پرولاپس لگن (افتادگی لگن) | علل، علائم، تشخیص، انواع و روشهای درمان

اگر دچار مشکلات مثانه و روده از جمله عدم توانایی در کنترل و دفع ادرار و یا دچار درد و فشار در لگن و واژن خود شده اید، ممکن است به عارضه پرولاپس لگن (Pelvic Organ Prolapse) یا همان افتادگی لگنی مبتلا شده باشید. نگران نباشید این عارضه قابل درمان است. جهت اطلاع بیشتر از این عارضه (علائم، دلایل، تشخیص) و همچنین بررسی موثرترین روش های درمان آن تا پایان این مقاله همراه ما باشید.

پرولاپس لگنی چیست؟

پرولاپس لگنی همان پرولاپس ارگان های داخلی لگن بوده و زمانی ایجاد می شود که عضلات و بافت های محافظ اندام های داخلی لگن از جمله رحم، مثانه و... دچار جابجایی و اختلالاتی از جمله شل شدگی و یا ضعف شوند. در این حالت لگن قادر به نگه داشتن این ارگان ها نبوده و این ضعف موجب رها شدن و افتادگی یک یا چندین ارگان داخلی لگن می شود. زنانی که دچار این عارضه می شوند، معمولا از بیان آن و مراجعه به پزشک خجالت می کشند. در صورتی که اگر به پزشک مراجعه کنند و درمورد علائمشان با پزشک صحبت و مشورت کنند، می توانند این عارضه را درمان کنند.

انواع پرولاپس لگنی

این عارضه با توجه به ناحیه و ارگان داخلی که دچار مشکل و اختلال شده به انواع مختلفی تقسیم بندی می شود. رایج ترین و شایع ترین انواع این عارضه عبارتند از:

1. افتادگی رحم

   یکی دیگر از انواع شایع پرولاپس لگنی، پرولاپس رحم می باشد. این عارضه در حالتی اتفاق می افتد که رحم موجب ایجاد فشار در بخش داخلی و یا خارجی واژن شود. گاهی افتادگی رحم، پرولاپس روده کوچک یا انتروئید نامیده می شود. در این عارضه بخشی از روده کوچک به دلیل افتادگی و ضعف عضلات و بافت ها، به داخل لگن می آید.

2. افتادگی مثانه

   افتادگی مثانه یا سیستوسل از شایع ترین انواع پرولاپس لگنی بوده و زمانی ایجاد می شود که مثانه به دلیل ضعف ایجاد شده در بافت ها و عضلات محافظ و افتادگی، بر روی بخش داخلی ‌و یا خارجی واژن بیفتد.

3. رکتوسل

   نوع دیگر از پرولاپس لگنی، رکتوسل می باشد. این حالت زمانی رخ می دهد که روده موجب به وجود آمدن یک برآمدگی در قسمت داخلی و یا خارجی واژن شود.

علل ایجاد پرولاپس لگنی

افتادگی لگن یا همان پرولاپس به دلیل تضعیف بافت، عضلات و ماهیچه های لگن و بر اثر عوامل مختلفی ایجاد شده و در لگن و ارگان های آن عوارض و اختلالاتی ایجاد می کند، این عوامل عبارتند از:

1. افزایش سن

   با افزایش سن، میزان اختلالات ایجاد شده در بدن بخصوص در لگن (کف لگن)، افزایش می یابد. پرولاپس نیز در زنان بالای ۶۰ سال شایع تر بوده و حدود ۳۷ درصد مبتلایان به این عارضه زنان ۶۰ تا ۸۰ سال می باشند و نیمی دیگر نیز بالای ۸۰ سال سن دارند.

2. زایمان واژینال

   این نوع زایمان موجب ایجاد فشار در کف لگن و کشیدگی آن می شود. در صورتی که فرد به طور مکرر زایمان واژینال داشته باشد، احتمال مبتلا شدن او به افتادگی لگن یا پرولاپس افزایش می یابد. البته باید گفت زنانی که زایمان نداشته و یا زایمان سزارین انجام داده اند، نیز ممکن است به این عارضه مبتلا شوند. البته زنان با زایمان واژینال بیشتر در معرض این عارضه قرار دارند.

3. فشار طولانی بر شکم

   عواملی که موجب ایجاد فشار طولانی مدت بر ناحیه شکم می شود، از جمله سرفه های مکرر و مزمن، دفع مدفوع (یبوست) و...می تواند، موجب ضعف ماهیچه های کف لگن و در نهایت افتادگی لگن و پرولاپس لگنی شود.

4. تغییرات هورمونی

   دوره هایی از جمله یائسگی موجب تغییرات هورمونی و کاهش هورمون های زنانه استروژن شده و بعد از اتمام این دوره، ممکن است پرولاپس و افتادگی رحم، لگن و... رخ دهد. البته هنوز علت دقیق این اتفاق بعد از یائسگی مشخص نشده است.

5. سوابق خانوادگی و ارثی

   گاهی عوامل وراثتی و سابقه خانوادگی نیز باعث افزایش خطر ابتلا به افتادگی لگن و بروز عارضه پرولاپس می شوند. (علت این موضوع همچنان در حال بررسی می باشد.)

علائم پرولاپس لگنی

به دنبال عارضه پرولاپس لگنی و افتادگی لگن، در ارگان های داخلی از جمله واژن، رحم، مثانه و... اختلالاتی ایجاد شده و فرد دچار ناراحتی و علائم و نشانه هایی می شود. در صورت بروز این علائم باید هرچه سریع تر به پزشک و متخصص زنان مراجعه شود:

1.  مشاهده و احساس بیرون زدگی چیزی از ناحیه واژن
2. احساس فشار، ناراحتی و درد در لگن
3. احساس فشار در لگن به هنگام سرفه و ایستادن (این فشار به تدریج افزایش می یابد.)
4. بی اختیاری در دفع مدفوع و ادرار (مشکلات روده و مثانه)
   نکته: گاهی زنان بعد از روابط جنسی دچار این عارضه می شوند و گاهی بعد از ایستادن های طولانی مدت، فعالیت های بدنی و.... نیز ممکن است، دچار این علائم شوند. در هر دو صورت بهترین کار، مراجعه به پزشک متخصص و اقدام به درمان است.

روش های تشخیص پرولاپس لگنی

در رابطه با تشخیص این عارضه باید گفت، فرد بعد از مشاهده و احساس علائم ذکر شده به پزشک متخصص مراجعه کرده و بعد از صحبت با پزشک، بررسی علائم صورت گرفته و تحت آزمایش و تست قرار می گیرد. گاهی پزشک در طول معاینه و تست از بیمار می خواهد تا مانند زمانی که مدفوع خود را دفع می کند، زور بزند و یا اینکه سرفه کند. در این شرایط پزشک میزان نشت ادرار را بررسی کرده و در صورت لزوم برای تشخیص دقیق از روش های دیگر از جمله بررسی واژن و دهانه رحم و همچنین سونوگرافی و عکس برداری داخلی از رحم، مثانه، روده و لگن استفاده می کند و یا ممکن است آزمایشاتی را جهت بررسی میزان توانایی در دفع ادرار و خالی کردن مثانه تجویز کند.

روش های درمانی پرولاپس لگنی

بعد از مراجعه به پزشک، تشخیص میزان افتادگی لگن و آسیب های ارگان های داخلی، پزشک جهت بهبود و درمان بیمار بهترین روش درمانی را تجویز می کند. این روش ها عبارتند از:

1. تمرین درمانی

   بعد از تشخیص میزان عارضه و ناحیه و ارگان آسیب دیده داخلی لگن، پزشک و متخصص در شاخه فیزیوتراپی و تربیت بدنی با توجه به وضعیت بیمار، ورزش و تمریناتی را به بیمار ارائه و آموزش می دهد. این تمرینات در انواع مختلف به بهبود و کاهش درد، تقویت عضلات لگن و... کمک می کنند و تمرینات کگل نامیده می شوند:

   • کگل مقدماتی

     در این بخش از تمرینات کگل، ابتدا لگن را آماده کرده و عضلات کف لگن را منقبض و شل کنید. باید روزانه به تعدادی که در برنامه تمرین درمانی شما تجویز شده، این تمرین را انجام دهید. این حرکت به تقویت عضلات و کنترل بی اختیاری ادراری و مدفوع کمک می کند.

   • کگل بالابر

     در این قسمت عضلات واژن همانند یک ساختمان عمل کرده و قسمت کف لگن همان زیر بنا و پایه ساختمان و ناحیه ناف نیز سقف ساختمان است. بالابر را به آرامی بالا برده و در طی آن عضلات کف تا ناف را منقبض کنید. چند ثانیه این حالت را حفظ کرده و مجددا بالابر را و پایین بیاورید. خیلی آرام عضلانه را از بالا به پایین شل کنید.

   • کگل پیشرونده

     در این قسمت ابتدا باید عضلات را تا حد کمی منقبض کنید و این انقباض را حدود ۵ ثانیه نگه دارید. سپس عمل انقباض را کمی شدیدتر و محکم تر انجام داده و مجددا ۵ ثانیه نگه دارید. این بار تا جای ممکن انقباض را انجام دهید و سپس بعد از ۵ ثانیه به همین شکل در جهت معکوس عمل کنید و پله پله و تدریجی عضلات را شل کنید. در هر مرحله ۵ ثانیه در حالتی که قرار دارید، بمانید. در نهایت کاملا عضلات را شل کنید و کمی استراحت کنید. این تمرین را با توجه به دفعات تجویز شده تکرار کنید.

   • کگل مستمر

     همانطور که از اسم این بخش تمرینات کگل مشخص است، این تمرین به صورت مداوم و مستمر انجام می گیرد. مانند دفعات قبل باید عضلات لگن را منقبض کرده و حدود ۱۰ ثانیه نگه دارید و حدود ۱۰ مرتبه این کار را به صورت مستمر انجام دهید. در صورتی که قادر به حفظ این حالت در مدت ۱۰ ثانیه نیستید، از ۵ ثانیه شروع کرده و به تدریج آن را افزایش دهید. این تمرین را تا ۱۰ مرتبه و در ۱۰ ثانیه، پشت سر هم انجام دهید.

2. فیزیوتراپی

   فیزیوتراپی از دیگر روش های درمانی افتادگی لگن می باشد. فیزیوتراپیست با استفاده از دستگاه های پیشرفته و تکنیک های خاص، به درمان افتادگی لگن می پردازد و به افزایش جریان خون در بافت ها، عضلات و ماهیچه ها کمک کرده و موجب تحریک بافت ها و انقباض آن ها می شود. در نهایت به ضعف و شل شدگی دیواره لگن کمک کرده و میزان افتادگی لگن و ارگان های داخلی آن را کاهش می دهد. این تکنیک ها کاملا متفاوت بوده و با توجه به نوع پرولاپس لگنی و شدت آن مورد استفاده قرار می گیرد. (تمامی این تکنیک ها موثر و مطمئن بوده و انجام آن برای افرادی که واجد شرایط فیزیوتراپی هستند، هیچ عارضه دائمی و ناراحت کننده ای به دنبال نخواهد داشت.) این تکنیک ها عبارتند از:

   1. شاک ویو تراپی

      در صورتی که بیمار در ناحیه لگن و ارگان های داخلی با درد مزمن مواجه شود، فیزیوتراپیست از روش درمانی پیشرفته، کاربردی و موثر شاک ویو استفاده می کند. امواج شاک ویو توسط یک هندپیس مخصوص به صورت مستقیم بر ناحیه دردناک اعمال شده و موجب تحریک بافت، عضلات و ماهیچه های آسیب دیده، افزایش جریان خون و در نهایت از بین رفتن بافت های آسیب دیده می شود، همچنین به بهبود وضعیت شل شدگی و افتادگی ارگان های داخلی لگن می پردازد. این روش درمانی به افزایش رگ های خونی، انتقال مواد مغذی به ناحیه آسیب و التیام آن نیز کمک می کند.

   2. بیوفیدبک

      بیوفیدبک، از روش های موثر درمانی فیزیوتراپی افتادگی لگن بوده که توسط دستگاه مخصوص بیوفیدبک و در کنار تمرینات کگل انجام می گیرد. پزشک و فیزیوتراپیست جهت درمان افتادگی و کمک به بهبود مثانه و کنترل ادرار از این روش استفاده می کنند. دستگاه PELVIC MUSCLE TRAINER ضعف عضلات لگن را اندازه می گیرد. سپس با توجه به میزان ضعف عضلات و در کنار تمرینات کگل به درمان بی اختیاری ادرار و افتادگی مثانه کمک می کند.

   3. ماساژ درمانی

      ماساژ درمانی و حرکات کایروپراکتیک (حرکات و ماساژ دستی به شکل دایره) می تواند به بهبود وضعیت افتادگی لگن، افزایش جریان خون، منقبض شدن عضلات و تقویت عضلات کمک کند و در نهایت موجب بهبود بی اختیاری ادراری، درد لگن و... شود.

   4. لیزرتراپی

      لیزر تراپی از دیگر روش هایی است که فیزیوتراپیست در آن با اعمال اشعه و نور لیزر به ناحیه آسیب دیده و نفوذ آن در بافت های آسیب دیده به بهبود وضعیت درد، گردش خون، شل شدگی و.... پرداخته و موجب بهود وضعیت افتادگی لگن، افتادگی رحم، مثانه و... می شود.

   5. تحریکات الکتریکی

      تحریکات الکتریکی از روش های الکتروتراپی بوده و با انتقال جریان الکتریکی و از طریق الکترودهایی که بر روی ناحیه واژن قرار گرفته اند، به انقباض ماهیچه ها و کاهش شل شدگی ماهیچه های کف لگن و حفظ قدرت و استحکام آن ها کمک می کند.

3. جراحی

   جراحی معمولا آخرین راهی است که پزشک به بیمار توصیه کرده و برای او تجویز می کند. این روش درمانی انتخابی، زمانی انتخاب می شود که پزشک متخصص تشخیص دهد عارضه پرولاپس یا افتادگی و جابجایی لگن و ارگان های داخی آن، پیشرفته و ناراحت کننده می باشد و فرد با انجام تمرینات کگل، فیزیوتراپی و بیوفیدبک و... در وضعیت خود بهبود و نتیجه مطلوبی مشاهده نمی کند. این جراحی در زنان با هدف بازگشت آناتومی واژن به حالت طبیعی خود و با کمک روش های مختلف از جمله روش های ترمیمی، کولپورافی و بخیه زدن و تنگ کردن کانال واژن انجام می گیرد.

سوالات متداول

1. عارضه پرولاپس در چه کسانی شایع تر است؟

   این عارضه در افراد چاق و افرادی که دچار مشکلات هورمونی هستند، زنانی که دچار یبوست هستند و همچنین زنانی که زایمان واژینال انجام داده اند، بیشتر اتفاق می افتد. همچنین در زنان مسن شایع تر بوده و در سنین بالای ۶۰ سال بیشتر دیده می شود. البته باید گفت این عارضه و بخش بی اختیاری دفع ادرار و مدفوع آن در مردان نیز اتفاق می افتد ولی در زنان شایع تر می باشد.

2. آیا می توان از افتادگی لگن و عارضه پرولاپس جلوگیری کرد؟

   برای جلوگیری از این عارضه و خطرناک شدن آن، افرادی که چاق هستند و اضافه وزن دارند باید حتما جهت کاهش و کنترل وزن خود اقدام کنند. همچنین افرادی که مشکلات ادراری و یا روده ای (یبوست) دارند و مدفوع خود را به سختی دفع می کنند، حتما در تغذیه خود دقت کنند و به درمان یبوست بپردازند. چرا که یبوست و چاقی از عوامل تهدید آمیز بوده و احتمال افتادگی لگن را افزایش می دهند.

3. چه موقع باید به پزشک مراجعه کنیم؟

   در صورت بروز و مشاهده این علائم باید فوری به پزشک مراجعه کنید:
   1. ترشح واژن و عفونت
   2. خونریزی واژن
   3. بی اختیاری و عدم توانایی در کنترل دفع ادرار و مدفوع