تمرینات ورزشی و فیزیوتراپی بعد از جراحی تعویض مفصل زانو

زانو عضوی آسیب پذیر و پر تحرک بوده که همواره به دلایل مختلفی دچار آسیب می شود. گاهی این آسیب ها خفیف بوده و گاهی آنقدر شدید و حاد است که حتی فیزیوتراپی زانو نمی تواند به بهبود وضعیت فرد کمکی کند. آسیب های حاد زانو با توجه به شدت آسیب و درگیری بافت ها، مینیسک، مفصل، کشکک و ... به درجات مختلفی تقسیم شده و طبق این درجات جراحی های متفاوتی جهت بهبود وضعیت زانو، توسط جراح صورت می گیرد. یکی از این جراحی ها، تعویض مفصل زانو بوده که به نوعی از سنگین ترین روش های جراحی زانو می باشد. اما آیا این جراحی به تنهایی برای بهبود وضعیت زانوی بیمار کافی است؟ در جواب به این سوال باید گفت خیر. فرد بعد از جراحی تعویض مفصل زانو به فیزیوتراپی نیاز داشته و در صورت عدم انجام فیزیوتراپی با مشکلات و آسیب های متفاوتی مواجه خواهد شد. در این مقاله شما را با فیزیوتراپی و تاثیر آن بر روی بهبود زانو و کیفیت عملکردی فرد بعد از جراحی تعویض مفصل زانو، آشنا خواهیم کرد.

جراحی تعویض مفصل زانو

جراحی تعویض مفصل نوعی از جراحی است که در آن مفصل آسیب دیده زانو به کمک پروتزها و مواد مصنوعی جایگزین شده و به بهبود وضعیت زانوی فرد و بازگشت عملکرد آن کمک می کند. در این جراحی استخوان ران یا فمور که به تیبیا متصل شده، برداشته می شود و به جای آن از پوسته فلزی و مفصل استفاده می شود، همچنین جراح قسمت انتهایی استخوان ساق پا (تیبیا) را برداشته و به جای آن یک پروتز پلاستیکی استوانه ای با یک سر فلزی قرار می دهد.

علل جراحی تعویض مفصل زانو

آسیب حاد وارد شده به مفصل و بافت های عضلانی زانو می تواند موجب جراحی تعویض مفصل زانو شود. بعضی از آسیب های زانو در صورت عدم درمان به موقع و یا شدید بودن، برای بهبود و درمان نیاز به جراحی های مختلف دارند که یکی از این جراحی ها، جراحی تعویض مفصل زانو می باشد. در ادامه علل انجام این جراحی را بررسی خواهیم کرد:

1. آرتروز زانو

   اصلی ترین دلیل جراحی تعویض مفصل زانو، آرتروز حاد زانو می باشد. در صورتی که تحلیل رفتگی مفصل زانو شدید و حاد باشد و فیزیوتراپیست نتواند با تکنیک های فیزیوتراپی به بهبود وضعیت زانوی بیمار کمک کند، جراح تصمیم به جراحی تعویض مفصل زانو خواهد گرفت.

2. آرتریت روماتوئید

   آرتریت روماتوئید شدید و حاد که موجب درد و تورم بیش از حد و شدید مفصل و همچنین خشکی و سفتی شدید زانو می شود، از دیگر آسیب هایی است که پزشک برای درمان آن از جراحی تعویض مفصل زانو استفاده می کند.

3. نکروز

   سیاه شدن سر استخوان ران یا همان نکروز که به دلیل عدم خون رسانی کافی به استخوان و مرگ استخوان اتفاق می افتد، از دیگر علل و آسیب هایی است که پزشک برای درمان آن از روش جراحی تعویض مفصل زانو استفاده می کند.

4. صدمات شدید

   صدمات بسیار شدید و حادی که در سوانح مختلف از جمله تصادفات رخ می دهد، نیز ممکن است موجب جراحی تعویض مفصل زانو شود.

5. تومور

   وجود تومور استخوانی در زانو نیز موجب عمل تعویض مفصل زانو می شود.

فیزیوتراپی بعد از جراحی تعویض مفصل زانو

فیزیوتراپی و روش های دستی، غیر دستی و دستگاهی و همچنین تکنیک های تمرین درمانی آن می توانند موجب بهبود وضعیت بیمار بعد از جراحی تعویض مفصل زانو شود. این تکنیک ها توسط فیزیوتراپیست انجام گرفته و بعد از جراحی به بهبود سریع تر بافت های آسیب دیده، بازگشت عملکردی حرکتی زانو، راه رفتن طبیعی و بدون کمک، کاهش درد و تورم ایجاد شده در زانو و... کمک کرده و در نهایت از آسیب های مجدد و همچنین اسپاسم های عضلانی جلوگیری می کنند. تمامی این تکنیک ها بدون عوارض بوده و طبق برنامه ای که طبق شرایط سلامت و وضعیت زانوی فرد تنظیم گشته، انجام می گیرد. این تکنیک ها عبارتند از:

1. منوال تراپی و کایروپراکتیک

   یکی از تکنیک های اصلی و پرکاربرد فیزیوتراپی که بعد از جراحی تعویض مفصل زانو می تواند کمک زیادی به بهبود سریع وضعیت بیمار کند، تکنیک های دستی فیزیوتراپی بوده که در شاخه منوال تراپی قرار می گیرد. در این روش فیزیوتراپیست به کمک دست خود ناحیه آسیب دیده و جراحی شده زانو را ماساژ داده و به انعطاف پذیری بیشتر زانو و همچنین کاهش تورم، درد و التهاب بعد از جراحی کمک کرده و در نهایت موجب بهبود گردش خون در بافت های آسیب دیده و جراحی شده زانو شده و به بهبود سریع تر مفصل و بازگشت عملکرد آن کمک می کند.

2. اولتراسوند تراپی

   در این روش فیزیوتراپیست با استفاده از امواج فراصوت کنترل شده به ناحیه جراحی شده زانو، موجب بهبود بافت ها جراحی شده و بازگشت سریع عملکرد زانو شده و علاوه بر ترمیم بافت ها به کاهش درد و تورم زانو بعد از جراحی نیز کمک کرده و از آسیب های جدیدتر جلوگیری می کند.

3. تمرین درمانی و تمرینات ورزشی

   بخش مهم و کاربردی فیزیوتراپی بعد از جراحی تعویض مفصل به ورزش های مخصوص پا که توسط فیزیوتراپیست تنظیم و ارائه می شوند، مربوط شده و می تواند موجب تقویت پا، انعطاف پذیری زانو و همچنین برقراری تعادل و هماهنگی زانو و پا به هنگام فعالیت های مختلف از جمله راه رفتن و بازگشت عملکرد زانو بعد از جراحی تعویض مفصل شود. این ورزش ها از حرکات ساده زانو شروع شده و به تدریج سنگین تر می شوند. در این قسمت چندین حرکت ورزشی موثر و مفید را به شما آموزش خواهیم داد:

   1. انقباض ران

      

      در این تمرین ابتدا عضلات ران را منقبض کرده و سعی کنید تا زانو را به صورت صاف نگه دارید و خم نکنید. ۵ تا ۱۰ ثانیه در این وضعیت بمانید و مجددا عضلات را شل کرده و کمی استراحت کنید. این تمرین را تا لحظه ای که پاهایتان خسته شود، تکرار کنید.

   2. پمپ مچ پا

       

      برای انجام این تمرین ابتدا پاهایتان را به صورت ریتم دار بالا و پایین برده و حرکت دهید و هم زمان با آن عضلات ساق پا را منقبض و سفت کنید. حدود ۲ تا ۳ دقیقه، چندین مرتبه این تمرین را تکرار کرده و سپس به حالت ریلکس و عادی برگشته و کمی استراحت کنید. مجددا بعد از گذشت یک ساعت این تمرین را تکرار کنید.

   3. خم کردن زانو

      

      برای انجام این تمرین ابتدا پای خود را به طرف باسن برده و زانوی خود را خم کنید. پاشنه پای خود را روی رختخواب قرار داده و زانو را در بیشترین حالت ممکن خم کنید و حدود ۵ تا 10 ثانیه در این وضعیت بمانید. سپس زانوها را باز کرده و صاف کنید. کمی استراحت کنید و سپس مجددا این حرکت را چندین مرتبه انجام داده و تکرار کنید.

   4. خم کردن زانو در حالت نشسته

      

      برای انجام این تمرین ابتدا در حالیکه روی تخت یا صندلی نشسته‌اید، به کمک ران، پای سالم خود را جهت حمایت پشت پاشنه پای جراحی شده قرار داده و خیلی آرام تا جایی که می توانید، زانوی خود را خم کنید. حدود ۵ تا ۱۰ ثانیه در این وضعیت بمانید و سپس به حالت عادی برگشته و بعد از کمی استراحت مجددا چندین مرتب این تمرین را تکرار کنید.

   5. هل دادن دیوار

      

      برای انجام این تمرین ابتدا با فاصله از یک دیوار بایستید و کف هر دو دست خود را صاف و کشیده روی دیوار قرار دهید. پای آسیب دیده (جراحی شده) را عقب تر از پای سالم خود قرار داده و به آرامی با دستانتان به دیوار نیرو وارد کنید. (نباید دستانتان خم شوند.) این حرکت را تا جایی انجام دهید که در ساق پای آسیب دیده کشش احساس کنید. حدود 15 الی 30 ثانیه در این وضعیت بمانید و سپس به حالت عادی برگردید. این تمرین را روزانه چندین مرتبه تکرار کنید.

   6. بالا نگه داشتن پا

      

      برای انجام این تمرین ابتدا روی زمین و به پشت دراز کشیده و در همین وضعیت پاهای خود را به طور صاف و کشیده روی زمین قرار دهید. زانوی سالم خود را خم کنید و کف پاها را روی زمین قرار دهید. پای جراحی شده را به صورت صاف و بدون اینکه زانو خم شود، حدود 20 سانتی متر از سطح زمین بلند کرده و عضلات ران را منقبض و سفت کنید. سپس خیلی آرام پای خود را پایین آورده و این تمرین را مجددا انجام دهید. بهتر است حدود 2 ست 15تایی این تمرین را انجام دهید.

   7. اسکات با توپ

      برای انجام این تمرین ابتدا پشت به دیوار قرار گرفته و با فاصله ای حدود 90 سانتی متر از دیوار بایستید. سپس یک توپ فوتبال و یا بسکتبال را پشت خود و روی دیوار قرار دهید. کمر و بالا تنه را به توپ بچسبانید. سپس در همان وضعیت بدن خود را به سمت بالا و پایین ببرید و در هنگام پایین آوردن در حالت اسکات، زانوهای خود را خم کنید و با زاویه 45 درجه نگه دارید. 10 ثانیه در این وضعیت بمانید و سپس به حالت طبیعی و عادی برگردید. این تمرین را 2 ست 15تایی انجام دهید.

   8. قرار دادن پا روی دیوار

      

      

      برای انجام این تمرین ابتدا روی زمین، نزدیک به دیوار و در حالت طبیعی دراز بکشید. پایین تنه خود را به سمت دیوار نزدیک کرده، سپس باسن خود را به دیوار بچسبانید. یکی از پاها را در حالت صاف و کشیده کنار دیوار قرار دهید. پای دیگر خود را نیز به صورت صاف و کشیده روی دیوار قرار دهید. در این وضعیت در ناحیه پشتی عضلات ران کمی کشش احساس خواهید کرد. 15 الی 30 ثانیه در این وضعیت مانده و سپس خیلی آرام به حالت عادی برگردید. این تمرین را با جابجا کردن پاها تکرار کنید و با هر پا حدود 3 مرتبه انجام دهید.

   9. حرکت پله ای

      

      

      کنار پله و یا سطحی به ارتفاع 7 تا 12 سانتی متر بایستید. پای آسیب دیده خود را روی سطح پله قرار دهید و پای دیگر را روی زمین نگه دارید. وزن خود را روی پای آسیب دیده انداخته و پای سالم خود را از روی زمین بلند کنید. این تمرین را حدود 2 ست 15تایی انجام دهید.

مزایای فیزیوتراپی بعد از جراحی تعویض مفصل زانو

فیزیوتراپی و اقدامات فیزیوتراپیست بعد از جراحی تعویض مفصل زانو بسیار مهم بوده و تاثیر بسیاری بر روی بهبود سریع زانوی فرد دارد. این روش درمانی دارای مزیت های مختلفی بوده که در ادامه به چندین مورد از مهم ترین مزیت های فیزیوتراپی بعد از تعویض مفصل زانو اشاره خواهیم کرد:

1. افزایش گردش خون در بافت های آسیب دیده و جراحی شده و کمک به بهبود سریع تر زخم های بعد از جراحی
2. افزایش دامنه حرکتی زانو و کمک به راه رفتن سریع تر فرد
3. تقویت زانوی فرد و افزایش انعطاف پذیری زانو
4. کارایی بهتر زانو و مفصل مصنوعی زانو
5. بهبود وضعیت تنفس فرد و جلوگیری از مشکلات تنفسی و ریوی و همچنین التهاب ریه
6. کاهش درد و تورم بعد از جراحی و جلوگیری از تشدید آن
7. جلوگیری از اسپاسم و در صورت وقوع آن بهبود و کنترل اسپاسم زانو و قفل شدن آن
8. بازگشت سریع تر عملکرد زانوی جراحی شده

عوارض بعد از جراحی تعویض مفصل زانو

یکی از سنگین ترین انواع جراحی ارتوپدی، جراحی تعویض مفصل می باشد که معمولا بعد از این جراحی بیماران با عوارضی مواجه می شوند که البته این عوارض موقت بوده و با مراقبت و بعد از مدتی از بین می روند، اما در صورت عدم توقف آن ها و یا تشدید آن ها باید حتما به پزشک مراجعه شود. این عوارض عبارتند از:

1. عفونت

   یکی از عوارض اصلی و مهمی که ممکن است در طول جراحی تعویض مفصل زانو اتفاق بیفتد، نفوذ میکروب به محل جراحی شده و داخل بافت های زانو می باشد که معمولا بعد از چندین هفته تا چندین ماه در قالب عفونت و همراه با درد و تورم بیش از حد زانو نمایان می شود. حتی در مواردی که عفونت به صورت حاد و شدید اتفاق افتاده باشد، ترشح عفونی در محل جراحی و همچنین تب نیز اتفاق خواهد افتاد.

2. آسیب های عروقی و عصبی

   یکی از آسیب های احتمالی در حین جراحی تعویض مفصل زانو که گاهی ممکن است به دلیل اشتباه در جراحی اتفاق بیفتد، آسیب رساندن به یکی از قسمت های عروق خونی و یا رگ های عصبی می باشد. به دنبال این اتفاق ممکن است، فرد در ناحیه زانوی خود با درد و ناراحتی های دیگری از جمله اختلالات حرکتی مواجه شود. البته این عارضه بیشتر به صورت موقتی اتفاق افتاده و در صورت دائمی بودن آن، احتمال آسیب دیدگی شدید به عروق عصبی و خونی وجود خواهد داشت که جهت درمان آن باید در اسرع وقت به پزشک مراجعه شود.

3. دررفتگی مفصل

   دررفتگی مفصل مصنوعی زانو از دیگر عوارضی است که به دلیل سایز پروتز، قرار نگرفتن و لق زدگی مفصل مصنوعی زانو بعد از جراحی تعویض مفصل اتفاق افتاده و موجب بروز ناراحتی هایی از جمله درد و تورم و اختلالات حرکتی زانو می شود. در صورتی که دررفتگی به صورت مکرر اتفاق بیفتد، فرد به جراحی مجدد تعویض مفصل زانو نیاز خواهد داشت.

4. درد

   درد از عوارضی است که به صورت طبیعی و به دلیل بازسازی و ترمیم مفصل زانو بعد از جراحی تعویض مفصل اتفاق افتاده و موجب ناراحتی بیمار می شود. این درد معمولا موقت بوده و بعد از مدتی از بین می رود، اما در صورت تشدید آن، باید حتما به پزشک مراجعه شود.

5. لق شدن مفصل و دررفتگی

   لق شدن مفصل زانو (پروتز مصنوعی) بعد از جراحی تعویض مفصل می تواند از دیگر عوارضی باشد که در صورت شدید بودن آن و خارج شدن مفصل از جایگاه اصلی خود، نیاز به جراحی مجدد تعویض مفصل زانو می باشد

6. تب

   یکی از علائم و عوارض مهمی که بعد از جراحی تعویض مفصل اتفاق می افتد و می تواند نشانه ای از وجود عفونت محل جراحی شده و یا مفصل جراحی شده باشد، تب است. تب می تواند خفیف و یا شدید اتفاق بیفتد که در صورت شدید بودن آن باید سریعا به بیمارستان مراجعه شود.

سوالات متداول

1. بعد از جراحی تعویض مفصل زانو چه مدت فیزیوتراپی نیاز است؟

   بعد از جراحی تعویض مفصل زانو و مراجعه فرد به کلینیک فیزیوتراپی، فرد تحت نظر فیزیوتراپیست قرار گرفته و فیزیوتراپیست جلسات و برنامه درمانی مخصوصی را برای او تنظیم می کند. این جلسات به منظور بهبود و بازگشت عملکرد سریع زانو و طبق وضعیت بیمار تعیین می شود. دوره فیزیوتراپی بیمار و تعداد جلسات درمانی به وضعیت بدنی، شرایط زانو، تکنیک های ورزشی و همچنین تکنیک های فیزیوتراپی بستگی داشته و نمی توان تعداد آن را به طور قطعی مشخص کرد. اما به طور معمول چندین ماه طول می کشد تا وضعیت زانوی جراحی شده به حالت عادی برگردد. گاهی وضعیت بیمار بسیار خوب بوده و با گذشت سه ماه از فیزیوتراپی بهبود حاصل می شود و گاهی نیز بعد از گذشت ۶ ماه، همچنان بیمار نیاز به فیزیوتراپی داشته و درمان ادامه دارد.

2. فیزیوتراپیست بعد از تعویض مفصل زانو چه اقداماتی انجام می دهد؟

   بعد از جراحی تعویض مفصل زانو فیزیوتراپیست جهت بهبود سریع تر بیمار و همچنین جلوگیری از تشدید عوارض ناشی از جراحی و آسیب مجدد زانو و همچنین بهبود وضعیت درد و تورم زانو و کمک به بازگشت عملکرد زانو و راه رفتن فرد اقداماتی را انجام می دهد که این اقدامات عبارتند از:
   1. ارائه آموزش های لازم استفاده از وسایل کمکی از جمله ویلچر، واکر، عصا و...
   2. ارائه آموزش های مراقبتی به اطرافیان بیمار جهت راه رفتن بیمار، نشستن، خوابیدن، ماساژ و ...
   3. ارائه برنامه جامع و خاص با توجه به وضعیت زانی فرد و شرایط سلامت او
   4. چکاپ وضعیت زانوی فرد طی دوره فیزیوتراپی (در خصوص روند بهبود زانو)
   5. انجام تکنیک های ورزشی مناسب زانو جهت بازگشت عملکرد سریع زانوی جراحی شده
   6. انجام تکنیک های مختلف دستی از جمله کایروپراکتیک، استفاده از کمپرس و تکنیک های فشاری و....
   7. انجام تکنیک های غیر دستی و دستگاهی در صورت لزوم و واجد شرایط بودن بیمار

3. دوره بهبود و نقاهت بعد از جراحی تعویض مفصل زانو چگونه است؟

   بعد از جراحی تعویض مفصل زانو در صورت عدم مشکل و بیماری های قلبی و دیابت، حدود ۱ الی ۳ روز فرد در بیمارستان بستری شده و تحت نظر خواهد بود در این مدت فیزیوتراپیست و مراقب بیمار برای بلند شدن، راه رفتن، خوابیدن و... به بیمار کمک خواهند کرد. سپس بعد از مرخص شدن بیمار باید حدود ۲ تا 4 هفته اول جراحی از بریس زانو استفاده شود و برای راه رفتن نیز نیاز به نیروی کمکی (واکر، عصا و یا فرد مراقب) خواهد بود. در این دوران فرد راه رفتن را شروع کرده اما نباید به پای جراحی شده خود فشار وارد کند. همچنین بعد از جراحی و در هفته اول برای بهبود وضعیت درد و تورم، عملکرد بهتر زانو و جلوگیری از اسپاسم های عضلانی بعد از جراحی تعویض مفصل، شروع به ورزش کرده و فیزیوتراپی انجام می گیرد. به مرور زمان و بعد از چندین ماه وضعیت رو به بهبود رفته و فرد می تواند، بدون کمک شروع به راه رفتن کند. البته دوره بهبود با توجه به وضعیت بدنی و زانوی فرد، متغیر بوده و نمی توان زمان دقیق برای آن مشخص کرد.