آرتروز زانو چیست؟ | علل، علائم، تشخیص، انواع و روشهای درمان

پا، همواره در معرض آسیب ها و عواض گوناگون قرار می گیرد. چرا که این عضو همیشه در حال تحرک بوده و در اکثر فعالیت های روزانه نقش مهمی دارد. زانو، مفصل بسیار مهم و پرتحرک پا بوده و به دلیل بی ثباتی و ناپایداری، دچار آسیب های مختلفی می شود. حتما شما هم تابحال به واژه آرتروز برخورد کرده اید. این عارضه در نواحی مفصلی بدن اتفاق افتاده و باعث ایجاد درد و تورم و ناراحتی های بسیار از جمله اختلال در عملکرد آن ناحیه می شود. در این مقاله به بررسی آرتروز در زانو پرداخته و شما را با انواع آرتروز، دلایل ایجاد و علائم آن و همچنین تشخیص و بهترین راه حل های درمانی آشنا خواهیم کرد.

آرتروز زانو چیست؟

یکی از عارضه ها و بیماری های شایع و رایج در زانو، آرتروز زانو یا همان آرتریت روماتوئید زانو می باشد. آرتروز همان التهاب مفصلی زانو بوده که با تورم، سفتی و همچنین درد همراه می باشد. این عارضه زمانی اتفاق می افتد که سیستم ایمنی بدن به غشای مفصل زانویی هجوم برده و باعث از بین رفتن غضروف و استخوان و تحلیل و فرسایش آن می شود. این عارضه به مرور زمان اتفاق می افتد و معمولا با عوارض دیگری از جمله پوکی استخوان اتفاق می افتد. در این حالت تاندون ها و رباط های مفصلی دچار کشیدگی شده و ضعیف می شوند و در نهایت زانو شکل خود را از دست داده و دیگر هم تراز نیست.

علائم آرتروز زانو

به هنگام مبتلا شدن به عارضه آرتروز و انواع آن از جمله روماتیسم مفصلی، آرتریت روماتوئید و آرتریت های ناشی از سوانح مختلف، در زانوی فرد، نشانه ها و علائمی ایجاد و مشاهده می گردد. این علائم عبارتند از:

1. درد های تدریجی و افزایشی زانو
2. سفتی، خشکی و تورم زانو
3. عدم خم و راست کردن آسان زانو
4. درد و تورم بعد از نشستن های طولانی
5. درد در فصول سرد، باران، برف و هوای سرد
6. درد همراه با احساس ضعف در زانو
7. اختلال در راه رفتن
8. اختلال در پا به هنگام بالا رفتن از پله
9. گرم شدن و احساس داغی در زانو
10. احساس خستگی
11. تب
12. درد، تروم و خشکی زانو بعد از بلند شدن از خواب
13. ایجاد صدای تق تق یا قرچ قرچ در زانو به هنگام راه رفتن و حرکت زانو

علل ایجاد آرتروز زانو

آرتروز زانو به دلایل مختلفی ایجاد می شود و باعث ایجاد ناراحتی در پای فرد و همچنین اختلال در راه رفتن و فعالیت های روزمره فرد می گردد. این دلایل عبارتند از:

1. اضافه وزن
2. ضربه شدید و استفاده مکرر از زانو
3. انجام حرکات غیر اصولی و نادرست با زانو
4. پارگی های رباطACL و همچنین آسیب های مینیسک
5. افزایش سن
6. پوکی استخوان
7. سوانحی از جمله سقوط از ارتفاع، تصادف و ...
8. شغل هایی که در آن زانو به طور مکرر خم می شود.
9. عوامل ژنتیکی و همچنین وراثتی
10. برخی عفونت ها

تشخیص آرتروز زانو

آرتروز زانو باعلائمی از جمله درد، تورم، صدا دادن زانو، احساس ضعف و اختلال در راه رفتن و... همراه می باشد. به هنگام مشاهده و احساس این علائم باید برای تشخیص نهایی و همچنین درمان به پزشک متخصص مراجعه کرد. بعد از اینکه به پزشک مراجعه شد، پزشک با مشاهده و بررسی علائم و انجام چندین حرکت (خم و راست کردن زانو، لمس و فشار آرام زانو و...) عارضه را تشخیص داده و سپس برای تشخیص نهایی و دقیق تر، چندین آزمایش بر روی زانو انجام می دهد. این آزمایشات عبارتند از:

1. عکس برداری با اشعه ایکس: در این روش با استفاده از اشعه ایکس از تراکم های استخوانی زانو، تصویربرداری کرده و فاصله و فضای بین استخوان های ساق و ران پا و همچنین چرخش آن ها نشان داده و مشخص می شود. این روش تشخیصی به منظور تعیین نوع آرتروز انجام می گیرد.
2. ام آر آی: معمولا این روش تشخیص زمانی انجام می شود که پزشک نتواند با انجام آزمایش اشعه ایکس و تصویر برداری از استخوان ها دلیل واضحی برای درد مفصل بیمار پیدا کند و نتواند نوع آرتروز را تشخیص بدهد.( این آزمایش نسبت به آزمایش های دیگر، دقیق تر است.)
3. آزمایش خون: گاهی پزشک برای تشخیص عارضه، آزمایش خون نیز انجام داده تا بتواند دیگر عارضه ها و بیماری هایی که باعث تشدید درد و یا ایجاد آرتروز شده را مشخص و شناسایی کند. برای مثال: روماتیسم مفصلی به طور خود به خود اتفاق می افتد و آسیب از سمت سیستم ایمنی به بافت های خودی است. این عارضه می تواند، موجب ایجاد درد زانو شود و می تواند به همراه آن، زانوی فرد دچار پوکی استخوان نیز شده باشد.
   همچنین برای تشخیص این عارضه از روش های دیگری از جمله: اسکن توموگرافی و سی تی اسکن نیز استفاده می کند.

انواع آرتروز زانو

تحلیل رفتگی غضروف ها و استخوان یا همان عارضه آرتروز انواع مختلفی دارد:

1. استئوآرتریت

   شایع ترین نوع آرتروز زانو، استئوآرتریت یا همان ساییدگی در مفصل زانو می باشد. این نوع آرتروز به طور معمول، بیشتر در افراد بالای 50 سال اتفاق می افتد. در این حالت غضروف ها به صورت تدریجی و به مرور زمان تحلیل رفته و از بین می روند. در نتیجه با کم شدن فاصله و فضا بین دو استخوان ران و ساق پا، موجب سایش این استخوان ها بر روی هم می شود. ( این سایش با درد و تورم همراه می باشد.) این عارضه خیلی آرام و به تدریج افزایش یافته و شدید می شود.

2. آرتریت ناشی از سوانح

   همانطور که از اسم آن مشخص است، این نوع آرتریت در اثر آسیب دیدگی هایی از جمله شکستگی های استخوانی به هنگام سقوط از ارتفاع، تصادفات و ... ایجاد شده و باعث بی ثباتی و همچنین سایش در مفصل زانو می شود. به مرور زمان و به تدریج این عارضه تبدیل به آرتروز می گردد.

3. روماتیسم مفصلی

   آرتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی از دیگر انواع آرتروز می باشد. این بیماری و عارضه مزمن می تواند در نواحی مختلف بدن اتفاق بیفتد. هنگامی که این بیماری در زانو رخ می دهد، غشای سینوویالی مفصلی، التهاب یافته و متورم و سفت می شود. در نهایت باعث ایجاد درد در زانو می گردد. باید گفت این عارضه معمولا در هر دو زانوی بیمار اتفاق می افتد. آرتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی از انواع بیماری خود ایمن است. در این نوع بیماری، سیستم ایمنی بدن به بافت هایی از جمله غضروف ها، رباط ها و.. هجوم آورده و با نرم شدن استخوان ها، باعث ایجاد آسیب در آن ها می شود.

روش های درمان آرتروز زانو

باید گفت در اکثر مواقعی که درجه آسیب و آرتروز شدید است، درمان قطعی برای بهبود زانو وجود ندارد. اما با انجام درمان های مناسب می توان از بدتر شدن این عارضه جلوگیری کرد و به کاهش درد و تورم و عملکرد بهتر زانو کمک کرد. با توجه به نوع آرتروز و شدت آن، پزشک درمان هایی را برای بیمار تجویز می کند. هدف انجام این درمان ها در مرحله اول افزایش تحرک زانو، کاهش درد و تورم و جلوگیری از آسیب های جدی تر است.

1. دارو درمانی

   معمولا در مرحله اول پزشک برای کاهش درد و تورم های زانو، داروهایی از جمله ایبوپروفن، استامینوفن و ناپروکسن سدیم را تجویز کرده و مدت زمان استفاده از آن را نیز مشخص می کند.

2. کاهش وزن

   یکی از کارهایی که به بهبود وضعیت آرتروز زانو بیمار کمک می کند، کاهش وزن است. البته این مخصوص افرادی است که دچار اضافه وزن های شدید و چاقی می باشند.

3. تزریق به داخل زانو

   یکی دیگر از راه های درمانی آرتزو و کاهش درد و التهابات قوی زانو، تزریق کورتون یا اسید هیالورونیک به ناحیه داخلی مفصل زانو می باشد. این کار به روان شدن زانو نیز کمک می کند.

4. استفاده از زانوبند

   استفاده از ابزار مراقبتی و درمانی از جمله زانوبندهای طبی و استاندارد باعث ثبات مفصل زانو شده و در نتیجه از درد و التهابات زانویی می کاهد.(در هنگام خواب بهتر است زانوی آسیب دیده توسط زانوبند بسته شود.)

5. فیزیوتراپی

   توانبخشی و فیزیوتراپی زانو توسط تکنیک های غیر ورزشی و با استفاده از دستگاه های مختلف و متدهای نوین انجام می شود. این تکنیک ها بر اساس آسیب های زانوی بیمار مشخص شده و فیزیوتراپیست بعد از بررسی وضعیت بیمار، طبق برنامه مشخصی از آن ها استفاده می کند. این تکنیک های فیزیوتراپی بر روی بافت های آسیب دیده زانو، تاثیر گذاشته و به با تحریک آن ها به بازسازی و ترمیم بافت ها کمک می کند. انجام این متدها باعث افزایش گردش خون در بافت آسیب دیده، افزایش دامنه حرکتی، کاهش درد و التهاب های زانو، برطرف کردن خشکی و سفتی و اسپاسم های عضلانی زانو و همچنین بهبود انواع آرتروز زانویی می شود. کلیه این روش ها کاملا ایمن بوده و هیچ عوارض خاص و خطرناکی را برای بیمار ایجاد نمی کنند.

   1. کایروپراکتیک

      در این روش فیزیوتراپیست با ماساژ دادن ناحیه آسیب دیده زانو توسط درد به کاهش تورم، درد و افزایش گردش خون در بافت ها و همچنین بهبود آسیب زانویی بیمار می پردازد.

   2. درای نیدلینگ

      با انجام این روش و با وارد کردن سوزن در سایزهای مختلف و در نقاط ماشه ای، بافت های آسیب دیده را تحریک و ترمیم کرده و در نتیجه باعث بهبود وضعیت زانو بیمار می شود.

   3. اولتراسوند تراپی

      فیزیوتراپیست با استفاده از دستگاه اولتراسوند و با اعمال امواج صوتی با فرکانس بالا در ناحیه آسیب دیده به بهبود زانو می پردازد.

   4. شاک ویو تراپی

      فیزیوتراپیست در کلینیک فیزیوتراپی، با استفاده از شاک ویو و با اعمال جریان کنترل شده الکتریکی به ناحیه آسیب دیده زانو، به بهبود زانو و کاهش درد زانو کمک می کند.

   5. الکتروتراپی

      در این روش درمانی که خود شامل روش های فیزیوتراپی با اعمال برق می باشد، فیزیوتراپیست با اعمال جریان الکتریکی کنترل شده به ناحیه آسیب دیده زانو، باعث تحریک بافت های آسیب دیده شده و به ترمیم و بازسازی آن ها، کاهش درد و تورم زانو و بهبود عملکرد و افزایش دامنه حرکتی زانو می پردازد.

   6. لیزرتراپی

      این روش شامل دو نوع لیرز کم توان و لیزر پر توان می شود. فیزیوتراپیست با اعمال اشعه و نور لیزر به ناحیه آسیب دیده و با نفوذ این اشعه به داخل پوست بافت های زانویی به بهبود بافت های آسیب دیده و کاهش درد و تورم زانو کمک می کند.

   7. مگنت تراپی

      در این روش فیزیوتراپیست با اعمال امواج مغناطیسی به ناحیه آسیب دیده زانو کمک کرده و موجب تحریک و ترمیم بافت های آسیب دیده زانو می شود. این روش به افزایش دامنه حرکتی زانو، کاهش درد و تورم و دیگر عارضه های مربوط به آرتروز زانو می پردازد.

   8. تحریکات الکتریکی بر روی عصب

      در این روش فیزیوتراپیست با استفاده از قرار دادن الکترودهای کوچکی بر روی زانو، جریان برق کنترل شده ای را به زانو وارد کرده و باعث ترشح اندروفین و تسکین و کاهش درد زانو می شود.
   از دیگر روش ها و تکنیک های درمانی آرتروز زانو می توان به اوزون تراپی و آب درمانی نیز اشاره کرد.

تمرینات ورزشی برای درمان آرتروز زانو

بخش دیگری از فیزیوتراپی زانو، به تمرینات ورزشی اختصاص داده می شود. انجام این تمرینات باعث تقویت عضلات زانو، انعطاف پذیری و بهبود عملکرد زانو شده و به کاهش درد و تورم های زانو کمک می کند. انجام تمرینات نرمشی و ورزشی به همراه دیگر تکنیک های درمانی فیزیوتراپی چه قبل از انجام جراحی های زانو و چه بعد از انجام جراحی های زانو، بسیار موثر می باشد. برای این که زانو به بهترین شکل و در کمترین زمان ممکن بهبود یابد، باید تمرینات ورزشی، طبق برنامه ای که فیزیوتراپیست تعیین کرده و به شکل منظم و آرام انجام شوند.
این تمرینات عبارتند از:

1. کشش پا در حالت خوابیده: درحالی که روی زمین دراز کشیده اید، پای خود را صاف کرده و از روی زمین بلند کنید. بدون این که زانو خم شود پا را چند ثانیه بالا نگه دارید و به صورت صاف بکشید. (باید کشیدگی خفیف احساس شود) سپس پای خود را پایین آورده و با پای دیگر این تمرین را انجام دهید. (روزانه 10 بار تکرار شود.)
2. کشش عضله: حوله ای را رول کنید و زیر قوزک پا قرار دهید. سپس دراز بکشید و یکی از پاهای خود را خم کنید. عضله پای دیگر را منقبض و سفت کنید. سپس تا جایی که می توانید و با حداکثر توان خود، زانو را به سمت زمین فشار دهید. چند ثانیه صبر کرده و دوباره این حرکت را انجام بدهید. ( 5 بار در روز)
3. بشین و پاشو روی صندلی: در حالی که روی صندلی نشسته اید، بدون اینکه از دست ها کمک بگیرید. از روی صندلی بلند شده و دوباره روی صندلی بنشینید. این حرکت را ارام انجام داده و بعد از کمی استراحت مجددا این حرکت را تکرار کنید.( با هر دو بار تکرار 1 دقیقه استراحت کنید.)
4. اسکواد زانو: پشت یک صندلی بایستید و با دست صندلی را نگه دارید. روی زانو به حالت نیمه نشسته ( تاجایی که قسمت بالایی زانو با انگشتان پا در یک خط قرار بگیرند) قرار گرفته و سپس دوباره بایستید. این حرکت را تاجایی که می توانید، تکرار کنید. بعد از 1 دقیقه استراحت مجددا این تمرین را انجام دهید.
5. حرکت پله: یکی از پاها (پای راست) را روی پله قرار داده و پای دیگر (پای چپ) را کنار آن قرار دهید. سپس پای راست را در حالت قبلی پای چپ قرار دهید و تا جای ممکن این تمرین را انجام دهید. بعداز 1 دقیقه استراحت، این تمرین را دو بار دیگر نیز انجام دهید. زمانی که بدن کاملا آماده شد، این تمرین را با پله انجام دهید و از نرده کمک بگیرید.
6. کراس پا: درحالی که لبه صندلی نشسته اید، قوزک هر دو پای خود را بر روی هم قرار دهید. سپس پای پشتی خود را به سمت جلو برده و پای جلو را به سمت عقب ببرید. (باید ران پا منقبض و سفت شود.) چند ثانیه در این وضعیت بمانید و بعد از 1 الی 2 دقیقه استراحت، مجددا این تمرین را انجام دهید. در نهایت جای پاها را عوض کرده و این تمرین را به طور مجدد انجام دهید.
7. بلند کردن پا از پهلو: در حالیکه به پهلو دراز کشیده اید، پا را بالا برده و زانو را صاف نگه دارید. بعد از چند ثانیه پا را به حالت اول برگردانید و بعد از چندین مرتبه تکرار جهت دراز کشیدن را عوض کرده و این تمرین را با پای دیگر انجام دهید.( 10 بار با هر پا)
8. بلند کردن پا از پشت: روی زمین و رو به شکم دراز بکشید و جداگانه پای خود را تاجایی که زانو خم نشود، از پشت بالا ببرید. کمی نگه داشته و سپس پایین بیاورید و مجددا این تمرین را تکرار کنید. بعد از چندین مرتبه تمرین، این تمرین را با پای دیگر تکرار کنید.( پا باید حدود 5 الی 10 سانتی از زمین فاصله بگیرد.)

جراحی آرتروز زانو

در مرحله ای که شدت و درجه آسیب و عارضه زانو (آرتزوز و انواع آن) خیلی زیاد باشد و نتوان با کمک فیزیوتراپی و تکنیک ها و تمرینات آن، بهبودی در وضعیت زانو ایجاد کرد، پزشک جراحی زانو را برای بیمار تجویز می کند. این جراحی به روش های زیر انجام می شود:

1. آرتروسکوپی

   این جراحی با استفاده از آتروسکوپ و برای دیدن داخل زانو و مفصل انجام می شود. ابتدا جراح شکاف و برش کوچکی در ناحیه زانو ایجاد کرده و سپس دوربین را به داخل آن می فرستند. با حرکت دادن دوربین در داخل زانو از روی مانیتور، مفصل، غضروف، استخوان و همچنین میزان و ناحیه آسیب را مشاهده کرده و شروع به درمان می کند.

2. استئوتومی

   در این روش قسمت زانو را برش داده و سپس جراح استخوان زانو را بریده و به دو قسمت تقسیم می کند. سپس مجددا آن ها را کنار هم قرار می دهد تا جوش بخورند.

3. تعویض مفصل زانو

   در صورتی که جراحی های استئوتومی و آرتروسکوپی مفید واقع نشوند و نتوان با این جراحی ها به بهبود وضعیت زانو کمک کرد، از جراحی تعویض مفصل زانو استفاده می شود. در این روش قسمت پایینی استخوان ران و قسمت بالایی استخوان درشت نی را خارج کرده و به جای آن از فلز و پروتزهای فلزی استفاده می کنند. بین این دو سطح فلزی از نوعی پلاستیک استفاده می شود تا بدون مشکل و ناراحتی روی یکدیگر حرکت کنند. سپس ناحیه شکاف داده شده را بخیه می زنند.

مراقبت های لازم از زانو بعد از جراحی

برای بهبود زانو و بازگشت عملکرد و همچنین کاهش درد و تورم باید نکاتی انجام داده شود. این نکات و مراقبت ها قسمت مهمی از درمان زانو بوده و باید بعد از جراحی زانو حتما انجام شوند. چرا که انجام این مراقبت ها بر روی نتیجه جراحی تاثیر بسیاری می گذارد.

1. جلوگیری از وارد شدن ضربه و فشار به زانو
2. در هفته های اول جراحی استفاده از عصا در هنگام راه رفتن
3. آتل بستن و استفاده از زانو بند، مخصوصا هنگام خواب
4. استفاده از کمپرس های سرد و گرم به مدت مشخص شده توسط پزشک
5. بالا قرار دادن زانو (بالاتر از سطح زمین و قلب)
6. عوض کردن پانسمان محل جراحی و ضدعفونی کردن آن
7. ماساژ ملایم زانو با تجویز پزشک
8. استفاده از داروهای ضد التهاب با تجویز پزشک
9. انجام ورزش های آبی بعد از اجازه پزشک و بهتر شدن زانو
10. انجام تمرینات فیزیوتراپی به طور منظم
11. انجام روش ها و تکنیک های فیزیوتراپی طبق تجویز و برنامه فیزیوتراپیست

راه رفتن بعد از جراحی زانو

بعد از انجام جراحی های زانو، فرد می تواند با استفاده از عصا و همچنین با کمک فیزیوتراپیست شروع به راه رفتن کند. ابتدا شخص در هنگام راه رفتن پای جراحی شده را روی زمین قرار داده و بدون این که فشاری به آن وارد کند، شروع به راه رفتن می کند. بعد از اینکه توانست تعادل بدن را حفظ کند، به تدریج عصا را کنار گذاشته و شروع به راه رفتن می کند.

سوالات متداول آرتروز زانو

1. برای درمان آرتروز زانو، چند جلسه فیزیوتراپی نیاز است؟

   تعداد جلسه قطعی و دقیقی برای درمان آرتروز زانو نمی توان تعیین کرد. با توجه به شدت و نوع آرتروز و مبتلا بودن بیمار به بیماری های دیگر و همچنین روند و پیشرفت در درمان تعداد جلسات فیزیوتراپی زانو متغیر خواهد بود.

2. آیا می توان از مبتلا شدن به عارضه آرتروز جلوگیری کرد؟

   در پاسخ به این سوال باید گفت با انجام یکسری کارها و رعایت کردن برخی نکات می توان تا حد زیادی از مبتلا شدن به این عارضه جلوگیری کرد.
   1. ورزش و نرمش مناسب و صحیح
   2. کاهش اضافه وزن
   3. تغذیه و رزیم غذایی مناسب
   4. تقویت عضلات پا
   5. استفاده از کفش های مناسب
   6. مصرف ویتامین D
   7. کنترل قند خون
   8. پرهیز از مصرف اسیدهای چرب امگا3

3. سن بیمار چه تاثیری در درمان آرتروز زانو دارد؟

   هرچه بیمار در سنین پایین تری قرار داشته باشد، سیستم ایمنی بدن قوی تر بوده و بیمار سریع تر بهبود می یابد. اگر آرتروز در سنین پایین ایجاد شود و سریعا به درمان آن اقدام گردد، قابل درمان بوده و در سنین بزرگسالی عوارض شدیدی برای بیمار ایجاد نخواهد کرد. در سنین پایین تر بافت ها راحت تر ترمیم می شود و با افزایش سن تحلیل رفتن غضروف و آسیب های بافت ها شدیدتر شده و دیر تر درمان خواهند شد.