درد دنبالچه (کوکسیدینی ) چیست؟ | علائم، علل، انواع و روشهای درمان

بعضی از افراد هنگام نشستن و بلند شدن دچار دردهایی در ناحیه نشیمن گاه می شوند. گاهی این دردها نشانه ای از وجود یک عارضه در بدن بوده و گاهی به دلیل یک ضربه ایجاد می شود. درد دنبالچه (Coccydynia) و نشیمنگاه می تواند موجب بی قرار شدن فرد به هنگام نشستن شود. اما این عارضه نیز مانند سایر عوارض قابل درمان می باشد. با چندین روش درمانی می توان به بهبود و کاهش درد دنبالچه کمک کرد. موثرترین روش درمان این عارضه فیزیوتراپی بوده که در ادامه مقاله در رابطه با آن و همچنین علائم و دلایل ایجاد درد در دنبالچه و روش های تشخیص آن صحبت خواهیم کرد.

آناتومی کاربردی دنبالچه

ستون فقرات شامل مهره و دیسک های متعددی می باشد. اگر ستون فقرات را به سه قسمت تقسیم کنیم، ناحیه انتهایی و پایینی آن که از ۳ الی ۵ مهره تشکیل شد است، همان دنبالچه یا کوکسیکس می باشد. این ناحیه شامل ۳ الی ۵ مهره بوده که به صورت متوالی و پشت سر یکدیگر قرار گرفته اند. اغلب مواقع این مهره ها به یکدیگر نزدیک شده و یک مهره را تشکیل می دهند. جالب است بدانید دنبالچه در افراد مختلف ابعاد و سایزهای مختلفی داشته و ممکن است سایز آن در بعضی از افراد ۳ الی ۴ برابر افراد دیگر باشد، که البته بزرگی دنبالچه می تواند موجب درد بیشتر آن شود.

علائم آسیب و درد دنبالچه

درد و آسیب دنبالچه مانند دیگر عوارض با علائم و نشانه هایی همراه بوده و خود این عارضه نیز می تواند، نمایانگر و هشدار دهنده یک عارضه در ناحیه تحتانی ستون فقرات باشد. در نتیجه بهتر است بعد از بروز این علائم جهت تشخیص علت درد و معاینه و درمان به متخصص ارتوپدی مراجعه شود:

1. دردی که با نشستن بیمار بر روی محل سفت، ایجاد شده و با ایستادن و یا قدم زدن کاهش می یابد.
2. دردی که در هنگام بلند شدن بیمار و به صورت شدید و ناگهانی رخ می دهد و علت آن انقباض عضلات و حرکت دنبالچه می باشد.
3. دردی که هنگام نشستن روی محل نرم ایجاد شده و موجب ناراحتی بیمار می شود. در این حالت به جای وارد شدن نیرو به لگن خاصره، فشار و نیرو بر روی دنبالچه قرار گرفته و موجب درد در این ناحیه می شود.
4. دردی که در هنگام نشستن و لم دادن به سمت پشت، تشدید یافته و با خم شدن فرد به سمت جلو تسکین می یابد.
5. دردی که با تیر کشیدن ران ها همراه است.
6. دردی که هنگام عادت ماهیانه یا همان قاعدگی تشدید می شود.
7. دردی که به هنگام فشار انگشت به دنبالچه ایجاد می شود.

علل درد دنبالچه

با اینکه دنبالچه در ناحیه انتهایی ستون فقرات قرار دارد، اما امتداد طولی آن معمولا به سمت جلو می باشد و هنگام نشستن به دلیل فشار وارد شده بر آن، حدود ۲۰ درجه به سمت جلو خم می شود. این ناحیه می تواند به دلایل مختلفی دچار آسیب و درد شود که البته علل این عارضه معمولا نامعلوم می باشد. در ادامه شایع ترین دلایل بروز درد در دنبالچه را بیان خواهیم کرد:

1. آسیب بر اثر سوانح

   ممکن است این ناحیه به دلیل فشارهای مکرر، ضربه های شدید، حرکات نادرست ورزشی، سوانحی از جمله سقوط، تصادف و ... دچار آسیب هایی از جمله جابه جایی مهره ها، شکستگی و... شود که در نهایت این مسئله موجب دردناک شدن دنبالچه می شود.

2. چاقی و اضافه وزن

   چاقی و اضافه وزن همواره موجب تحمل وزن بیش از حد بدن شده و به نواحی مختلف بدن فشار وارد می کند و در نتیجه موجب درد در ناحیه دنبالچه نیز می شود.

3. پیری و افزایش سن

   افزایش سن موجب تحلیل رفتگی غضروف ها، سایش دیسک ها و مهره ها، ضعف استخوان ها و حتی تشدید عوارضی از جمله پوکی استخوان و آرتروز شده و می تواند به آسیب دنبالچه و درد آن ختم شود.

4. کجی و طویل بودن دنبالچه

   این اتفاق به صورت مادرزادی رخ داده و موجب ناراحتی فرد به هنگام نشستن می شود.

5. بیماری های خاص

   بعضی از بیماری های خاص از جمله وجود تومورهای استخوانی، کیست پیلونیدال یا همان کیست های پوستی در این ناحیه و یا عفونت هایی که بر اثر صدماتی از جمله شکستگی در این ناحیه ایجاد شده اند، آرتروز و پوکی استخوان می توانند موجب بروز درد در دنبالچه شوند.

6. زایمان

   جالب است بدانید درد این ناحیه می تواند به دلیل زایمان سخت نیز ایجاد شود. هنگام زایمان طبیعی، ناحیه تحتانی بدن از جمله لگن و دنبالچه تحت فشار قرار گرفته و ممکن است بعد از زایمان، این نواحی دچار درد شوند.

7. نوع استخوان بندی

   یکی دیگر از علل ایجاد درد در دنبالچه، نوع استخوان بندی افراد می باشد. معمولا کسانی که دنبالچه بزرگتری دارند، بیشتر دچار درد در این ناحیه می شوند و زنان نیز به دلیل شکل استخوان بندی ۵ برابر مردان دچار این مشکل می شوند، چرا که استخوان بندی لگن آن ها پیچیده تر و پهن تر از مردان می باشد.

تشخیص درد دنبالچه

گاهی اوقات با انجام درمان های خانگی، درد همچنان ادامه داشته و یا ممکن است تشدید شود، همچنین ممکن است، بیمار دچار خونریزی همراه با درد شود و یا دنبالچه او داغ شود. فرد در این مرحله به پزشک مراجعه کرده و مشکلات خود را بیان می کند. پزشک نیز پرونده و وضعیت سلامت فرد را بررسی کرده و سپس با انجام چندین آزمایش و بررسی فیزیکی علت درد دنبالچه و شدت آسیب را تشخیص می دهد. این آزمایشات عبارتند از:

1. بررسی فیزیکی و لمس

   پزشک ناحیه مورد نظر، دنبالچه را مشاهده کرده تا در صورت تورم و التهاب، میزان تورم را تشخیص دهد. همچنین با لمس ناحیه وجود برجستگی و داغی در دنبالچه را بررسی کرده و با فشار دادن ناحیه شدت درد را نیز بررسی می کند.

2. عکس برداری با اشعه ایکس

   در مرحله بعد، جهت تشخیص بهتر و بررسی در رفتگی، شکستگی و علت درد ایجاد شده در دنبالچه، با استفاده از اشعه ایکس از ناحیه مورد نظر عکس برداری می کند.

3. عکس برداری با سی تی اسکن و ام آر آی

   در آخر نیز جهت تشخیص دقیق تر، بررسی جزئیات آسیب، شدت آسیب، عوارض پنهان شده دیگر، ناحیه دقیق آسیب دیده و... از اسکن سه بعدی و ام آر آی استفاده می کند.

انواع آسیب دنبالچه

درد دنبالچه با آسیب های این ناحیه همراه بوده و در انواع مختلفی ایجاد می شود. انواع آسیب های دنبالچه که موجب بروز درد در این ناحیه می شوند، عبارتند از:

1. دنبالچه در رفته و یا ناپایدار

   یکی از شایع ترین انواع آسیب دنبالچه که می تواند موجب دردناک شدن آن شود، دررفتگی و ناپایداری دنبالچه می باشد. افرادی که دچار این عارضه می شوند، دنبالچه آن ها حرکت بیشتری نسبت به استخوان خاجی یا ساکروم دارد و به اصلاح از ناحیه اصلی خود جابه جا شده و تغییر محل داده است. این اتفاق با التهاب همراه بوده و به همین دلیل هنگام نشستن فرد با درد مواجه می شوند.

2. شکستگی دنبالچه

   شکستگی نیز از انواع آسیب های دنبالچه بوده و زمانی اتفاق می افتد که فرد به پوکی استخوان مبتلا باشد و یا ضربه وارد شده به دنبالچه بسیار شدید باشد. در غیر این صورت احتمال شکستگی دنبالچه بسیار کم خواهد بود.

3. برجستگی استخوانی در زیر دنبالچه

   یکی از آسیب های دنبالچه، برجستگی استخوانی می باشد. گاهی اوقات و در ۱۵ درصد موارد، درد دنبالچه به دلیل بروز برجستگی استخوانی در قسمت زیر و یا پشت مهره های پایینی بوده و این برجستگی را می توان با لمس پوست احساس کرد.

4. دنبالچه کج یا طویل

   بعضی افراد به طور مادرزادی، دنبالچه کج و طویل داشته و دنبالچه آن ها در مقایسه با استخوان خارجی زاویه بیشتری دارد و جلوتر قرار گرفته است.

روش های درمان درد دنبالچه

درد و آسیب وارد شده به دنبالچه مانند هر عارضه و آسیب دیگری، قابل درمان بوده و برای درمان آن بعد از تشخیص و با تجویز پزشک می توان از روش های مختلفی استفاده کرد. این روش ها عبارتند از:

1. مصرف دارو

   یکی از روش های همیشگی درمانی که می تواند به کاهش درد و بهبود سریع تر بیمار کمک کند، مصرف داروهای تجویز شده توسط پزشک است. این داروها در دسته های مختلف قرار گرفته و با دوزهای مختلفی می توانند به بهبود وضعیت بیمار کمک کنند. بخشی از این دارو شامل داروهای مسکن شده و به تسکین درد کمک می کنند، اما در درمان استخوان دنبالچه بی تاثیر بوده و در دوران بارداری نیز باید حتما با تجویز پزشک مورد استفاده قرار گیرد. بخشی از داروها نیز علاوه بر این که به کاهش درد کمک می کنند، ضد التهاب بوده و تورم اطراف دنبالچه را نیز از بین برده و کنترل می کند. یکی از این داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی، ایبوپروفن می باشد که بدون تجویز پزشک و نسخه نیز می تواند مورد استفاده قرار بگیرد. البته باید دقت شود بعضی از داروها ممکن است، آلرژی زا باشند و موجب ایجاد مشکل و عوارض جدید در بدن بیمار شود.

2. فیزیوتراپی

   فیزیوتراپی و توانبخشی همواره از روش های درمانی، کاربردی و موثر بوده و می تواند موجب بهبود وضعیت آسیب دنبالچه و درد آن شود. این روش درمانی شامل تکنیک های مختلف دستی، غیردستی و همچنین تمرینات ورزشی شده و توسط فیزیوتراپیست و دستگاه های خاص و نوین انجام می شود. این تکنیک ها همگی موجب افزایش گردش خون، خون رسانی و اکسیژن رسانی بهتر به بافت های آسیب دیده، تحریک و ترمیم بافت ها، کاهش درد و تورم و... شده و از تشدید عارضه و بروز آسیب های جدید و احتمالی جلوگیری می کنند. در ابتدا فیزیوتراپیست وضعیت بیمار را بررسی کرده و سپس با آموزش چندین تکنیک و طبق برنامه تنظیم شده، به ریلکس شدن عضلات کف لگن کمک می کند. این کار موجب کاهش فشار بر روی دنبالچه شده و کمک بزرگی به تسکین درد بیمار می کند. در ادامه شما را با تکنیک های درمانی ورزشی، دستی، غیر دستی فیزیوتراپی جهت درمان این عارضه آشنا خواهیم کرد:

   1. اولتراسوند تراپی

      در این روش درمانی و توانبخشی، فیزیوتراپیست با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا به درمان آسیب دیدگی های دنبالچه می پردازد. امواج فراصوت توسط دستگاه اولتراسوند (به طور عمیق) وارد بافت ها و نواحی دردناک و آسیب دیده بدن می شوند و در نهایت به کاهش درد، ترمیم و بهبود آن کمک کرده و موجب بهبود درد و فشردگی دنبالچه می شوند.

   2. اوزون تراپی

      اوزون گاز بی رنگی است که خاصیت التهاب زدایی داشته و به کاهش التهاب، افزایش جریان خون و بهبود آسیب دیدگی دنبالچه کمک می کند. این تکنیک درمانی به شکل های خاص و مختلفی توسط پزشک متخصص ارتوپدی و یا فیزیوتراپیست انجام شده و یکی از انواع آن، تزریق اوزون در ناحیه آسیب دیده می باشد، که موجب تحریک و در نهایت ترمیم و بهبود سریع بافت های آسیب دیده دنبالچه می شود.

   3. درمان های اینترونشنال (مداخله ای)

      یکی از روش های درمانی فیزیوتراپی که می توان توسط پزشک نیز انجام شود، تزریق در گانگلیون ایمپار یا همان عصب انتهایی اعصاب سمپاتیک ستون فقرات می باشد. در این روش فیزیوتراپیست یا پزشک، داروی ضد التهاب را در گانگلیون تزریق کرده و در صورتی که دارو تاثیر نسبی بر روی درد داشته باشد. در مرحله بعد، از روش سوزاندن گانگلیون استفاده می کنند که این روش با دستگاه رادیو رفکونسی و به صورت پیشرفته انجام گرفته و با اعمال حرارت در ناحیه، موجب سوزاندن عصب و تسکین درد دنبالچه می شود.

   4. درای نیدلینگ

      این روش درمانی با استفاده از سوزن بلند و باریک انجام می گیرد. فیزیوتراپیست این سوزن را به طور عمقی و چندین مرتبه در یک ناحیه (نواحی حساس و نقاط ماشه ای بدن و ناحیه تحتانی ستون فقرات) فرو می برد و به تحریک و بهبود بافت های آسیب دیده کمک می کند. در نهایت موجب تسکین درد و تورم دنبالچه و بهبود آن می شود.

   5. ماساژ و کایروپراکتیک

      درمان های دستی از جمله کایروپراکتیک، موجب بهبود وضعیت گردش خون در بافت های آسیب دیده دنبالچه و لگن شده و در نهایت فیزیوتراپیست با ماساژ آرام ناحیه آسیب دیده به صورت دوار موجب تحریک و ترمیم آن ها و تسکین و بهبود درد و تورم دنبالچه می شود.

   6. تمرینات و حرکات ورزشی

      بخشی از فیزیوتراپی به تمرینات و حرکات ورزشی اختصاص دارد که این تکنیک ها شامل تکنیک های کششی و تقویتی می شوند و به بهبود درد و تورم ایجاد شده در دنبالچه کمک می کنند. در ادامه چند تمرین موثر در درمان درد دنبالچه که در دسته تمرینات ویلیام قرار می گیرند را به شما معرفی خواهیم کرد:

      1. تقویت عضلات شکمی

         برای انجام این تمرین، روی زمین و به پشت دراز بکشید. در همین وضعیت زانوها را خم کنید و کف پاها را روی زمین نگه دارید. شانه و سر و گردن خود را از روی زمین بلند کرده و سعی کنید، بدون کمک دستان خود بلند شوید. (حدود ۱۰ مرتبه این حرکت را انجام دهید.)

      2. تقویت عضلات کمر

         برای انجام این تمرین، ابتدا روی زمین و به پشت دراز بکشید و زانوهای خود را به کمک یکی از دستانتان بگیرید. در این وضعیت زانوهایتان را به سمت داخل بکشید و سعی کنید کمر خود را از روی زمین بلند کرده و فاصله دهید. (حدود ۱۰ مرتبه این تمرین را تکرار کنید.)

      3. تقویت عضلات گلوته آل و همسترینگ

         برای انجام این تمرین، ابتدا روی زمین و به پشت دراز بکشید و زانوهای خود را خم کنید. کف پاها را نیز از روی زمین برداشته و زانوهای خود را بغل کنید. سپس عضلات ران و باسن را منقبض کرده و از روی زمین بلند کنید. (این تمرین را نیز حدود ۱۰ مرتبه تکرار کنید.)

3. جراحی

   در رابطه با آسیب و درد دنبالچه، جراحی یکی از روش های درمانی نادری است که به ندرت و در برخی از موارد خاص توصیه شده و انجام می گیرد. پزشک بعد از بررسی لازم و در صورتی که تشخیص دهد مشکلات بیمار بسیار حاد و شدید است، برای بهبود درد دنبالچه از روش های مختلف جراحی استفاده می کند. در این جراحی معمولا جراح بخشی از دنبالچه را برداشته و یا مجبور به برداشتن کامل آن می شود. این کار به کاهش درد بیماران و از بین رفتن درد کمک می کند. معمولا ناپایداری بیش از حد دنبالچه یا همان در رفتگی و جا به جایی، بیشترین درصد درمان با جراحی را به همراه داشته و این جراحی حدود ۶۰ تا بیش از ۹۰ درصد با موفقیت و نتیجه مطلوب همراه است.

عوارض درد دنبالچه

در صورت حاد و مزمن بودن این درد، فرد نمی تواند بدون مشکل و راحت بنشیند و به کارهای خود رسیدگی کند. همچنین دچار اضطراب و بی قراری شده و با مشکلات و اختلالات کم خوابی و بی خوابی نیز مواجه خواهد شد. به دنبال این مشکلات عوارضی همچون درد کف پا به خصوص به هنگام ایستادن و همچنین درد کمر و لگن نیز ایجاد شده و موجب ناراحتی و اختلال در فعالیت های فرد خواهد شد.

سوالات متداول

1. درد دنبالچه در چه افرادی شایع تر است؟

   درد دنبالچه می تواند برای هر شخصی و در هر سنی اتفاق بیفتد، اما افراد سالمند مخصوصا افرادی که به هر دلیلی زمین گیر شده اند و مدت زیادی را روی تخت دراز کشیده و یا روی ویلچر می گذرانند، بیش از دیگر افراد به این درد مبتلا می شوند. همچنین زنان نیز به دلیل لگن پهنی که دارند بیش از مردان به این عارضه مبتلا می شوند. در ادامه باید گفت افراد با اضافه وزن زیاد نیز بیش از دیگر افراد به درد دنبالچه دچار خواهند شد.

2. درمان خانگی جهت بهبود درد دنبالچه چگونه انجام می گیرد؟

   با انجام یکسری کارها و اقدامات مراقبتی تا حدودی می توان در منزل به درمان و کاهش درد دنبالچه کمک کرد:
   1. از نشستن های طولانی پرهیز کنید.
   2. در صورتی که مجبور به نشستن در محل سفت و سختی هستید، بر روی یک طرف باسن بنشینید و سعی کنید به سمت جلو خم شوید تا وزن بدن از روی دنبالچه برداشته شود و میزان درد کاهش یابد.
   3. در صورت صدمه و آسیب دنبالچه، جهت بهبود و کاهش درد، در روزهای ابتدایی آسیب، روزانه ۴ مرتبه از کمپرس یخ استفاده کنید و حدود ۱۰ تا ۱۵ دقیقه کمپرس را روی محل آسیب دیده قرار دهید.
   4. می توانید جهت کاهش و تسکین درد از داروهایی از جمله ایبوپروفن استفاده کنید.
   5. برای راحتی بیشتر و جلوگیری از تشدید درد، از بالشت های زیر باسنی استفاده کنید. این بالشت به گونه ای طراحی شده اند که وسط آن سوراخ بوده و مانع برخورد دنبالچه با سطوح می شود.
   6. از آنجایی که یبوست این درد را تشدید می کند، برای جلوگیری از یبوست، غذاها و سبزیجات فیبردار مصرف کنید.