزادی محسوب می شود.
   2. در بعضی از مواقع ممکن است قسمت فوقانی ستون فقرات گردن دچار ناهنجاری مادرزادی شود که در این گونه موارد ناهنجاری های اسکلتی مادرزادی رخ می دهد که در زیر به آن اشاره می کنیم:
      • کوتاهی دست و پاها
      • گردن کوتاه
      • کوتاهی غیر عادی قد
      • عبور شبکه های پوستی مادرزادی در کنار گردن
      • ) سندروم کلیپل فایل (چسبندگی مهره های گردن به یکدیگر
      • آکندروپلازی (اختلال در رشد استخوان نوزاد)
      • دیسپلازی اپی فیزل (یک نوع بیماری می باشد که بر رشد استخوان و غضروف ها تاثیر می گذارد)
      • سندروم مورکیو (یک نوع بیماری مادرزادی می باشد که از تجزیه مولکول های قند در بدن جلوگیری می کند.)

2. تورتیکولی اکتسابی

   تورتیکولی اکتسابی علت های بسیار زیادی دارد و درجه شدت آن از خوش خیم و بدخیم بسیار خطرناک می باشد. بعضی از دلایل مبتلا شدن به تورتیکولی اکتسابی را برای شما شرح می‌ دهیم:
   1. عفونت جزئی
   2. رفلاکس معده
   3. عفونت های‌ تنفسی و بافت نرم گردن
   4. ناهنجاری در ستون فقرات گردنی (جابجایی جزئی آتلانتواکسیال)
   5. تورتیکولی بصری (اختلالات دید)
   6. واکنش های غیر عادی به برخی از داروها (واکنش دیستونیک)
   7. اسپاسمئوس ناتان (این بیماری از نوع خوش خیم می باشد که بیمار دچار حرکت های غیر قابل کنترل چشم می شود)
   8. سندروم ساندی فر (این بیماری باعث رفلاکس معده و اسپاسم در گردن می شود)
   9. تصادفات رانندگی که موجب می شود سر ناگهان با شدت بسیار زیادی به عقب یا جلو خم شود.
   10. زمانی که افراد بیش از حد خسته هستند و به خواب عمیق می روند، امکان دارد سر و گردن آن ها در وضعیت نامناسبی قرار بگیرد.
   11. افرادی که دچار استرس های پی‌ در پی فیزیکی و روانی می شوند، عضلات گردنشان همیشه در حال انقباض می باشد.
   12. بعضی از افراد کلاه های سنگین بر سر می گذارند و برای مدت طولانی به سمت بالا نگاه می کنند.
   13. برخی از بیماران دارای شغل هایی هستند که مجبور می شوند مدت زمان طولانی گوشی تلفن را با سر و شانه های خود نگه دارند. این وضعیت پرفشار باعث می شود گردن آسیب ببیند.
   14. قرار گرفتن گردن در هوای سرد هنگامی که شما در حال رانندگی هستید و یا این که کنار یک پنجره باز نشسته اید.

روش های درمان تورتیکولی

پزشک برای کاهش درد و گرفتگی عضلات و درمان کجی گردن برخی از اقدامات را انجام می دهد که این موارد عبارتند از:

1. دارو درمانی

   پزشک برای این که بتواند اسپاسم عضلانی را کاهش دهد، برای بیماران برخی از داروها را تجویز می کند. این داروها کمک می کند درد ناشی از اسپاسم های عضلانی کمتر شوند. داروها عبارتند از: آنتی کولینرژیک و بنزودیازپین در بعضی از مواقع نیز ممکن است شل کننده های عضلانی را نیز برای بیماران تورتیکولی تجویز کند.

2. تزریق بوتاکس گردن

   برای کاهش اسپاسم عضله پزشک تزریق بوتاکس را پیشنهاد می دهد و از سم بوتولینیوم استفاده می کند. به این طریق که آن را در عضله شما تزریق می کند و این باعث می شود تا عضلات شما فلج شوند و به یک نوع رها شدگی برسند. سم بوتولینیوم بسیار قوی می باشد. این سم باعث می شود اختلالی در پیام های عصبی عضلانی که دچار انقباض شده اند‌ به وجود آید. میزان دوز تزریق برای هر بیماری متفاوت است و همچنین محل تزریق عضلات برای هر شخصی فرق می ‌کند که این را پزشک با لمس عضلات تشخیص می دهد.

3. فیزیوتراپی

   فیزیوتراپی یکی از بهترین روش های درمان و توانبخشی تورتیکولی در بزرگسالان و کودکان است. مرحله اول فیزیوتراپی با یک ماساژ بسیار ملایم شروع می شود. بعد از آن پزشک برای نتیجه بهتر، کشش غیرفعال و تراکشن را با این ماساژ ملایم ترکیب می کند. در بیشتر مواقع تمرکز پزشک بر روی ماهیچه استرنو کلوئید ماستوئید می باشد. این عضله در قسمت تحتانی گردن و برجستگی پشت گوش متصل شده است. این ماهیچه باعث می شود گردن بتواند به تمام جهت ها حرکت کند. نوزادانی که به این بیماری مبتلا شده اند باید پس از آغاز تولدشان این کشش های عضلانی را شروع کنند. افرادی که سریع تر این اقدامات را انجام می دهند، بسیار موفق تر هستند، ولی افرادی که دیرتر اقدام می کنند امکان دارد با معضلات دیگری درگیر شوند و گاهی اوقات نیاز به عمل جراحی پیدا می کنند.

4. درمان دستی

   بعضی از راه های کایروپراکتیک کمک می کند تا درد این بیماران کاهش پیدا کند. این درمان با کمک دست های ماهر یک فیزیوتراپیست صورت می گیرد. درمانگر با حرکت های قوی و سریع اما در دامنه حرکتی بسیار کم شروع به دستکاری نقاط حساس بیمار می کند تا از این طریق انقباض عضلات از بین بروند.

5. بیوفیدبک

   بیوفیدبک یک نوع فیزیوتراپی محسوب می شود. به منظور انجام درمان با بیوفیدبک پزشک در ابتدا الکترودهایی را بر روی عضلات گردن قرار می دهد و تمام فعالیت های عضلانی بر روی یک مانیتور ظاهر می شود. بیماران می توانند با کمک بیوفیدبک کنترل عضلات خود را با آموزش منقبض کردن و شل کردن عضلات به دست بیاورند.

6. درای نیدلینگ

   درمان با درای نیدلینگ در کلینیک فیزیوتراپی این گونه می باشد که درمانگر از سوزن های فلزی بسیار نازک و بلند استفاده می کند. این سوزن ها به نقاط ماشه ای وارد می شوند تا کمک کنند گرفتگی عضلات و تنش آن ها از بین برود. این روش در بیشتر مواقع بسیار موثر واقع می‌ شود و تمام دردهای مزمن عضلانی گردن از بین می رود. این سوزن های طبی باعث می شود هورمون های ضد درد اندروفین ترشح شوند و این کمک به کاهش درد و همچنین افزایش خون رسانی در عضلات گردن می شود.

7. گرما درمانی

   بیماران می توانند با کمک گرما درمانی خون رسانی بدن خود را افزایش دهند و همچنین با کمک گرما دردهای خود را تسکین داده و عضله های خود را رهاسازی کنند.

8. تکار تراپی

   این روش درمان ترکیبی از الکتروتراپی و گرما درمانی می باشد. تکار تراپی به بیماران کمک می کند دردهای عضلانی و اسکلتی آن ها تسکین پیدا کند. گرمای تکار تراپی کمک می کند جریان خون در عضلات گردن افزایش و دردهای گردن تا حدی کاهش پیدا‌ کنند. در این روش از انرژی الکترومغناطیسی نیز برای درمان کجی گردن مورد استفاده قرار می گیرد و همچنین این روش کمک می کند تا عضلات گردن شل شوند و دامنه حرکتی خود را بازیابند.

تمرینات ورزشی برای درمان تورتیکولی

یکی از مفیدترین درمان های فیزیوتراپی انجام تمرینات ورزشی می باشد که شما می توانید این تمرینات را در خانه انجام دهید. ورزش های درمانی شامل حرکت های کششی گردن و تمرین های قدرتی برای درمان تورتیکولی نوزادان و بزرگسالان مورد استفاده قرار می گیرد. لازم به ذکر است که بدانید فیزیوتراپیست هنگامی که نوزاد مبتلا به پیچ خوردگی گردن را معاینه می کند، تمام مهارت های حرکتی او را زیر نظر می گیرد و تمرین مخصوص سنش را برای او ارائه می دهد.
همان طور که در بالا ذکر کردیم یکی از مهمترین و موثرترین روش های درمانی ورزش می باشد. این گونه تمرینات به دو دسته حرکت های ورزشی کششی و قدرتی تقسیم می ‌شوند که ما در زیر به چند نمونه از آن اشاره می کنیم:

1. حرکات کششی

   1. به منظور انجام این حرکت شما باید سعی کنید سر خود را در راستای ستون فقرات نگه دارید این تمرین می تواند عضله کوتاه شده شما را مورد کشش قرار دهد.
   2. برای انجام این تمرین شما اول باید بایستید. بعد سر خود را به سمت عقب خم کنید، به طوری که بتوانید سقف و آسمان را نگاه کنید. دوباره بعد از آن به حالت اولیه خود بازگردید و این تمرین را چندین بار تکرار کنید.
   3. این تمرین ورزشی را می توان به صورت ایستاده و نشسته انجام داد، به این طریق که گردنی که دچار آسیب دیدگی شده است را شما با دست آن را به سمت مخالف کشش می دهید.
   4. شما باید به طور متناوب سرتان را در یک مسیر نیم دایره بچرخانید.

2. حرکات تقویتی

   1. برای انجام این تمرین شما به یک توپ نیاز دارید و باید این گونه عمل کنید که توپ را به صورت معلق در هوا به سمتی که عضله گردن شما دچار بیماری شده است قرار دهید. بعد از آن سعی کنید با سر خود به توپ ضربه وارد کنید. این عمل باعث می شود عضلات کوتاه شما کش بیاید.
   2. برای انجام این تمرین شما باید به سمت پهلویی که دچار آسیب دیدگی شده است بخوابید. بعد از آن سر خود را از روی زمین بلند کنید. با این تمرین شما می توانید عضله کوتاه شده خود را تقویت کنید.
   3. در این تمرین شما باید دست موافق خود را در سمتی که گردن مبتلا شده است در کنار گوش قرار دهید و سعی کنید سر خود را با فشار زیاد به سمت دست هل دهید و تا جایی که می توانید سر را به شانه نزدیک کنید.

عوارض بیماری تورتیکولی

همانطور که پیشتر گفته شد یکی از عوامل موفقیت در درمان تورتیکولی شروع زودهنگام درمان است که باعث رفع بسیاری از علائم فرد می شود. چنانچه درمان دیر شروع شود و این مشکل به صورت مزمن وجود داشته باشد، فرد کاندید جراحی می شود. فردی که در کودکی دچار تورتیکولی شده و متعاقب آن مجبور به انجام عمل جراحی شده است تا زمان مشخصی باید از بریس مخصوص استفاده کند و نرمش ها را زیر نظر فیزیوتراپیست انجام دهد تا ریسک آسیب دوباره در وی پایین بیاید. حال در صورتیکه درمان به درستی انجام نگیرد، موجب می شود که فرد در برزگسالی مشکلات زیادی را تجربه کند. از جمله این مشکلات کاهش انعطاف گردن و محدودیت در فعالیت های روزمره است. در نتیجه فرد برای انجام فعالیت های روزمره باید از حرکات جبرانی استفاده کند که این وضعیت می تواند موجب اختلال و درد در ستون فقرات و عضلات اطراف گردد.

اقدامات لازم برای درمان تورتیکولی نوزادان

اقداماتی که برای نوزادان مبتلا به تورتیکولی باید انجام دهید عبارتند از:

1. مادران باید در طول روز وسایل بازی کودک را در سمتی قرار دهند که بچه بتواند سرش را به طرفی که دارای مشکل است بچرخاند.
2. هنگامی که می‌ خواهید نوزاد را جابجا کنید، باید به صورتی انجام پذیرد که کودک مجبور شود سرش را به طرفی که مشکل دارد بچرخاند.
3. وقتی قصد دارید کودک را بخوابانید باید او را به سمت دیوار قرار دهید تا کودک برای نگاه کردن به شما مجبور باشد سرش را به طرفی که مشکل دارد بچرخاند.
4. در هنگام شیر دادن جهت را طوری قرار دهید که فرزند شما مجبور باشد سرش را به طرف قسمتی که مشکل دارد بچرخاند.
5. نرمش های کششی گردن از جمله درمان دیگری می باشد که متخصص فیزیوتراپی آن ها را به مادر آموزش می دهد. مادر باید روزی چند بار این کشش های گردنی را برای بچه خود انجام دهد. در بیشتر مواقع با انجام این تمرینات به مدت یک سال کودک شما درمان می شود ولی اگر اقدامات اولیه موثر واقع نشد در مرحله بعد باید درمان جراحی را انجام دهید.