رباط صلیبی چیست؟ | علل، علائم، عوارض و درمان پارگی رباط صلیبی

بدن از رباط ها یا لیگامان های بسیاری تشکیل شده است. رباط ها رشته ها و بافت های محکم و طناب مانندی هستند که به دور مفصل قرار می گیرند و مانع از تحرک بیش از حد مفصل می شوند. در اصل رباط ها محدود کننده و محافظ مفصل هستند و می توانند در برابر کشش ها نیز مقاومت کنند. یکی از مفاصل ناپایدار و پرتحرک بدن زانو می باشد و شامل چندین رباط اصلی می باشد. در صورت آسیب دیدگی این رباط ها، در فعالیت های زانو اختلال ایجاد شده و فرد دچار ناراحتی می گردد. همچنین به دنبال این آسیب ها، بیماری و عوارض گوناگونی در زانو ایجاد می شود. در این مقاله شما را با انواع رباط های صلیبی (Cruciate ligament) ، علائم آسیب دیدگی ها، دلایل، انواع آسیب دیدگی و ... آشنا کرده و بهترین و موثرترین روش های درمان پارگی و آسیب های رباط صلیبی از جمله تمرین درمانی و فیزیوتراپی را به شما ارائه خواهیم داد.

رباط صلیبی چیست؟

 زانو چهار رباط مهم و اصلی دارد. رباط های طرفی داخلی و خارجی و رباط های صلیبی قدامی و خلفی، رباط های مهم زانو می باشند. رباط های صلیبی به صورت مایل درون مفصل زانو قرار دارند. لیگامان صلیبی قدامی هم جهت با لیگامان مایل داخلی است و وظیفه کنترل حرکت ساق پا به جلو و کنترل حرکت زانو به داخل را به عهده دارد. این لیگامان در 20 درجه انتهایی صاف کردن زانو و 70 تا 90 درجه خم کردن زانو سفت و کشیده می شود. لیگامان صلیبی خلفی هم جهت با لیگامان طرفی خارجی است و حرکات ساق رو به عقب را محدود می کند. این لیگامان در اکثر وضعیت های زانو سفت و کشیده است.

پارگی رباط های صلیبی زانو چیست؟

لیگامان ها با دارا بودن فیبرهای کلاژن به منظور تحمل نیروهای کششی ساخته شده اند. در صورتی که نیروهای کششی بیش از حد بر یک لیگامان وارد شوند، آن لیگامان دچار پارگی می شود. میزان صدمه لیگامان به 3 درجه تقسیم می شود. در پارگی درجه یک، پارگی بسیار خفیف بوده و بی ثباتی در مفصل زانو وجود ندارد. در پارگی درجه دو، پارگی فیبرها در حد متوسط است، به طوری که تا حدودی بی ثباتی در مفصل زانو ایجاد می شود. در پارگی درجه سوم، لیگامان دچار پارگی کامل می شود و مفصل ثبات خود را کاملا از دست می دهد. پارگی لیگامان های صلیبی زانو می تواند موجب کاهش ثبات مفصلی زانو، درد های زانو، کاهش تعادل بیمار و کاهش حجم عضلات زانو شود.

انواع رباط صلیبی

1. رباط صلیبی قدامی (ACL)

   این رباط در مرکزی ترین قسمت زانو قرار گرفته و حرکت و چرخش استخوان ساق پا و درشت نی را به سمت جلو، کنترل و هدایت می کند.

2. رباط صلیبی خلفی (PCL)

   این رباط در ناحیه مرکزی زانو قرار گرفته و حرکت به سمت عقب در ساق پا و زانو را هدایت و کنترل می کند.

علل آسیب رباط ‌های زانو

1. چرخش زانو

   چرخش ناگهانی زانو می تواند موجب کشیدگی، دررفتگی و حتی پارگی رباط های زانو شود.

2. وارد شدن ضربه‌ی شدید به زانو

   در صورتی که در فعالیت ها و یا سوانح مختلف ضربه و فشار زیادی به زانو وارد شود، رباط های صلیبی زانو دچار آسیب می شوند.

3. حرکات ناگهانی زانو

   خم و راست کردن زانو با فشار زیاد و یا به طور ناگهانی می تواند موجب آسیب رباط های زانو شود.

4. پرش

   پرش از ارتفاع بر روی زمین می تواند موجب آسیب رباط های صلیبی شود.

5. حرکات ناگهانی ورزشی

   توقف ناگهانی در هنگام دویدن از دیگر عوامل موثر در آسیب های رباط های صلیبی زانو می باشد. همچنین انتقال وزن به طور ناگهانی از روی یک پا به پای دیگر نیز در بروز آسیب رباط های صلیبی موثر است. ورزشکارانی که در شاخه های ورزشی فوتبال، بسکتبال، ژیمناستیک،اسکی، بیسبال فعالیت می کنند، بیشتر از دیگر افراد دچار آسیب های رباط های صلیبی می شوند.

علائم آسیب رباط‌ های صلیبی زانو

1. درد های ناگهانی و یا شدید زانو
2. تورم و التهاب در زانو
3. کبودی و تغییر رنگ پوست زانو
4. صدا دادن زانو (تق تق یا قژقژ)
5. ناپایداری و بی ثباتی زانو
6. حساس شدن زانو به لمس آن
7. اختلال در راه رفتن و ایستادن فرد (عدم تعادل)

انواع آسیب های لیگامان های صلیبی

1. آسیب های خفیف (درجه ۱)

   این بخش از آسیب ها مربوط به زمانی است که رباط های صلیبی دچار کشیدگی می شوند و این کشش خفیف بوده و پارگی به همراه ندارد. البته در این حالت زانو دچار درد و تورم خفیف شده و احتمال بروز آسیب های بعدی در زانو نیز افزایش می یابد.

2. آسیب های متوسط (درجه ۲)

   این نوع آسیب با پارگی خفیف و جزئي رباط های صلیبی همراه بوده و زانو دچار کبودی، درد و تورم می شود.

3. آسیب های شدید (درجه ۳)

   این نوع آسیب معمولا برای درمان به جراحی نیاز دارد و در صورتی که رباط ها به صورت کامل از استخوان جدا شوند و پاره شوند اتفاق می افتد و موجب ناپایداری و بی ثباتی زانو شده و زانو قادر به تحمل وزن نخواهد بود. همچنین ممکن است تعادل فرد در ایستادن و راه رفتن نیز بهم بریزد. در این حالت ممکن است فرد هیچ دردی احساس نکند، چرا که فیبرهای درد نیز دچار آسیب دیدگی می شوند.

تشخیص آسیب دیدگی رباط های صلیبی

1. مشاهدات و لمس زانو

   پزشک به منظور بررسی تورم، التهاب، درد و میزان آن شروع به لمس ناحیه دردناک و یا متورم زانو کرده و با مشاهدات خود تشخیص می دهد که این عارضه از چه نوع آسیب دیدگی (کشیدگی، دررفتگی و پارگی رباط یا تاندون و یا مینیسک و...) می باشد.

2. حرکات فیزیکی پا و زانو

   پزشک به منظور بررسی میزان توان حرکتی پا و بررسی وضعیت زانو، یکسری حرکات فیزیکی را انجام داده و شروع به خم و راست کردن زانو می کند. در صورتی که رباط زانو دچار آسیب شده باشد، فرد قادر به حرکت زانو نبوده و یا حرکت زانو با درد همراه خواهد بود.

3.  اشعه ایکس، سی تی و ام آر آی

   این آزمایشات طبق دقت و قدرت تشخیص انجام می شوند. در ابتدا برای عکس برداری از ناحیه آسیب دیده زانو از اشعه ایکس استفاده کرده و سپس برای تشخیص بهتر و عکس واضح تر از ناحیه آسیب دیده آزمایشات سی تی اسکن و ام آر آی انجام می گیرند.

4. اولتراسوند

   اولتراسوند علاوه بر درمان، نقش تشخیصی نیز داشته و می تواند میزان آسیب های وارد شده به پا را نیز بررسی کند.

روش های درمان کشیدگی و پارگی رباط صلیبی

پس از تشخیص نوع آسیب وارد شده، با توجه به نوع کشیدگی و یا پارگی رباط صلیبی، درمان آن صورت می گیرد که روش های درمان آسیب های رباط صلیبی عبارتند از:

1. درمان های اولیه آسیب های رباط های صلیبی زانو

   بخشی از درمان های آسیب دیدگی رباط های صلیبی و زانو که در خانه انجام می گیرند، در بهبود آسیب رباط ها موثر می باشند. اما باید توجه داشت که این درمان ها حتما باید بعد از مراجعه به پزشک ارتوپدی و با صلاح دید پزشک در کنار دیگر درمان ها انجام شوند که عبارتند از:
   1. استراحت دادن به زانو: پرهیز از انجام کارهای مکرر و همچنین فعالیت های سنگین با زانوی آسیب دیده و راه رفتن با عصا
   2. استفاده از کمپرس سرد: گذاشتن یخ و استفاده از کمپرس سرد به مدت ۸ الی ۱۰ دقیقه بر روی ناحیه آسیب دیده زانو
   3. استفاده از زانو بند طبی: بستن زانو به وسیله زانو بند طبی در جهت ثابت نگه داشتن زانو و استراحت دادن به آن
   4. بالا قرار دادن زانوی آسیب دیده: زانوی آسیب دیده خود را بالاتر از سطح زمین و قلب خود و بر روی یک بالش قرار دهید.
   5. مصرف داروهای مسکن، ضد التهاب و کاهش دهنده اسپاسم: جهت تسکین و کاهش درد زانو، کاهش التهاب و همچنین کاهش خشکی و گرفتگی زانو از داروهای تجویز شده توسط پزشک استفاده کنید.
   6. ماساژ دادن: ماساژ ناحیه آسیب دیده زانو به تنهایی و یا با استفاده از آب ولرم و گرم، روغن های گیاهی، پمادهای ضد درد و ضد التهاب به درمان آسیب های رباط های صلیبی زانو کمک می کند.

2. درمان آسیب های رباط های صلیبی با تمرین درمانی

   بخشی از روش های درمانی برای بهبود وضعیت زانو و رباط هایی صلیبی آسیب دیده، به ورزش و تمرینات ورزشی اختصاص دارد. این بخش شامل حرکات کششی و تقویتی، عملکردی و... زانو و پا می باشد که به کاهش درد و تورم زانو، ترمیم رباط های صلیبی زانو، افزایش دامنه حرکتی، افزایش انعطاف پذیری، تقویت عضلات و... کمک می کنند. (تمامی این تمرینات با توجه به میزان آسیب دیدگی رباط ها و زانو توسط فیزیوتراپیست مشخص و ارائه داده می شود.)

   1. صاف کردن پا رو به بالا: ابتدا رو به پشت دراز بکشید و یکی از پاهایتان را خم کنید. در همین حالت پای دیگر را صاف کرده و عضلات ران را سفت و منقبض کنید و پا را بالا ببرید.۳۰ سانتی متر پا را از زمین فاصله دهید و ۳ تا ۵ ثانیه در این حالت بمانید. خیلی آرام پای خود را پایین آورده و مجددا این حرکت را با پای دیگر نیز انجام دهید.
   2. کشش عضله همسترینگ: ابتدا برای حفظ تعادل از دیوار، میز و یا پشت صندلی بگیرید و یکی از پاهایتان را به طوری که پاشنه پا به باسن نزدیک شود، بالا بیاورید. وزن بدن را روی یکی از پاها انداخته و ۳ الی ۵ ثانیه در این وضعیت بمانید. پای دیگر خود را به آرامی پایین آورده و مجددا این تمرین را با پای دیگر نیز انجام دهید.
   3. چمباتمه به دیوار: برای انجام این تمرین، باسن و پشت بدن را به دیوار چسبانیده و تکیه دهید و پاهای خود را ۶۰ سانتی متر از دیوار فاصله داده و دور کنید. خیلی آرام همانطور که پشت بدن روی دیوار قرار گرفته سر بخورید و بدن را به سمت پایین دیوار بیاورید. ۵ الی ۱۰ ثانیه در حالت نیمه نشسته (طوری که باسن از زانو بالاتر قرار بگیرد) بمانید و مجددا بدن را به سمت بالای دیوار ببرید و خودتان را صاف کنید. این حرکت را چندین مرتبه انجام دهید.
   4. بلند کردن پاشنه: برای انجام این تمرین از یک صندلی کمک بگیرید تا تعادلتان حفظ شود. سپس پاها را به عرض شانه باز کرده و انگشتان و پنجه پا را رو به جلو قرار دهید. به آرامی پاشنه پا را از روی زمین بلند کنید و در حالی که روی پنجه ها ایستاده اید، چند ثانیه در این وضعیت بمانید و سپس به آرامی پاشنه پا را روی زمین قرار دهید. این تمرین را چندین مرتبه انجام دهید.
   5. کشش همسترینگ: ابتدا روی زمین نشسته و پاهای خود را صاف کنید. (پاها نباید به هیچ عنوان خم شوند.) کف دستان خود را روی زمین قرار داده و به سمت جلو ببرید. ۳۰ ثانیه در این وضعیت بمانید و مجددا به حالت طبیعی خود برگردید. این تمرین را چندین مرتبه انجام دهید. (دقت کنید در طول تمرین کمر و پاها خم نشوند و زانوها نیز قفل نشوند.)
   6. ابتدا بایستید و پاها را کنار یکدیگر قرار دهید. دست هایتان را روی ران ها بگذارید و پای چپتان رابه عقب ببرید و به اندازه ای حرکت دهید که با خم شدن پای راست قوزک پا و زانو در یک راستا (یک خط) قرار بگیرند. پا را صاف کرده و زانوی پای راست خود را خیلی آرام و با احتیاط خم کنید. این حرکت را حدود ده مرتبه با عوض کردن پاها انجام دهید.

3. درمان پارگی و کشیدگی رباط صلیبی با فیزیوتراپی

   فیزیوتراپی از درمان های کاربردی، ایمن و مقرون به صرفه بوده و با استفاده از دستگاه ها و شیوه های متنوع (دستی و غیر دستی) در کلینیک فیزیوتراپی، به افزایش گردش خون در بافت های آسیب دیده، تحریک و ترمیم بافت ها از جمله عصب، کاهش تورم و التهاب، کاهش و تسکین درد و فشار بر ناحیه آسیب دیده، انعطاف پذیری بهتر، کاهش خشکی و گرفتگی و اسپاسم های عضلانی، افزایش دامنه حرکتی، کاهش ضعف رباط ها کمک کرده و باعث عملکرد بهتر زانو و بهبود سریع تر آسیب های رباط های صلیبی می شود. فیزیوتراپیست با توجه به وضعیت بیمار برنامه ی درمانی خاص و مناسبی را برای او تجویز کرده و ارائه می دهد. این برنامه شامل تکنیک ها و متدهای مختلفی از درمان های دستی و غیر دستی می شود. کلیه روش ها و تکنیک های درمانی بدون عارضه جانبی خاصی بوده و افراد واجد شرایط چه قبل از جراحی زانو و چه بعد از آن می توانند از آن استفاده کنند. این روش ها عبارتند از:

   1. کایروپراکتیک و ماساژ درمانی

      یکی از روش های دستی و کاربردی که توسط دست فیزیوتراپیست و با اعمال ماساژ دایره ای شکل بر روی ناحیه آسیب دیده انجام می گیرد، کایروپراکتیک می باشد.این روش درمانی به افزایش گردش خون و کاهش درد و تورم زانو و آسیب وارد شده به رباط های صلیبی می شود.

   2. اولتراسوند تراپی

      این روش با استفاده از دستگاه اولتراسوند و با اعمال امواج فراصوت انجام شده و موجب تحریک و ترمیم بافت ها، عصب ها و...می شود.

   3. گرما و سرما درمانی

      روش های سرما درمانی و گرما درمانی به کاهش درد و تورم و افزایش جریان خون کمک کرده و می تواند موجب بهبود وضعیت زانو شود.

   4. لیزرتراپی

      در این تکنیک فیزیوتراپیست با اعمال و انتقال اشعه و نور لیزر به بخش آسیب دیده زانو موجب بهبود رباط های صلیبی و ناحیه آسیب دیده شده و به کاهش درد و التهاب آن و همچنین از ایجاد آسیب های شدیدتر نیز جلوگیری می کند.

   5. الکتروتراپی

      بخشی از درمان های فیزیوتراپی که با اعمال و انتقال جریان الکتریکی کنترل شده به بخش آسیب دیده زانو همراه بوده و با استفاده از دستگاه های مختلف و روش های متفاوت صورت می گیرد.

   6. اوزون تراپی

      اوزون گازی است با خاصیت ضد التهابی که به کاهش التهاب و تورم، بهبود جریان خون در بافت های آسیب دیده زانو و همچنین بهبود آسیب های شانه کمک می کند و فیزیوتراپیست با تزریق آن در مفصل زانو، موجب تحریک و ترمیم بافت های رباط های صلیبی زانو آسیب دیده شده و در نهایت منجر به افزایش سرعت روند درمان می شود.

4. تزریق پی آر پی و درمان آسیب های رباط های صلیبی زانو

   این روش به کنترل و بهبود آسیب رباط های صلیبی زانو پرداخته و موجب کاهش و تسکین درد، ترمیم غضروف، ماهیچه و حتی استخوان ها می شود و به ترمیم رباط های صلیبی کمک می کند. در این روش پزشک، PRP (پلاسمای غنی شده از پلاکت) را به طور مستقیم به داخل مفصل آسیب دیده زانو تزریق می کند. این درمان از درمان های نسبتا تهاجمی می باشد.

5. درمان رباط های صلیبی زانو با جراحی

   در صورتی که پزشک تشخیص دهد نوع آسیب لیگامان حاد بوده و با فیزیوتراپی و تمرین درمانی بهبودی حاصل نمی شود و یا پارگی رباط های صلیبی بسیار شدید باشد، از روش جراحی استفاده می کند. جراحی لیگامانی در جهت بازسازی رباط و لیگامان های صلیبی آسیب دیده انجام شده و از انواع جراحی های شایع لیگامانی، جراحی رباط های صلیبی قدامی و جانبی زانو می باشند. برای جراحی لیگامان صلیبی قدامی ابتدا جراح ارتوپد، در استخوان فمور و تیبیا دو سوراخ ایجاد کرده و سپس بافت پیوندی که از همسترینگ، تاندون چهارسر ران و یا تاندون پاتلا گرفته شده را وارد این سوراخ ها می کند. سپس به بازسازی رباط ها پرداخته و بافت پیوندی در سوراخ ها را فیکس می کند. این جراحی معمولا حدود ۱۰ الی ۱۴ روز بعد از آسیب دیدگی زانو و رباط ها انجام می شود و طی این مدت فیزیوتراپی و انجام تمرینات نرمشی مناسب می تواند به کاهش درد و التهاب و همچنین افزایش دامنه حرکتی زانو و یا عضو آسیب دیده کمک کند. نا گفته نماند که در بعضی از موارد و در شرایطی که رباط کاملا از استخوان جدا شده باشد، جراح با بخیه مخصوص آن را دوباره به استخوان وصل می کند.

عوارض پارگی و کشیدگی رباط صلیبی

1. ناپایداری زانو و از دست دادن قدرت و توانایی زانو
2. افزایش خطر ابتلا به آرتروز، آرتریت پاتلوفمورال و تحلیل رفتگی غضروف و مفصل زانو
3. ضعف شدید عضلانی و سست شدن زانو
4. آسیب های مینیسک زانو از جمله تخریب و تحلیل رفتگی آن
5. اختلالات حرکتی و عدم تعادل به هنگام ایستادن و راه رفتن

مراقبت های بعد از جراحی رباط های صلیبی زانو

1. از ایستادن های زیاد تا دو هفته بعداز جراحی بپرهیزید، چرا که احتمال تورم و درد و تشدید آن زیاد است.
2. تا دو هفته بعد از جراحی زانو هنگام دراز کشیدن و استراحت، حتما زیر زانو یک بالش قرار دهید و زانو را بالاتر از سطح زمین و قلب قرار دهید. (با این عمل می توان از شدت تورم زانو کاست و به گردش خون بهتر کمک کرد.)
3. از زانو بند های مخصوص که دارای سیستم آب سرد کن هستند، استفاده کنید و یا کمپرس سرد بر روی ناحیه جراحی شده زانو قرار دهید. (زانو نباید به طور ممتد سرد شود و بعد از هر چند دقیقه سرمایش باید اجازه بدهید کمی گرم شود و سپس مجددا آن را سرد کنید، همچنین دقت کنید زانو خیس نشود.)
4. هنگام انجام تمرینات ورزشی به هیچ وجه به زانو و پای خود فشار نیاورید.

سوالات متداول

1. چگونه می توانیم از آسیب های رباط صلیبی جلوگیری کنیم؟

   روش درمانی و پیشگیری خاصی برای آسیب های صلیبی وجود ندارد، اما با انجام برخی مراقبت ها و رعایت برخی از نکات می توان به کاهش خطر آسیب دیدگی های رباط صلیبی بخصوص پارگی های آن کمک کرد:
   1. از انجام هرگونه حرکت ناگهانی یا فشار آوردن به زانو بپرهیزید.
   2. در ورزش هایی که ممکن است زانو دچار ضربه شود از زانوبند محافظتی استفاده کنید.
   3. مصرف مواد غذایی و ویتامین های ضروری به شدت به تحکیم و تقویت تاندون ها و رباط ها کمک می کند.
   4. آمادگی و گرم کردن بدن قبل از انجام ورزش و دویدن

2. دوره نقاهت آسیب های رباط های صلیبی بعد از جراحی زانو چه مدت طول می کشد؟

   زمان دقیق و قطعی برای دوره بهبود آسیب های رباط های صلیبی نمی توان تعیین کرد. این آسیب ها با توجه به وضعیت سلامت و قوی بودن بدن فرد و همچنین اقدام به درمان سریع یا دیر و از همه مهم تر نوع و شدت و میزان آسیب دیدگی، دوران بهبود متغیری دارند. ممکن است در عرض یک هفته به دلیل خفیف بودن آسیب رباط های صلیبی، زانوی فرد بهبود یابد و ممکن است با گذشت چندین ماه بعد از آسیب دیدگی به دلیل شدید بودن و یا دیر اقدام کردن برای درمان، همچنان بهبودی کامل حاصل نشود. البته باید گفت درمان آسیب دیدگی های خفیف تا یک هفته و آسیب دیدگی های متوسط نهایتا تا دو ماه طول می کشد.

3. آسیب های رباط های صلیبی زانو بین چه کسانی شایع تر است؟

   همانطور که قبلا به آن اشاره کردیم، رباط های صلیبی می توانند به دلایل مختلفی دچار آسیب شوند. برخی از عوامل موجب بالا بردن خطر آسیب دیدگی رباط های صلیبی شده و این آسیب در بین بعضی از افراد شایع تر می باشد. زنان نیز بیشتر از مردان به آسیب های رباط های صلیبی دچار می شوند، مخصوصا اگر سابقه آسیب دیدگی در زانو داشته باشند. دیگر افراد عبارتند از:
   • سالمندان: افراد سالمند به دلیل ضعف عضله و تحلیل رفتگی های مفصلی دچار ضعف در رباط ها شده و می توانند با کوچکترین ضربه و فشار دچار آسیب رباط های صلیبی شوند.
   • افراد مبتلا به بیماری و آسیب های زانو: افرادی که مشکلات آرتروز زانو، پوکی استخوان، نرمی استخوان و .. دارند و یا دچار آسیب های مینیسک، درررفتگی و آسیب های کشکک زانو و ... شده اند نیز بیشتر از سایر افراد در معرض آسیب دیدگی مجدد رباط های صلیبی زانو قرار دارند.
   • افراد ورزشکار: افرادی که در شاخه های ورزشی مختلف از جمله، پرش، دویدن، بیسبال، اسکی، فوتبال و... فعالیت می کنند، نسبت به دیگر افراد بیشتر دچار آسیب های رباط های صیبی می شوند.
   • افراد چاق: اضافه وزن می تواند خطر آسیب پذیری رباط های صلیبی را افزایش دهد، چرا که اضافه وزن موجب فشار بیشتر به پایین تنه و زانو می شود.