خرابی دیسک بین مهره ای یا دژنراتیو چیست؟ | علائم و 6 روش درمان

چکیده مطلب

همانطور که با بالا رفتن سن تمام بافت های بدن شروع به پیر و فرسوده شدن می کنند، دیسک های بین مهره ای نیز از این قاعده مستثنی نیستند. به تغییرات ایجاد شده در دیسک ها بر اثر پیری، خرابی یا دژنرانس گفته می شود. این تغییرات در بعضی افراد سریع تر و زودتر رخ می دهند و در برخی دیگر، دیرتر ظاهر می شوند.
به نظر شما چه عواملی در ایجاد این عارضه نقش دارند؟ علائم آن کدام اند؟ راه های تشخیص و درمان آن چیست؟
در این مقاله قصد داریم تا به بررسی پاسخ تمام این این سوالات و ارائه سایر اطلاعات لازم و مفید در این باره بپردازیم. پس با رامتن همراه باشید.

خرابی دیسک بین مهره ای چیست؟

بیماری دژنراتیو دیسک یا خرابی دیسک بین مهره ای (Degenerative disc disease)، یک بیماری مرتبط با افزایش سن است که زمانی اتفاق می‌افتد که یک یا چند دیسک بین مهره‌ های ستون فقرات تحلیل رفته و یا از بین می‌رود و منجر به بروز درد می‌گردد.
این بیماری در واقع یک اتفاق طبیعی است که با افزایش سن به وجود می آید. دیسک های بین مهره ها همانند ضربه گیر عمل می کنند و فشارهای وارد شده به ستون فقرات در حین حرکت را جذب می کنند و همچنین امکان خم شدن کمر به سمت جلو و عقب را فراهم می کنند. با گذشت زمان و افزایش سن، این دیسک ها فرسوده می شوند و نمی توانند مانند سابق کارایی داشته باشند.

علائم خرابی دیسک بین مهره ای

این بیماری با آسیب به ستون فقرات شروع می شود، اما به مرور زمان، علائم می توانند سایر قسمت های بدن را نیز تحت تاثیر قرار دهد. علائم آن معمولا با افزایش سن بدتر می شوند. در ادامه به معرفی آن ها می پردازیم:

1. درد

   شایع ترین علامت اولیه آن معمولاً درد و ضعف عضلات کمر است. درد ممکن است هنگام نشستن، خم شدن، بلند شدن و یا چرخاندن کمر بدتر شود. تحلیل رفتن دیسک ممکن است هیچ علامتی ایجاد نکند و یا درد آنقدر شدید باشد که فرد نتواند به فعالیت های روزانه خود ادامه دهد. در مواردی که خرابی دیسک در ناحیه ستون فقرات گردنی ایجاد شده باشد، درد ناشی از آن می تواند بازو ها و دست را نیز دچار کند.

2. خشکی کمر

   این عارضه می تواند خفیف و یا شدید باشد و حتی منجر به آرتروز، درد شدید و خشکی کمر گردد.

3. گزگز و بی حسی در پاها

   اگر خرابی دیسک در قسمت تحتانی کمر و یا ستون فقرات کمری باشد، درد ناشی از آن می تواند باسن و ران ها را نیز درگیر کند و علاوه بر آن بیمار بی حسی و یا گزگز را در پاهای خود تجربه خواهد کرد.

4. اسپاسم عضلانی

   از دیگر علائم این عارضه می توان به بی ثباتی در ستون فقرات که منجر به اسپاسم عضلانی در کمر و یا گردن می شود، اشاره کرد. علت آن این است که بدن تلاش می کند تا مهره ها را ثابت نگه دارد و این امر می تواند با درد همراه باشد.

روش های تشخیص خرابی دیسک بین مهره ای

تشخیص این عارضه با استفاده از روش های زیر انجام می شود:

1. معاینه فیزیکی

   پزشک معالج ابتدا سوالاتی را در مورد علائم، زمان و محل و بروز درد، افتادن و یا ضربه خوردن، وجود گزگز یا بی‌حسی و اینکه در کدام حالت ها بیشترین درد ایجاد می شود، می پرسد. در طی معاینه فیزیکی موارد زیر مورد ارزیابی قرار می گیرند:

   • قدرت عضلانی

     ارزیابی قدرت عضلانی شامل بررسی آتروفی، تحلیل رفتن عضلات و یا وجود حرکات غیر طبیعی بدن می باشد.

   • درد همراه با حرکت یا در پاسخ به لمس

     در این ارزیابی از بیمار خواسته می شود که حرکات خاصی را انجام دهد. در صورتی که فشارهای وارد شده به کمر باعث ایجاد درد شوند، احتمال تحلیل رفتن دیسک وجود دارد.

   • عملکرد عصبی

     در این نوع ارزیابی پزشک معالج با استفاده از چکش رفلکس، به نواحی مختلف پا ضربه می زند، واکنش ضعیف و یا عدم واکنش می تواند نشان دهنده فشرده شدن ریشه عصبی باشد. در برخی موارد امکان دارد که از محرک های سرد و یا گرم برای مشاهده اینکه اعصاب به تغییرات دما واکنش نشان می دهند یا خیر، استفاده شود.

2. تصویر برداری

   پزشک ممکن است آزمایش های تصویر برداری تشخیصی زیر را برای جمع آوری اطلاعات در مورد وضعیت اعصاب نخاعی، مهره ها، دیسک ها و نحوه قرار گرفتن آن ها تجویز کند:

   • اشعه ایکس

     اشعه ایکس تصاویری از مهره های ستون فقرات و نحوه قرار گیری آن ها نسبت به یکدیگر را به نمایش می گذارد. تغییرات ایجاد شده در دیسک های بین مهره ای که می تواند شامل کاهش و یا افزایش ارتفاع و ضخامت آن ها باشد، موجب ایجاد تغییر در فاصله مهره ها نسبت به یکدیگر شوند. پزشک معالج با مشاهده و بررسی این تصاویر می تواند به وجود مشکلات دیسک پی ببرد.

   • سی تی اسکن

     اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT) داده های چندین اشعه ایکس را برای ایجاد تصویری دقیق از ساختار های داخل بدن، ترکیب می کند. وضعیت مهره های ستون فقرات با استفاده از این تصاویر به وضوح قابل مشاهده است.

   • ام آر ای

     اسکن رزونانس مغناطیسی (MRI) با استفاده از یک میدان مغناطیسی قوی و امواج رادیویی تصاویر دقیق از اندام ها و بافت های بدن ایجاد می کند. پزشک معالج با استفاده از تصاویر به دست آمده می تواند میزان خرابی دیسک، تغییرات ایجاد شده در آن و همچنین سایر مشکلات موجود در ستون فقرات را تشخیص دهد.

   • دیسکوگرام

     دیسکوگرام یک آزمایش تشخیصی است که برای مشاهده و ارزیابی دیسک انجام می شود تا مشخص شود که آیا مشکلات دیسک منبع درد هستند یا خیر. این آزمایش با تزریق رنگ مخصوصی به مرکز دیسک و با استفاده از نوعی اشعه ایکس به نام فلوروسکوپی انجام می شود.

روش های درمان خرابی دیسک بین مهره ای

بسته به شرایط بیمار و میزان خرابی دیسک، هریک از گزینه های درمانی زیر ممکن است تجویز شوند:

1. درمان های اولیه خرابی دیسک بین مهره ای

   انجام اقدامات درمانی زیر در کاهش و یا تسکین درد کمر نقش بسیار موثری دارد:

   • استراحت

     استراحت موجب کاهش فشارهای وارد شده به کمر و در نتیجه تسکین درد می شود. دقت کنید که نباید استراحت طولانی مدت داشته باشید، زیرا این کار باعث ضعیف شدن عضلات و افزایش درد کمر می گردد.

   • استفاده از کمپرس های سرد و یا گرم

     قرار دادن کمپرس های سرد و یا گرم، به مدت 20 دقیقه به طور روزانه بر روی کمر به تسکین درد و التهاب آن کمک می کند.

   • دارو درمانی

     مصرف برخی داروها می توانند در تسکین و بهبود درد کمر موثر باشد. این داروها شامل داروهای مسکن مانند تیلنول و داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن هستند. در برخی موارد ممکن است استروئیدها و شل کننده های عضلانی نیز تجویز شوند.

   • کاهش وزن

     داشتن اضافه وزن موجب وارد شدن فشارهای اضافی به ستون فقرات می شود. بنابراین با کاهش وزن می توان از شدت این فشارها کاسته و به تسکین درد کمک کرد. داشتن رژیم غذایی مناسب و همچنین انجام فعالیت های ورزشی مانند پیاده روی، روش های بسیار موثری در کاهش وزن می باشند.

2. استفاده از کمربند طبی یا بریس

   بستن کمربندهای طبی یا بریس، موجب ایجاد محدودیت در حرکات کمر شده و به تسکین درد آن کمک می کنند. لازم به ذکر است که توصیه می شود که بیش از 4 روز از این کمربند ها استفاده نشود، زیرا استفاده بیش از حد از آن ها موجب تضعیف عضلات کمر می گردد.

3. فیزیوتراپی

   در مراکز فیزیوتراپی، فیزیوتراپیست های آموزش دیده طیف وسیعی از آسیب ها، ناتوانی ها و سایر شرایط و مشکلات سلامتی بیماران را ارزیابی می کنند و اقدامات درمانی لازم و مناسب را برای آنان در نظر می گیرند. هدف فیزیوتراپیست ها بهبود دامنه حرکتی و کیفیت زندگی فرد و جلوگیری از آسیب یا ناتوانی بیشتر است. در ادامه روش های مختلف از فیزیوتراپی کمر که ممکن است در برنامه درمانی بیمار قرار بگیرند را معرفی کرده و توضیح می دهیم:

   • ورزش درمانی

     ورزش درمانی یکی از موثرترین روش ها در کمک به بهبود آسیب های عضلانی اسکلتی می باشد. تمرین درمانی در فیزیوتراپی تحت نظر فیزیوتراپیست ها و با در نظر گرفتن شرایط جسمی، سن و میزان آسیب دیدگی بیمار انجام می شود. تمرینات ورزشی به تقویت و افزایش انعطاف پذیری عضلات و همچنین تسکین درد و بهبود کیفیت زندگی بیمار کمک می کنند.

   • ماساژ درمانی

     ماساژ درمانی نوعی درمان دستی می باشد که در آن فیزیوتراپیست آموزش دیده، فشارهای کنترل شده ای را به عضلات و سایر بافت های ناحیه آسیب دیده وارد می کند که در نتیجه آن ها گردش خون موضعی در آن ناحیه بهبود یافته و به این ترتیب اکسیژن و مواد مغذی بیشتری به بافت های آن ناحیه می رسد که در افزایش روند بهبودی و تسکین درد موثر هستند. از دیگر مزایای ماساژ درمانی می توان به کاهش تنش های عضلانی و برداشتن فشار از روی ستون فقرات اشاره کرد.

   • گرما درمانی

     گرما درمانی شامل استفاده از گرما برای تسکین درد، به ویژه دردهای عضلانی اسکلتی می باشد. گرما بر عروق خونی تاثیر گذاشته و باعث گشاد شدن آن ها می شود که این امر موجب افزایش خونرسانی به ناحیه تحت درمان می گردد و به این ترتیب اکسیژن و سایر مواد مغذی بیشتری به بافت ها می رسد. علاوه بر این، گرما به شل شدن عضلات و کاهش اسپاسم عضلانی و گرفتگی و خشکی مفاصل کمک می کند.

   • سرما درمانی

     سرما با تنگ کردن عروق خونی، موجب کاهش التهاب و تورم می شود. از دیگر مزایای آن می توان به تسکین درد با بی حس کردن عضلات و ایجاد اختلال در انتقال سیگنال های درد به مغز، اشاره کرد.

   • اولتراسوند تراپی

     اولتراسوند تراپی در فیزیوتراپی شامل به کارگیری امواج مکانیکی با فرکانس بالا، جهت ایجاد تاثیرات حرارتی و غیر حرارتی در بافت های تحت درمان می باشد. امواج مکانیکی که در این روش به بافت ها اعمال می شوند، موجب ایجاد لرزش و گرما در عمق بافت ها می شوند که در نتیجه آن اسپاسم و تنش های عضلانی و همچنین گرفتگی و خشکی مفاصل بهبود یافته و درد تسکین می یابد.

   • تحریک الکتریکی عصب (TENS)

     تحریک الکتریکی عصب با استفاده از دستگاه تنس در فیزیوتراپی، یک روش ایمن و بی خطر است که شامل نصب الکترو هایی بر روی سطح پوست ناحیه دردناک و اعمال جریان های الکتریکی به بافت های آن قسمت می باشد. این جریانات الکتریکی اعصاب آن ناحیه را تحریک کرده و موجب تولید اندورفین ها و انکفالین ها که هورمون های طبیعی ضد درد هستند و همچنین مسدود کردن روند انتقال پیام درد از اعصاب به مغز، می شوند و به این ترتیب درد را تسکین می دهند. این روش موجب تسکین دائمی درد نمی گردد، اما با تسکین موقتی درد شرایطی را فراهم می کند تا بیمار بتواند راحت تر فعالیت های روزانه خود را انجام دهد و علاوه بر آن در شرایط بهتر و آسان تری به انجام تمرینات ورزشی مورد نیاز بپردازد.

   • لیزر تراپی

     لیزر درمانی یکی دیگر از روش های غیر تهاجمی در فیزیوتراپی است که با به کارگیری نور لیزر به درمان دردهای مزمن گوناگونی از جمله دردهای عضلانی اسکلتی می پردازد. این روش به تسریع بازسازی عصب ها و بهبود فعالیت آن ها، تشکیل مویرگ ها و بهبود عملکرد عروق خونی در ناحیه تحت درمان، بهبود متابولیسم سلول ها با افزایش سطح انرژی درون آن ها و همچنین مسدود کردن مسیر انتقال سیگنال درد به مغز، می پردازد و به این ترتیب در افزایش سرعت بهبودی و تسکین درد نقش موثری را ایفا می کند.

4. تزریق درمانی

   تزریق درمانی شامل روش های متفاوتی می باشد که با هدف تسکین درد و بهبود کیفیت زندگی بیماران انجام می شود. انواع مختلف آن عبارتند از:

   • تزریق استروئید

     تزریق استروئید و بی حس کننده های موضعی در کنار دیسک های آسیب دیده می تواند درد را تسکین دهد. تسکین درد معمولا پس از گذشت دو الی سه روز شروع می شود. انجام این تزریق بیش از 3 بار در سال مجاز نیست، زیرا تزریق بیش از حد این دارو می تواند با عوارضی جانبی نامطلوبی همراه باشد.

   • تزریق اوزون

     تزریق اوزون در درمان التهابات و دردهای مفصلی نقش موثری دارد.

5. درمان با سلول های بنیادی

   سلول های بنیادی به سلول های تخصص نیافته ای گفته می شود که نقش خاصی را در بدن ایفا نمی کنند و می توان با قرار دادن آن ها در هر بخش از بدن به مرور زمان به سلول های تخصص یافته ای، تبدیل شوند و بافت مورد نیازی که بدن به آن نیاز دارد را تشکیل دهند. امروزه سلول های بنیادی در درمان دژنراسیون یا تخریب دیسک بین مهره‌ای نیز مورد استفاده قرار می گیرند.

6. جراحی

   جراحی همیشه آخرین گزینه درمانی در نظر گرفته می شود. در مواردی که بیماران در عرض 3 ماه به درمان های محافظه کارانه پاسخ ندهند، درد کمر و یا پا انجام فعلیت های روزمره آن ها را مختل کرده، احساس بی حسی و یا ضعف در پاها داشته باشند و یا در راه رفتن و ایستادن دچار مشکل شده باشند، ممکن است تحت عمل جراحی قرار بگیرند. انواع روش های جراحی عبارتند از:

   • جراحی تثبیت یا همجوشی ستون فقرات (فیوژن ستوان فقرات)

     این جراحی شامل ادغام دو یا چند مهره باهم در ستون فقرات می باشد که ثبات آن را فراهم می کند. این جراحی برای هر نقطه از ستون فقرات قابل انجام است، اما به طور معمول برای ستون فقرات گردنی و کمر انجام می شود. این روش به تسکین درد در بیمارانی که ستون فقرات آن ها دیگر قادر به تحمل وزن آن ها نمی باشد، کمک کند.

   • جراحی رفع فشار

     این جراحی شامل برداشتن بخشی از دیسک با هدف کاهش فشار وارد شده به اعصاب می باشد که موجب تسکین دردهای ناشی از آن می شود.

علت خرابی دیسک بین مهره ای چیست؟

مواردی که در ادامه به آن ها اشاره می کنیم می توانند در ایجاد این عارضه نقش داشته باشند:

1. ناتوانی دیسک در جذب آب

   دیسک های بین مهره ای یک فرد بالغ جوان سالم تا 90 درصد از مایع تشکیل شده است. با افزایش سن، میزان آب و یا مایع آن کاهش می یابد و موجب نازک تر شدن دیسک می گردد. در نتیجه این اتفاق فاصله بین مهره‌ ها کمتر می‌ شود و دیسک به‌ عنوان یک بالشتک یا ضربه ‌گیر کمتر مؤثر عمل می کند. زمانی که مهره ها دیسک نازک تری بین خود داشته باشند، بدن برای جبران، شروع به تولید استئوفیت ها و یا همان خارهای استخوانی در آن ناحیه می کند. این برجستگی های استخوانی به نخاع یا ریشه های عصبی آن فشار وارد می کنند و نه تنها موجب بروز درد، بلکه موجب تضعیف عملکرد عصبی می شوند.

2. مشکل در ساختار دیسک

   ایجاد پارگی ها و یا ترک های بسیار کوچکی در دیسک، باعث می شود که مواد ژلاتینی و نرم موجود در بخش های داخلی دیسک به میان این شکاف ها و پارگی ها نفوذ کنند و در نتیجه دیسک برآمده و یا پاره شود.

3. سایر موارد

   افزایش سن، فشارهایی که به طور روزانه بر ستون فقرات وارد می شوند، آسیب ها و یا ضربه هایی که در طول زمان به آن ها وارد می گردند و نادیده گرفته می شوند، از دیگر علل موثر در خرابی دیسک می باشند.

سوالات متداول

1. درد دژنراتیو دیسک چگونه است؟

   این درد می تواند بر اثر یک آسیب یا ضربه ناگهانی شدید و یا خفیف، بروز کند و یا به صورت یک کمر درد خفیف ظاهر شده و با گذشت زمان شدیدتر شود.

2. کدام ورزش ها می توانند به تقویت و تثبیت ناحیه اطراف دیسک آسیب دیده و افزایش تحرک کمک کنند؟

   ورزش هایی مانند پیاده روی، دوچرخه سواری، شنا و همچنین سایر ورزش ها از جمله یوگا و پیلاتس می توانند به تقویت عضلات کمر و شکم کمک کنند.

3. کدام مشکلات ستون فقرات درد و ضعف را ایجاد می کنند؟

   بیرون زدگی دیسک کمر و همچنین تنگی کانال نخاعی از مواردی هستند که می توانند بر اعصاب تاثیر بگذارند و درد، ضعف و بی حسی را به همراه داشته باشند.

4. عواملی که در تسریع تخریب دیسک بین مهره ای نقش دارند، کدام اند؟

   گرچه افزایش سن موثرترین عامل در تخریب دیسک های بین مهره ای می باشد، اما موارد زیر نیز در بالا رفتن سرعت خرابی آن ها نقش دارند:
   1. اضافه وزن و چاقی
   2. مصرف سیگار
   3. انجام فعالیت های فیزیکی شدید
   4. ضربه های شدید و ناگهانی مانند زمین خوردن