آناتومی جامع مفصل شانه: انواع ساختار شانه + عکس و بیماریها

آیا این مطلب برای شما مفید است؟

یکی از پیچیده‌ترین و پر تحرک‌ترین مفاصل بدن که در انجام کارها و وظایف مختلف روزمره افراد نقش بسیار مهم و کلیدی دارد، مفصل شانه است.
اجزای شانه کدام‌اند؟ کدام عضلات و استخوان‌ها در ساختار آن قرار دارند؟ بافت‌های نرم آن شامل چه مواردی هستند؟ شانه در معرض ابتلا به چه بیماری‌هایی قرار دارد؟
اگر برایتان جالب است که بدانید که آناتومی شانه چگونه است و از چه ساختارهایی تشکیل شده است که با هماهنگی یکدیگر باعث ایجاد چنین ویژگی‌هایی در آن شده‌اند و در صورت آسیب دیدگی ممکن است دچار چه بیماری‌ها و مشکلاتی شود، در این مطلب با رامتن همراه باشید.

درباره مفصل شانه

مفصل شانه در بین مفاصل بدن دارای بیشترین دامنه حرکتی بوده و یکی از پیچیده‌ترین آنها به شمار می‌آید.
این گستردگی دامنه حرکتی نیازمند فعالیت هماهنگ استخوان‌ها، عضلات، رباط‌ها، تاندون‌ها و سایر ساختارها است که بر اساس الگوهای مشخصی در کنار یکدیگر کار می‌کنند. در ادامه این مطلب تمام این ساختارها را معرفی کرده‌ایم.

وظیفه مفصل شانه چیست؟

مفصل شانه از نوع مفاصل گوی و کاسه‌ای است و وظیفه آن اتصال بازو به بالاتنه است. این مفصل دارای قدرت و انعطاف پذیری زیادی بوده که امکان انجام وظایف مختلفی مانند حرکت و چرخش بازو، بلند کردن اشیا بالای سر، حرکت بازو به سمت عقب و جلوی بدن و به طور کلی انجام اکثر فعالیت‌های روزمره مانند رانندگی، آشپزی و ... را فراهم می‌کند.

آناتومی جامع شانه

مفصل شانه برای داشتن چنین دامنه وسیعی از حرکت، به هماهنگی سیستمی از استخوان‌ها و بافت‌های نرم مختلفی از بدن نیاز دارد. اجزای این سیستم عبارت‌اند از:

1. استخوان‌های شانه

   شانه از 3 استخوان تشکیل شده است. مفاصل بین این استخوان‌ها انعطاف پذیر هستند و امکان حرکت گسترده‌ای را فراهم می‌کنند. در ادامه این استخوان‌ها را معرفی کرده‌ایم:

   • استخوان کتف یا اسکاپولا (تیغه شانه)

     استخوان کتف یک استخوان بزرگ، مسطح و تا حدودی مثلثی شکل است که بین استخوان بازو و ترقوه قرار دارد. این استخوان مسئول تثبیت استخوان بازو است که در یک حفره کم عمق در لبه بیرونی تیغه شانه قرار دارد.

   • استخوان بازو یا هومروس

     این استخوان بالای بازو است. قسمت بالای استخوان بازو گرد است و در حفره کم عمق کتف به نام حفره گلنوئید قرار می‌گیرد و مفصل گوی و کاسه شانه را ایجاد می‌کند. این ساختار توپ و سوکت، دامنه حرکتی وسیع بازو را امکان پذیر می‌کند.

   • ترقوه یا کلاویکل

     استخوان ترقوه یک استخوان بلند و نازک است که بین شانه و بالای قفسه سینه قرار دارد. استخوان‌های ترقوه به حمایت و نگه داشتن استخوان‌های بازوها زمانی که از بدن فاصله می‌گیرند، کمک می‌کنند.

2. مفاصل شانه

   مفاصل محل اتصال 2 یا چند استخوان هستند. در حالی که شانه اغلب به عنوان یک مفصل شناخته می‌شود، اما در اصل از 4 مفصل تشکیل شده است.
   چهار مفصل اصلی شانه به دستیابی به دامنه حرکتی پیچیده کمک می‌کنند که عبارت‌اند از:

   • مفصل گلنوهومرال

     این مفصل به عنوان مفصل اصلی شانه در نظر گرفته می‌شود و جایی است که قسمت فوقانی یا سر گرد استخوان بازو در حفره کم عمق و گرد کتف (تیغه شانه) روی سه راهی قرار می‌گیرد. اصطلاح پزشکی برای حفره شانه حفره گلنوئید است. ساختار گوی و کاسه‌ای این مفصل، حرکت دایره‌ای بازو را ممکن می‌سازد.

   • مفصل آکرومیوکلاویکولار

     این مفصل جایی است که در آن استخوان ترقوه در امتداد آکرومیون که در بالای تیغه شانه قرار گرفته است، حرکت می‌کند. مفصل AC یک مفصل سینوویال لغزنده در نظر گرفته می‌شود، به این معنی که به استخوان‌ها اجازه می‌دهد تا در کنار هم، در جهت بالا و پایین و همچنین به صورت مورب حرکت کنند. مفصل آکرومیوکلاویکولار به آسان کردن حرکت استخوان بازو به سمت بالای سر کمک می‌کند.

   • مفصل استرنوکلاویکولار

     مفصل استرنوکلاویکولار جایی است که در آن استخوان ترقوه و استخوان جناغ سینه در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند. این مفصل در اتصال استخوان بازو را به بقیه بدن نقش دارد. مفصل استرنوکلاویکولار نیز همانند مفصل آکرومیوکلاویکولار به عنوان یک مفصل سینوویال لغزنده در نظر گرفته می‌شود و امکان انجام برخی از حرکات مانند بالا انداختن شانه، حرکت دادن بازو به سمت عقب بدن و همچنین حرکت دادن شانه‌ها به سمت عقب و جلو را فراهم می‌کند.

   • مفصل اسکاپولوتوراسیک

     این مفصل در سطح پشتی قفسه سینه، جایی که کتف با دنده‌های پشت قفسه سینه برخورد می‌کند قرار دارد.

3.  غضروف مفصلی در شانه

   مانند تمام مفاصل بدن، سطوح استخوانی مفاصل شانه از غضروف مفصلی پوشیده شده است. غضروف مفصلی ماده‌ای لغزنده، محکم و قابل انعطاف است که دارای 2 عملکرد است.
   این سطح باعث می‌شود که استخوان‌ها بتوانند به راحتی در کنار یکدیگر حرکت کنند و مانع از برخورد مستقیم آنها با یکدیگر می‌شود و علاوه بر این همانند یک ضربه گیر عمل کرده و از وارد شدن فشار زیاد به استخوان و آسیب دیدن آن ممانعت می‌کند.
   غضروف مفصلی اغلب در شانه نازک‌تر از مفاصل تحمل کننده وزن مانند زانوها و لگن است. هنگامی که غضروف مفصلی در شانه آسیب می‌بیند، می‌تواند به طور قابل توجهی بر توانایی شانه برای مقاومت در برابر اصطکاک و ضربه تأثیر بگذارد.
   لابروم شانه یا گلنوئید لابروم
   لابروم یک حلقه لغزنده و محکم از غضروف است که حفره گلنوئید (حفره شانه) را می‌پوشاند و در نگه داشتن سر استخوان بازو در جای خود و همچنین حرکت روان مفصل گوی و کاسه کمک می‌کند.
   نکته: لابروم شانه ممکن است بر اثر یک آسیب شدید، استفاده بیش از حد از شانه و بر اثر بخشی از روند پیری آسیب دیده یا پاره شود.

4. عضلات شانه

   

   عضلات شانه شامل موارد زیر هستند:

   • روتاتور کاف

     بیشترین گروه از عضلات و تاندون‌های شانه که دچار آسیب دیدگی می‌شوند، مربوط به روتاتور کاف هستند. عضلات روتاتور کاف از کتف (تیغه شانه) شروع می‌شوند و به سر استخوان بازو می‌رسند. روتاتور کاف از 4 عضله و تاندون‌های آنها تشکیل شده است. این عضلات عبارت‌اند از:

     • ساب اسکاپولاریس

       این عضله، ماهیچه‌ای بزرگ و مثلثی شکل است که در جلوی شانه قرار دارد. ساب اسکاپولاریس وظیفه چرخش سر استخوان بازو به سمت داخل بدن را بر عهده دارد.

     • اینفرااسپیناتوس

       این عضله، عضله‌ای ضخیم و مثلثی شکل است که در پشت تیغه شانه قرار دارد. عمدتاً مسئول تأمین نیروی مورد نیاز برای چرخش خارجی شانه است.

     • ترس مینور

       این عضله در زیر اینفراسپیناتوس در پشت شانه قرار دارد. به اداکشن (حرکت به سمت خط وسط بدن) و اکستنشن (حرکت به سمت پشت بدن) شانه کمک می‌کند.

     • سوپراسپیناتوس

       سوپراسپیناتوس کوچک‌ترین عضله در بین 4 عضله روتاتور کاف است و مستقیماً در بالای شانه قرار دارد. این عضله عمدتاً مسئول کمک به بلند کردن بازو از پهلو است.

       علاوه بر روتاتور کاف تعدادی عضلات شانه دیگر نیز وجود دارد که عبارت‌اند از:

   • دلتوئید

     ماهیچه‌ای مثلثی شکل که مفصل گلنوهومرال را می‌پوشاند. دلتوئید مسئول مواردی از جمله جلوگیری از دررفتگی مفصل هنگام بلند کردن اجسام سنگین، کمک به بالا بردن بازو و ... می‌شود.

   • عضله سه سر بازویی

     این عضله در پشت استخوان بازو قرار دارد به حرکت مفصل شانه و چرخش بازو کمک می‌کند.

   • عضله سینه‌ای مینور

     این عضله از دنده‌های بالایی شروع می‌شود و به سمت شانه می‌رود.

   • عضله دوسر بازویی

     این عضله در بالای استخوان بازو قرار دارد و هنگام انقباض به صورت یک برجستگی بیضی شکل قابل مشاهده است و به چرخاندن ساعد و خم شدن آرنج کمک می‌کند.

   • عضله ذوزنقه‌ای

     عضله پشتی پهن و مستطیل شکل که در پشت قرار دارد و به حرکت بازو به سمت داخل و خارج از بدن کمک می‌کند.

5. رباط‌های شانه

   رباط‌ها نوارهای فیبری بافتی هستند که یک استخوان را به استخوان دیگری متصل می‌کنند. شبکه‌ای از رباط‌های شانه به تثبیت شانه کمک می‌کنند. این رباط‌ها عبارت‌اند از:

   • رباط‌های گلنوهومرال (GHL)

     رباط‌های گلنوهومرال، 3 رباط هستند که جلوی مفصل گلنوهومرال شانه را تقویت می‌کنند و به نگه داشتن آن در جای خود و پیشگیری از در رفتگی آن پیشگیری می‌کنند. این رباط‌ها سر استخوان بازو را به حفره گلنوئید متصل می‌کنند.

   • رباط کوراکوهومرال

     این رباط یک نوار قوی و پهن است که قسمت فوقانی عضله دوسر بازویی را تقویت می‌کند.

   • رباط کوراکواکرومیال (CAL)

     این رباط این پلی است که کوراکوئید را به آکرومیون متصل می‌کند. ضخیم شدن این رباط عارضه گیر افتادگی شانه را به وجود می‌آورد.

   • رباط عرضی بازو (THL)

     رباط عرضی بازو که به 2 نقطه مختلف در بالای استخوان بازو متصل می‌شود، یک تونل قوسی یا شیار برای عبور تاندون دوسر بازو از زیر آن ایجاد می‌کند و آن را در جلوی استخوان بازو نگه می‌دارد.

   • رباط‌های کوراکوکلاویکولار (CCL)

     این دو رباط با متصل کردن ترقوه به کوراکوئید کتف به تثبیت عمودی آن کمک می‌کنند. این رباط‌ها بسیار کوچک، اما بسیار قوی هستند و در صورتی که دچار پارگی شوند دررفتگی مفصل AC رخ می‌دهد.

   
   نکته: هنگامی که یکی از این رباط‌ها پاره می‌شود، می‌تواند منجر به جدا شدن یا دررفتگی شانه شود.

6. بورس‌های شانه

   بورس یک کیسه کوچک پر از مایع سینوویال است که اصطکاک بین استخوان و بافت نرم را کاهش می‌دهد. بورس‌ها در نقاط مختلف بدن قرار دارند و باعث می‌شوند که عضلات، تاندون‌ها و رباط‌ها در حین حرکت بر روی استخوان ساییده نشوند.
   یکی از بورس‌های مهم شانه بورس ساب آکرومیال است که مستقیماً در زیر آکرومیون قرار دارد به صورت یک برآمدگی استخوانی در بالای کتف (تیغه شانه) است و به عملکرد روتاتور کاف کمک می‌کند.
   بورس ممکن است در اثر فشار غیرعادی یا استفاده بیش از حد ملتهب شود. بورس ساب آکرومیال مستعدترین بورس در برابر آسیب دیدگی است و اغلب باعث گیرافتادگی شانه می‌شود.

7. رگ‌های خونی شانه

   

   برای انجام خونرسانی به شانه، 4 رگ اصلی وجود دارد که عبارت‌اند از:

   • شریان ساب کلاوین

     این شریان از سرخرگ‌های قفسه سینه است و با عبور از زیر دنده اول تبدیل به شریان زیر بغل می‌شود. شریان توراکوآکرومیال از شریان زیر بغل منشعب می‌شود. هنگامی که شریان زیر بغل به پایین عضله ترس ماژور رسید، به شریان بازویی تبدیل می‌شود.

   • شریان ساب ترقوه

     محل قرار گیری این شریان در زیر استخوان ترقوه است و باعث وارد شدن خون به شانه می‌شود.

   • شریان زیر بغل

     این شریان در ادامه شریان ساب ترقوه بوده و در ناحیه زیر بغل قرار دارد و خون بازو را تأمین می‌کند.

   • شریان توراکوآکرومیال

     این شریان که محل قرار گیری آن در بالای شانه است، یکی از شاخه‌های شریان زیر بغل می‌باشد که به 4 شاخه تقسیم شده و خونرسانی به شانه و بالای سینه را انجام می‌دهد.

   • شریان بازویی

     شریان بازویی یا شریان براکیال در ادامه شریان زیر بغل است و به سمت پایین بازو حرکت می‌کند و شاخه‌های آن وظیفه خونرسانی به عضلات و استخوان‌های شانه را بر عهده دارند.

8. اعصاب شانه

   حرکت بازوها و حس دما و درد نیازمند ارسال سیگنال‌هایی به مغز است که انجام این کار بر عهده اعصاب شانه است. برخی از اعصابی که از شانه عبور می‌کنند، شبکه‌ای به نام شبکه بازویی هستند که در ادامه بعضی از آنها را نام برده‌ایم:
   • عصب اولنار
   • عصب میانی
   • عصب شعاعی
   • عصب عضلانی پوستی

9. تاندون‌های شانه

   به بافت‌های فیبری محکمی که در امتداد عضلات قرار دارند و آنها را به استخوان‌ها متصل می‌کنند، تاندون گفته می‌شود.
   دو گروه مهم تاندون که در اطراف شانه قرار دارند، تاندون‌های دو سر بازو و تاندون‌های روتاتور کاف هستند که امکان حرکت شانه و بازو را برای انجام فعالیت‌های زیادی از جمله فعالیت‌های روزانه فراهم می‌کنند.
   تاندون دوسر بازویی که عضله دوسر بازویی را به استخوان‌های شانه و آرنج متصل می‌کند، بیشتر مستعد آسیب است. اما به طور کلی، یک فرد می‌تواند از آسیب تاندون دوسر بدون درمان جراحی بهبود یابد.

بیماری‌های مفصل شانه

مفصل شانه ممکن است دچار هریک از بیماری‌ها و مشکلات زیر شود:

1. در رفتگی شانه

   عواملی مانند عقب کشیده شدن شانه و یا چرخش بیش از حد آن، می‌توانند باعث خارج شدن قسمت بالای استخوان بازو از درون حفره گلنوئید شود که به این حالت در رفتگی شانه گفته می‌شود. این عارضه با علائمی مانند درد، تورم، بی حسی و کبودی همراه باشد.

2. در رفتگی و خارج شدن استخوان ترقوه از مفصل خود

   رباط‌های نگهدارنده استخوان ترقوه ممکن است بر اثر حوادثی مانند افتادن و یا وارد شدن ضربه شدید به آن، دچار پارگی شوند که در این صورت این استخوان از جای خود (یعنی مفصل آکرومیوکلاویکولار (AC) که دو استخوان ترقوه و تیغه شانه در آن به هم می‌رسند.) خارج می‌شود و به صورت برآمدگی در بالای شانه نمایان خواهد شد.

3. شکستگی شانه

   افتادن و یا وارد شدن ضربه محکم به شانه می‌تواند منجر به شکستگی و یا ترک خوردگی استخوان‌های آن شود.
   این عارضه با درد زیاد و احتمالاً کبودی همراه خواهد بود. شایع‌ترین شکستگی‌های شانه در استخوان‌های ترقوه و بازو رخ می‌دهند و چنانچه استخوان ترقوه دچار شکستگی شود، ممکن است فرد نتواند بازوی خود را بلند کند و همچنین امکان آویزان شدن شانه وجود خواهد داشت.

4. پارگی غضروف شانه

   عواملی مانند انجام حرکات تکراری و زمین خوردن می‌توانند منجر به آسیب دیدن غضروف شانه و در موارد شدیدتر حتی موجب پارگی آن شوند.
   چنانچه این اتفاق رخ دهد، فرد در بلند کردن دست به بالای سر خود احساس ضعف کند و دردی را همراه با احساس گرفتگی و یا ساییدگی شانه احساس کند.

5. پارگی روتاتور کاف

   استفاده بیش از حد از شانه، افزایش سن و پیری یا افتادن از عواملی هستند که می‌توانند منجر به آسیب دیدگی روتاتور کاف و در موارد شدیدتر باعث پارگی آن شوند.
   زمانی که پارگی روتاتور کاف اتفاق می‌افتد، ممکن است فرد با حرکت دادن شانه صدای تق تق بشنود و همچنین هنگام خواب و یا بلند کردن وسایل درد و ناراحتی را احساس کند.

6. شانه یخ زده

   شانه یخ زده نوعی بیماری التهابی شانه است که باعث سفتی شانه و ایجاد محدودیت حرکتی در آن می‌شود.

7. ایمپینجمنت یا گیر افتادگی شانه

   این بیماری زمانی اتفاق می‌افتد که تاندون‌های روتاتور کاف در فضایی که در آن قرار دارند، گیر می‌افتند.
   این عارضه با درد همراه خواهد بود و به ویژه زمانی که فرد دست خود را به سمت بالا بلند می‌کند، تشدید می‌شود.

8. بورسیت

   بورس، کیسه‌های پر از مایع سینوویال که در مفصل شانه قرار دارد، ممکن است بر اثر انجام حرکات تکراری تحریک شده و متورم شود. علاوه بر این مواردی مانند زمین خوردن نیز می‌توانند در آسیب دیدن آن نقش داشته باشند. این بیماری باعث ایجاد درد در شانه به ویژه زمانی که فرد شانه خود را حرکت می‌دهد، می‌شود.

9. آرتروز شانه

   این بیماری موجب تخریب غضروف‌های مفصل شده و باعث ایجاد درد و التهاب در آن می‌شود. آرتروز شانه می‌تواند هر یک از مفاصل شانه را تحت تأثیر قرار دهد و باعث تخریب آنها شود.

10. روماتیسم مفصلی

    این بیماری نوعی بیماری خود ایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به غضروف حمله کرده و باعث تخریب آن و ایجاد درد، التهاب و تورم در مفصل درگیر می‌شود. این بیماری نیز می‌تواند مفاصل شانه را درگیر کند.

11. تاندونیت شانه

    این بیماری زمانی اتفاق می‌افتد که یکی از تاندون‌های روتاتور کاف دچار التهاب می‌شود. این اتفاق ممکن است بر اثر وارد شدن ضربه مستقیم به شانه و یا به آرامی و در طول زمان رخ دهد.

12. خارهای استخوانی

    خارهای استخوانی که استئوفیت نیز نامیده می‌شوند زمانی که در شانه تشکیل می‌شوند با حرکت تاندون‌های روتاتور کاف و برخورد با آنها، موجب ساییده شدن تاندون‌ها شده و حرکت شانه را دشوار می‌کنند و در نهایت می‌توانند منجر به پارگی تاندون‌های روتاتور کاف و التهاب آنها (یا تاندونیت) شوند.

13. پارگی لابرال

    لابروم غضروفی است که در سر استخوان شانه در مفصل گوی و کاسه قرار دارد و عواملی از جمله تصادف و وارد شدن ضربه شدید به آن و همچنین استفاده بیش از حد از شانه می‌تواند منجر به پارگی آن شود که این عارضه با علائمی مانند درد شانه، بی‌ثباتی و در برخی موارد احساس ساییدگی، قفل شدن یا گرفتگی هنگام حرکت دادن شانه همراه باشد.

سؤالات متداول

1. آناتومی شانه چیست؟

   شانه از سه استخوان ترقوه، کتف (تیغه شانه) و قسمت بالای استخوان بازو، 4 مفصل که مهمترین آنها گلنوهومرال و آکرومیوکلاویکولا هستند و تعدادی عضله، رباط، تاندون، عصب و رگ خونی تشکیل شده است.

2. بافت‌های نرم شانه کدام‌اند؟

   علاوه بر استخوان‌ها و مفاصل، شانه دارای شبکه‌ای از بافت‌های نرم مانند عضلات، تاندون‌ها و رباط‌ها است.