اسپوندیلیت آنکیلوزان (روماتیسم ستون فقرات) | علائم، عوارض و درمان

تا به حال دچار عارضه ای نامعلوم در ستون فقرات خود شده اید؟ ستون فقرات و مهره های آن به دلایل مختلفی دچار آسیب شده و باعث ایجاد اختلال در نواحی دیگر از جمله پاها، کمر، لگن و ... می شوند. گاهی فرد بدون هیچ دلیل دچار التهاب در ستون فقرات شده و در سیستم حرکتی بدن خود احساس ضعف و ناتوانی می کند. در این مقاله شما را با یک عارضه ژنتیکی به نام اسپوندیلیت آنکیلوزان (Ankylosing spondylitis) و درمان های موثر و کابردی از جمله تمرینات و تکنیک های فیزیوتراپی) درجهت بهبود آن، آشنا می کنیم.

اسپوندیلیت آنکیلوزان (روماتیسم ستون فقرات) چیست؟

یکی از انواع عارضه های روماتیسمی مزمن، عارضه اسپوندیلیت آنکیلوزان می باشد. این عارضه در ناحیه ستون مهره و همچنین مفاصل بین استخوان های ساکروم و لگن ایجاد شده و باعث صدمه در این ناحیه می شود. هنگامی که این عارضه ایجاد می شود، در ناحیه رباط های اطراف ستون مهره، تورم و التهاب ایجاد شده و در نهایت باعث بروز درد در پشت کمر، لگن و.. می گردد. اسپوندیلیت آنکیلوزان در مفاصل دو طرف را مورد آسیب می دهد.

علائم اسپوندیلیت آنکیلوزان

1. خشکی و اسپاسم کمر: خشک شدن کمر، محدودیت حرکت دادن کمر به تمامی جهات و عدم خم شدن آسان بیمار به سمت جلو، از دیگر علامت های مبتلا شدن فرد به عارضه اسپوندیلیت آنکیلوزان می باشد.
2. کمر درد: مهم ترین نشانه و علامت عارضه اسپوندیلیت آنکیلوزان، بروز درد در ناحیه پایین کمر و پشت باسن بوده که به مرور زمان به پشت ها نیز انتشار خواهد یافت.
3. علائم عمومی: التهاب چشم، کاهش وزن، بروز بیماری های قلبی عروقی و همچنین اختلال در تنفس از دیگر نشانه های ایجاد بیماری و عارضه اسپوندیلیت آنکیلوزان می باشد.
4. کیفوز و قوز: قوز و برآمدگی ستون فقرات و کمر، انحنای بیش از حد کمر نیز از دیگر علائم مبتلا شدن به عارضه اسپوندیلیت آنکیلوزان می باشد.
5. التهاب تاندون و لیگامان ها: از شایع ترین محل های التهابی و دردناک تاندون آشیل بوده که به استخوان پاشنه و عضلات قفسه سینه متصل می باشد. با بروز عارضه اسپوندیلیت، تاندون ها و لیگامان های ستون فقرات دچار تورم و التهاب می شوند.
این دسته از علائم کمتر مشاهده شده و به تدریج اتفاق می افتند:
1. التهاب آئورت
2. شکستگی ستون فقرات
3. سندرم دم اسب یا همان آسیب نخاعی و از دست دادن حس در نشیمنگاه، باسن، ران و...

علت ایجاد اسپوندیلیت آنکیلوزان

تاکنون هیچ دلیل خاصی برای ایجاد این عارضه پیشرونده(اسپوندلیت آنکیلوزان) پیدا نشده ولی می توان گفت این بیماری ریشه ژنتیکی داشته و تقریبا در افرادی اتفاق می افتد که مبتلا به HLA-B27 هستند.

تشخیص روماتیسم ستون فقرات

بعد از مشاهده و احساس علائمی از جمله درد در کمر و باسن، تورم و...همچنین بروز علائم عمومی، لازم است به متخصص ارتوپدی مراجعه شود. بعد از مراجعه به پزشک متخصص و انجام آزمایشات و معاینات لازم، عارضه و شدت آن مشخص شده و سپس پزشک جهت درمان مناسب آن اقدام خواهد کرد. این آزمایشات عبارتند از:

1. تصویربرداری و عکس برداری با اشعه ایکس: این روش به طور کلی می تواند ناحیه ستون مهره ها را مورد بررسی قرار دهد.
2. سی تی اسکن : این روش درمانی از روش های نسبتا دقیق برای بررسی بافت های بدن بوده و می تواند به تشخیص دیگر عارضه های موجود در بدن نیز کمک کند.
3. ام آر آی: این روش تشخیصی نسبت به دیگر روش ها دقیق تر بوده و می تواند به طور کامل نواحی مختلف آسیب دیده، بافت ها، تاندون ها، محل التهاب و ... را مشخص کند.
4. آزمایش خون: پزشک برای بررسی مشکلات خونی و دیگر بیماری های فرد و همچنین بررسی HLA-B27 در فرد، آزمایش خون تجویز می کند.

روش های درمان اسپوندیلیت آنکیلوزان

بعد از تشخیص اسپوندیلیت باید جهت بهبود و جلوگیری از بدتر شدن و شدیدتر شدن عارضه در اولین فرصت به درمان پرداخت. این درمان ها با توجه به شدت آسیب و محل درگیری، تجویز شده و عبارتند از:

1. دارو درمانی

   1. داروهای تعدیل کننده: استفاده از این داروها باعث کند شدن روند عارضه و پیشرفت آن می شود.
   2. داروهای ضد التهاب و ضد درد: استفاده از داروهای ضد التهاب و ضد درد به کاهش التهاب و درد موجود در کمر، لگن، باسن و... کمک کرده و تا حدودی به بهبود این عارضه می پردازد.
   3. داروهای کاهش دهنده اسپاسم: گروهی از داروها نیز باعث کاهش خشکی و اسپاسم های عضلانی کمر می شوند.

2. استفاده از کمربندهای طبی

   یکی دیگر از روش های درمان های اولیه که در جهت کاهش تورم، درد و همچنین جلوگیری از قوز و تشدید کیفوز و برآمدگی پشت بدن مورد استفاده قرار می گیرد، بستن کمربندهای طبی به کمر می باشد. پوشیدن این کمربندها باعث کاهش فشارهای تاندون ها و درد مفاصل می شود.

3. فیزیوتراپی

   استفاده از دستگاه ها و متدهای خاص و پیشرفته در کلینیک فیزیوتراپی بخش دیگری از درمان و توانبخشی نواحی مختلف بدن در جهت درمان اسپوندیلیت آنکلیوزان می باشد. در این روش، فیزیوتراپیست با استفاده از دستگاه های پیشرفته، تکنیک و متدهای خاص به درمان آسیب های کمر، ستون فقرات و عارضه های مرتبط با آن می پردازد. با انجام این تکنیک ها، به افزایش جریان خون در بافت های آسیب دیده، تحریک و ترمیم بافت های آسیب دیده از جمله بافت های عصبی، رباط ها، تاندون ها و... کمک کرده و باعث کاهش تورم، درد، خشکی و گرفتگی عضلات کمر، قرار گیری مناسب و صحیح مهره های ستون فقرات، افزایش انعطاف پذیری، حفظ تعادل در هنگام ایستادن و راه رفتن، بهبود سریع کمر و آسیب های مرتبط با آن می شود. این تکنیک ها متفاوت بوده و با توجه به نوع عارضه و شدت آن مورد استفاده قرار می گیرند. هر چه وضعیت ستون مهره و آسیب های مرتبط با آن از جمله درد پاها، تمامی این تکنیک کاملا ایمن و مطمئن بوده و انجام آن برای افرادی که واجد شرایط فیزیوتراپی هستند، هیچ عارضه دائمی و خطری دنبال نخواهد داشت. این تکنیک ها عبارتند از:

   1. تحریکات الکتریکی

      در این روش فیزیوتراپیست، به کمک الکترودها و با اعمال جریان الکتریکی مناسب و کنترل شده در نواحی آسیب دیده و دردناک کمر، پاها، ستون فقرات و... به تحریک و ترمیم بافت های آسیب دیده، افزایش گردش خون و ...پرداخته و موجب کاهش عوارضی از جمله، درد، خشکی، گرفتگی و اسپاسم، تورم، ضعف شده و به بهبود و افزایش دامنه حرکتی کمر، پاها و ... کمک می کند.

   2. تراکشن

      تراکشن تراپی یا کشش ستون فقرات، یکی از روش های فیزیوتراپی و درمانی بوده و به دو صورت مورد استفاده قرار می گیرد. (با استفاده از دستگاه و بدون استفاده از دستگاه)

   3. کایروپراکتیک

      جالب است بدانید، این روش درمانی بدون استفاده از دستگاه، توسط دست فیزیوتراپیست و با استفاده از ماساژ به شکل دوار بر روی کمر، پاها و.. انجام می شود.

   4. اولتراسوند تراپی

      در این تکنیک فیزیوتراپی و توانبخشی، فیزیوتراپیست با استفاده از دستگاه اولتراسوند و با اعمال مستقیم امواج در ناحیه آسیب دیده و دردناک بدن از جمله کمر، لگن، پاها و.. به بهبود عارضه اسپوندیلیت آنکیلوزان کمک می کند.

   5. طب سوزنی

      این روش سنتی از روش های قدیمی بوده و در آن فیزیوتراپیست، از سوزن های مخصوص با سایزهای مختلف استفاده کرده و آن ها را در نواحی حساس بدن و فرو می برد. در نهایت موجب بهبود بافت های آسیب دیده و کاهش درد و تورم می شود.

تمرینات ورزشی برای درمان اسپوندیلیت آنکیلوزان

قسمتی از درمان های فیزیوتراپی مربوط به تمرینات نرمشی و ورزشی می باشد. فیزیوتراپیست با توجه به شدت عارضه اسپوندیلیت آنکیلوزان و درگیر بودن قسمت های مختلف بدن از جمله لگن، ران، پاها و از تکنیک های ورزشی در برنامه درمانی مناسب و تنظیم شده استفاده می کند. تمامی ورزش ها و نرمش های تقویتی و کششی مناسب برای درمان عارضه اسپوندیلیت در این برنامه، قرار گرفته و انجام آنها آسیبی به ستون فقرات، کمر و بدن بیمار وارد نخواهد کرد. انجام این تمرینات به افزایش دامنه حرکتی، انعطاف پذیری در پشت، لگن، کمر، کاهش درد و تورم، خشکی و بی حسی، ضعف و گرفتگی عضلات و... کمک کرده و همچنین از بروز آسیب های شدید تر و یا بازگشت مجدد آسیب ها جلوگیری می کند. در نهایت فیزیوتراپیست با استفاده از این تکنیک های ورزشی به عملکرد بهتر و بهبود سریع تر می پردازد. این تمرینات ورزشی عبارتند از:

1. کشش ستون مهره: ابتدا روی زمین و بر روی شکم بخوابید. به آرامی بدن را بالا بکشید تا قفسه سینه شما از زمین فاصله بگیرد. در صورتی توانایی آرنج خود را صاف کرده و حدود 10 تا 20 ثانیه در این حالت بمانید. مجددا و به آرامی به حالت قبلی خود برگردید. این تمرین را مجددا حدود 3 الی 5 بار انجام داده و تکرار کنید.
2. تکیه به دیوار در حالت نشسته: پشت به دیوار و به حالت معلق نشسته و به دیوار تکیه دهید. پا ها را در عرض شانه باز کرده و از دیوار دور کنید. درحالیکه باسن روی دیوار قرار گرفته، آن را روی دیوار و در جهت پایین سر بدهید. این کار را تا جایی انجام دهید که ران ها موازی سطح زمین شوند. (به حالت معلق و مانند وقتی که روی صندلی نشسته اید.) حدود 5 الی 10 ثانیه در این وضعیت بمانید. (در صورت توانایی می توانید بیشتر از این نیز در این حالت بمانید.) به حالت اول خود برگشته و استراحت کنید. سپس مجددا این تمرین را انجام دهید (3 الی 5 بار)
3. بالا آوردن پا در حالت ایستاده: در حالیکه پشت یک صندلی یا نرده ایستاده، با دست آن را گرفته و کمر را صاف کنید. سپس کمی زانوهایتان خم کنید. یکی از پاها را از کنار و تاجایی که کف پا از زمین فاصله بگیرد، به سمت بالا برده و خیلی آرام به حالت قبل برگردانید. سپس پا را در حالیکه عقب قرار گرفته، با زاویه 45 درجه صاف کنید. دقت کنید بدن باید در حالت درست و صحیح قرار بگیرد و کمر نباید خم شود. این تمرین را سه تا پنج روز در هفته و حدود 10 تا 15 بار، با هر پا انجام دهید.
4. کشش گردن با حرکت چین تاک: در حالیکه صاف نشسته اید و یا ایستاده اید، ستون فقرات را تا جای ممکن و تا جایی که حس راحتی دارید، صاف کرده و بکشید. خیلی آرام شانه ها را به سمت بالا( به سمت گوش) برده و سپس در جهت عقب، پایین بیاورید.( در این حالت ناحیه بالای کمر دچار کشش شده و این کشش را حس خواهید کرد.) سپس شانه ها را برعکس حالت قبل و از عقب به هم نزدیک کنید و به سمت گوش ها بالا آورید. این تمرین را روزانه حدود 5 الی 10 بار انجام دهید.
5. تقویت ماهیچه های هسته ای با حرکت پلانک: ابتدا به پشت دراز بکشید. سر را کاملا روی زمین نگه داشته و چانه خود را به سمت سینه ببرید. حدود 5 تا 10 ثانیه در این وضعیت بمانید. سپس به حالت عادی برگشته و مجددا این تمرین را انجام دهید. این تمرین را 3 الی 5 بار در هفته و دوبار در روز انجام دهید.( در صورت احساس ناراحتی زیر سر خود یک حوله رول شده قرار دهید.) (این تمرین به تقویت گردن، حفظ راستای بدن و تسکین انقباضات کمک می کند.)
6. چرخش شانه به سمت بالا: در یک گوشه و یا کنج و مقابل آن بایستید. بازوهای خود را به سمت بالا بیاورید. دست ها را طوری روی دیوار قرار دهید که کف دستانتان دیوار را لمس کند. سپس خیل آرام سینه خود را به کنج دیوار نزدیک کنید.( در این حالت در بازوهای خود کشش احساس خواهید کرد.) حدود 20 تا 30 ثانیه در این وضعیت بمانید. به حالت عادی برگردید و مجددا این تمرین را تکرار کنید.
7. کشش ران: زانو بزنید: ابتدا یکی از پاهای خود را روی زمین عقب برده و خم کنید. کمر خود را صاف کنید. سپس خم شوید. در این حالت باید روی پای عقب و در قسمت ران و مفصل هیپ کشش حساس کنید. ( روی ران خم نشوید.) خیلی آرام از لگن به جلو خم شده و حدود 20 الی 30 ثانیه در این وضعیت بمانید. با پای دیگر نیز این تمرین را انجام دهید. ( روزانه این تمرین را با هر دو پا انجام دهید.)
8. نفس عمیق: نفس عمیق بخشی از ورزش ها سینه، و ریه بوده که می تواند به بهبود وضعیت اسپوندیلیت آنکیلوزان کمک کند. روزی 3 الی 4 مرتبه به طور صحیح نفس عمیق بکشید. هنگام مکش هوا حتما تمرکز کنی و سپس هوا را به آرامی به بیرون هدایت کنید. این بخش از تمرینات، با حرکات ورزشی و یوگا نیز بسیار مرتبط می باشد.
9. پیاده روی: بخش دیگری از فعالیت و ورزش هایی که بسیار برای بدن، پاها، کمر، لگن، ستون فقرات و ... مفید بوده قدم زدن و پیاده روی در روز است. برای تقویت عضلات و همچنین کاهش آسیب های شدید بهتر است روزانه چند دقیقه پیاده روی کنید. (البته حتما در زمین های هموار و با کفش های مخصوص پیاده روی کنید.)

جراحی روماتیسم ستون فقرات

جالب است بدانید اکثر افرادی که به عارضه اسپوندیلیت مبتلا هستند، برای درمان به جراحی نیاز نداشته و با انجام تمرینات فیزیوتراپی و جلسات درمانی و همچنین تکنیک های فیزیوتراپی، بهبود می یابند. در صورتی که عارضه شدید باشد و فیزیوتراپی نتواند باعث بهبودی شود، پزشک اقدام به جراحی خواهد کرد. جراحی به چندین روش انجام می شود:

1. استئوتومی: جداکردن و شکستن استخوان های آسیب دیده و جوش دادن مجدد آن ها به یکدیگر(طبق زاویه ی صحیح قرار گیری)
2. تعویض مفصل: ترمیم و یا خارج کردن کامل مفصل آسیب دیده

مراقبت های بعد از جراحی اسپوندیلیت آنکیلوزان

بعد از جراحی و به منظور بهبود سریع، افزایش دامنه حرکتی، بازگشت عملکرد، کیفیت عملکرد و همچنین کاهش عوارضی از جمله، ضعف، درد، تورم باید نکاتی رعایت شده و مراقبت هایی انجام بگیرد. این مراقبت ها عبارتند از:

1. عدم خیس شدن پانسمان زخم و خشک نگه داشتن پانسمان
2. ضد عفونی کردن محل جراحی شده با استفاده از مواد ضدعفونی کننده و صابون های آنتی باکتریال
3. استفاده صحیح از کمپرس های سرد و گذاشتن یخ روی محل جراحی شده.( یخ نباید بیشتر از 8 دقیقه و همچنین به طور مستقیم روی محل آسیب قرار بگیرد.)
4. استراحت دادن به بدن
5. انجام روش ها و تکنیک های درمانی فیزیوتراپی به طور منظم
6. انجام تمرینات فیزیوتراپی به طور منظم
7. عدم وارد شدن ضربه و فشار ناحیه جراحی شده

عوارض روماتیسم ستون فقرات

با پیشرفت اسپوندیلیت آنکیلوزان، به تدریج عوارضی در بدن ایجاد می شود. این عوارض عبارتتند از:

1. شدید شدن قوز و کیفوز پشت
2. بد شکلی و دفورمیتی زانو و ران
3. از بین رفتن قوس کمر و گردن
4. کوتاهی ستون فقرات و ماهیچه های کمر

سوالات متداول

1. چه افرادی بیشتر در معرض مبتلا شدن به اسپوندیلیت آنکیلوزان قرار می گیرند؟

   این بیماری بیشتر در زنان اتفاق افتاده و البته باید گفت در مردان و کودکان نیز دیده می شود. مردان در سنین 20 الی 40 سالگی بیشتر دچار این عارضه می شوند و در سن 40 سالگی به بعد اسپوندیلیت آنکیلوزان به ندرت اتفاق می افتد. زنان 2 الی 3 برابر مردان دچار این عارضه می شوند. هنوز دلیل خاصی برای اینکه چرا زنان بیشتر از مردان مبتلا به این عارضه می شوند وجود ندارد. این بیماری ژنتیکی بوده و بیشتر در افرادی دیده می شود که مبتلا به HLA-B27 می باشند.