سندروم تونل کوبیتال چیست؟ | علل، علائم، تشخیص و روشهای درمان

آرنج یکی از مفاصل مهم دست بوده و موجب حرکات دست به جهات مختلف می شود. این ناحیه می تواند به دلایل مختلفی دچار آسیب شود. آسیب این مفصل می تواند موجب ایجاد اختلال در کل فعالیت های دست شود. اگر داخل مفصل آرنج را مورد بررسی قرار دهید، اجزای مختلفی از جمله عروق خونی، تاندون ها، عضلات، بافت های عصبی و... را مشاهده خواهید کرد. در میان این اجزا بافت عصبی مهمی وجود دارد که از ناحیه گردن تا نوک انگشتان دست را در برمی گیرد. چنانچه این بافت عصبی دچار آسیب شود، در نواحی مختلف دست، درد و ناراحتی هایی ایجاد می شود که یکی از این نواحی، آرنج دست می باشد. همراهان همیشگی رامتن، برای اینکه با آسیب عصب اولنار سندروم تونل کوبیتال (Cubital Tunnel Syndrome) ، علائم، عوارض و دلایل آسیب دیدگی آن آشنا شوید و از روش های تشخیص و درمان آن نیز مطلع گردید، تا پایان این مقاله همراه ما باشید.

عصب اولنار و تونل کوبیتال چیست؟

عصب اولنار از عصب های شبکه عصبی بدن بوده که از قسمت ستون مهره گردنی خارج شده و به سمت آرنج، ساعد، کف دست و انگشتان کشیده می شود. این عصب موجب تحریک عضلات ساعد و کف دست شده و در نهایت به حس لامسه کمک می کند. قسمت داخلی آرنج دارای برجستگی استخوانی به نام اپی کندیل بوده و عصب اولنار از داخل آن عبور می کند. در نتیجه می توان اپی کندیل را یک تونل فرض کرد که به دلیل گذر عصب اولنار از آن در قسمت داخلی آرنج، به آن تونل کوبیتال می گویند.

سندروم تونل کوبیتال چیست؟

همانطور که گفته شد، عصب اولنار از ناحیه اپی کندیل داخلی آرنج عبور کرده و از آنجایی که هرچیز وابسته به آرنج را کوبیتال می نامند، به این تونل (اپی کندیل) تونل کوبیتال می گویند. در صورتی که عصب اولنار در ناحیه آرنج به دلایل مختلف دچار آسیب و فشردگی در تونل کوبیتال شود و فضای تونل با فشار عضلات محدود گردد، فرد در ناحیه آرنج دچار درد و ناراحتی و همچنین اختلالات حرکتی خواهد شد که به این عارضه سندروم تونل کوبیتال می گویند.

علل ایجاد سندروم کوبیتال

فشردگی عصب اولنار در داخل تونل کوبیتال می تواند به دلایل مختلفی اتفاق بیفتد. شایع ترین و مهم ترین علل ایجاد عارضه سندروم تونل کوبیتال و آسیب دیدگی عصب اولنار در ناحیه آرنج و عوامل موثر در بروز این عارضه عبارتند از:

1. بیماری و عوارض

   بیماری های مختلف و متعدد در ناحیه آرنج دست می توانند موجب فشردگی و آسیب عصب اولنار و بروز عارضه سندروم کوبیتال شوند. این عوارض شامل تومور های استخوانی، ساییدگی مفصل آرنج و آرتروز، عارضه کیست گانگلیون و ... می شوند.

2. آسیب ها

   آسیب به آرنج در اثر سوانح مختلف ورزشی، تصادفات، سقوط از ارتفاع و... می تواند، موجب بروز عارضه سندروم تونل کوبیتال و فشردگی و آسیب عصب اولنار در آرنج دست شود. این آسیب ها شامل دررفتگی مفصل، شکستگی استخوان ها، خون ریزی و هماتوم در اطراف عصب اولنار، آسیب تاندون ها و رباط ها و... می شوند.

3. رشد استخوان

   رشد استخوان به صورت نابهنجار و غیر عادی در دست که به دلیل فعالیت های شدید بدنی اتفاق می افتد، نیز از دیگر عوامل موثر در بروز عارضه سندروم تونل کوبیتال می باشد.

4. حرکات مکرر و مداوم آرنج

   فشار های مکرری که در هنگام انجام حرکات مکرر و مداوم و طی فعالیت های ورزشی و یا سیر فعالیت ها به دست و آرنج وارد می شوند، موجب فشردگی و آسیب دیدگی عصب اولنار شده و یا موجب ایجاد ناراحتی و آسیب در عضلات می شوند. در نهایت این فشردگی موجب محدود شدن فضای تونل کوبیتال و آسیب و فشردگی عصب اولنار می شود.

5. عادات غلط

   عادات غلط از جمله تکیه کردن مکرر بر روی آرنج دست و یا بالا نگه داشتن آرنج در مدت طولانی (به هنگام صحبت با تلفن) موجب ایجاد فشار به آرنج شده و در نهایت با فشردگی و آسیب اولنار و بروز سندروم تونل کوبیتال همراه خواهد بود.

علائم بروز سندروم تونل کوبیتال

این عارضه با علائم و نشانه های مختلفی همراه بوده و می تواند موجب ایجاد ناراحتی و اختلالات مختلفی در آرنج و دست شود. این عارضه با کاهش کیفیت عملکرد حرکتی و حسی همراه می باشد. نشانه ها و علائم اصلی سندروم تونل کوبیتال عبارتند از:

1. درد خفیف و یا شدید در آرنج دست
2. ضعف در انگشت حلقه و انگشت کوچک دست
3. گزگز و سوزن سوزن شدن در انشگت حلقه و یا انگشت کوچک دست
4. کاهش توانایی در هنگام فشردن انگشتان دست به هم
5. بد شکل شدن و دفورمیته شدن دست و آرنج
6. التهاب و تورم دست و آرنج
7. ضعف و ناتوانی در انگشتان دست
8. کرخت شدن آرنج
9. درد به هنگام خم و راست کردن آرنج
10. عدم توانایی در حرکت آسان آرنج
11. درد انتشار یافته به بازو و ساعد
12. عدم قدرت و توانایی در نگه داشتن و بلند کردن اشیاء

نکته: در صورت مزمن بودن وضعیت، عضلات بین استخوان های کف دست لاغر می شوند.

تشخیص بروز سندروم کوبیتال

ابتدا بعد از نمایان شدن علائم، فرد به پزشک متخصص ارتوپدی مراجعه کرده و پزشک به بررسی وضعیت سلامتی و سابقه بیماری های خاص و پرونده بیمار می پردازد. سپس شروع به معاینه آرنج دست کرده و با انجام برخی از تست های جسمانی و آزمایشات تخصصی علت ناراحتی و میزان آسیب را بررسی می کند. در ادامه روش های تشخیصی این سندروم عبارتند از:

1. معاینه و چکاپ از طریق مشاهده و لمس کردن

   • پزشک آرنج دست را فشار داده و یا با وارد کردن ضربه آرام به آن عکس العمل بیمار را مشاهده می کند. اگر بیمار عکس العملی نشان ندهد، یعنی دچار کاهش حس و یا بی حسی در آرنج شده است.
   • پزشک از بیمار می خواهد که آرنج خود را خم کند و در همان وضعیت نگه دارد. اگر بیمار درد و یا بی حس شدن و یا گزگزی احساس کند، پزشک احتمال می دهد که فرد دچار عارضه سندرم تونل کوبیتال شده است.
   • پزشک ضعف و توانایی آرنج را مورد بررسی قرار می دهد.

2. انجام آزمایشات

   بعد از اینکه پزشک موارد مختلف را با لمس و مشاهده دست مورد بررسی قرار داد، شروع به آزمایشات مختلف می کند تا بتواند عملکرد عصب اولنار و میزان آسیب و فشار وارد شده بر آن را تشخیص دهد. این آزمایشات در بخش تخصصی قرار گرفته و عبارتند از:
   • تصویر برداری اشعه ایکس: این روش رایج نیز برای تصویربرداری از بافت های استخوانی انجام می شود و پزشک به کمک آن می تواند انواع آسیب های رباط ها، لیگامان ها، شکستگی ها و همچنین عوارضی از جمله آرتروز را تشخیص دهد.
   • ام ار ای: ام آر ای از رایج ترین و دقیق ترین آزمایشاتی است که برای تصویربرداری بافت های نرم بدن انجام می شود. در این آزمایش پزشک علائم ایجاد شده و یا بافت های غیر طبیعی را مورد بررسی قرار داده و مشکلات به وجود آمده در عصب اولنار و اطراف آن از جمله زخم، تومور و دیگر آسیب ها را نیز می تواند تشخیص دهد.
   • آزمایش هدایت عصب: این آزمایش جهت بررسی میزان اختلالات عملکردی عصب اولنار در هدایت سیگنال های عصبی انجام شده و در آن انتقال سیگنال های اعصاب گردن به دست، آرنج، بازو و... بررسی و اندازه گیری می شود. با انجام این آزمایش پزشک می تواند شدت عارضه را تشخیص دهد و سریعا جهت درمان مناسب آن اقدام کند.
   • الکترومیوگرافی: در این آزمایش پزشک میزان فعالیت الکتریکی عضلات را بررسی و اندازه گیری کرده و با توجه به نتایج آن مشکل و اختلالات عصبی و عضلانی فرد را تشخیص می دهد. (این آزمایش با نمایان کردن اختلالات عضلانی عصبی به تشخیص بهتر پزشک کمک می کند.)
   • سونوگرافی: این روش برای تصویربرداری از استخوان و بافت های بدن انجام می شود و پزشک به کمک آن می تواند وضعیت عصب اولنار و علائم فشردگی آن در داخل تونل کوبیتال را تشخیص دهد و جهت درمان سریع آن به اقدام کند.

روش های درمان سندروم کوبیتال

فشردگی عصب اولنار و سندروم کوبیتال نیز مانند دیگر عوارض به شکل های مختلفی تحت درمان قرار می گیرند. روشهای درمان سندروم کوبیتال به میزان فشردگی و آسیب عصب و همچنین شرایط بیمار و صلاح دید پزشک بستگی داشته و شامل موارد زیر می شود:

1. درمان های اولیه

   این بخش از درمان ها در مراحل اولیه بیماری و یا در کنار سایر درمان های موثر و تجویز شده توسط پزشک صورت گرفته و به بهبود سریع تر بیمار کمک می کنند و میزان درد و ناراحتی فرد را کاهش می دهند. باید گفت این روش ها از روش های مراقبتی نیز محسوب شده و به تنهایی تاثیر چندانی بر بهبود وضعیت بیمار ندارند. این درمان ها عبارتند از:

   • ماساژ

     ماساژ ناحیه آسیب دیده آرنج با پماد های ضد درد و گرفتگی عضلات، آب ولرم و گرم، روغن های گیاهی، کمپرس گرم و... روش های تسکین دهنده اولیه بوده و بهبود عضلات و ناراحتی های ایجاد شده در مفصل آرنج و همچنین کاهش درد و تورم ایجاد شده در آن کمک می کند.

   • کمپرس

     استفاده از کمپرس های سرد و گرم به مدت معلوم (۸ الی ۱۰ دقیقه و هر ۸ ساعت) بر روی ناحیه دردناک آرنج می تواند به افزایش گردش خون، کاهش درد و تورم در ناحیه آسیب دیده کمک کند. گاهی ممکن است فرد با گذاشتن کمپرس سرد به تنهایی بر روی محل آسیب دیده دچار تشدید درد شود، در این حالت باید از کمپرس گرم استفاده کرد. البته استفاده از کمپرس گرم نیز نباید بیش از حد باشد.

   • مصرف دارو

     مصرف دارو های ضد درد، ضد اسپاسم و ضد التهاب موجب بهبود موقت و تسکین و کاهش درد ایجاد شده در آرنج و دست می شوند.

   • بریس و اسپیلینت آرنج و دست

     استفاده از آتل، بریس و اسپیلنت موجب حفاظت و ثبات ناحیه آسیب دیده آرنج و دست شده و به کاهش و تسکین درد و تورم بیمار کمک می کند. همچنین استفاده از بریس از آسیب بیشتر به آرنج و دست نیز جلوگیری می کند. (البته نباید مدت طولانی از بریس استفاده کرد، چرا که ممکن است عضلات دچار خشکی و اسپاسم شدید شوند.)

2. فیزیوتراپی

   فیزیوتراپی از رایج ترین و موثرترین درمان ها برای انواع مشکلات مربوط به استخوان، مفاصل، رباط ها و... می باشد که توسط فیزیوتراپیست و با استفاده از تکنیک های مختلف دستی، غیر دستی و تمرین درمانی انجام می گیرد. فیزیوتراپیست در این روش با استفاده از دستگاه ها و تمرینات و تکنیک های مختلف به بهبود عارضه سندروم تونل کوبیتال، جلوگیری از گسترش و بازگشت آن، کاهش درد و عملکرد بهتر آرنج و دست پرداخته و به بهبود وضعیت بیمار کمک می کند. بخشی از این روش درمانی توسط تکنیک های زیر انجام و طبق برنامه تنظیم شده توسط فیزیوتراپیست انجام می گیرد:

   1. منوال تراپی

      این درمان به صورت دستی و با ماساژ به روش های مختلف از جمله کایروپراکتیک صورت می گیرد. در این روش فیزیوتراپیست به کمک دست خود ناحیه آسیب دیده (آرنج و دست) را به صورت دوار ماساژ داده و موجب کاهش و از بین رفتن خستگی و تنش های عصبی و همچنین فشار های وارد بر عصب اولنار می شود و به بهبود درد و ناراحتی آرنج کمک می کند.

   2. لیزردرمانی

      در این روش فیزیوتراپیست با تاباندن نور لیزر به محل مورد نظر (آرنج دست) شروع به ترمیم و بازسازی ناحیه آسیب دیده کرده و به درمان عارضه سندروم تونل کوبیتال می پردازد.

   3. اولتراسوند تراپی

      در این روش درمانی و توانبخشی فیزیوتراپیست با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا به درمان آسیب دیدگی های دست و آرنج می پردازد. امواج فراصوت توسط دستگاه اولتراسوند (به طور عمیق) وارد بافت ها و نواحی دردناک و آسیب دیده بدن (آرنج) می شوند و در نهایت به کاهش درد، ترمیم و بهبود آن کمک کرده و موجب بهبود سندروم تونل کوبیتال و فشردگی عصب اولنار می شوند.

   4. طب سوزنی

      طب سوزنی روش درمانی سنتی بوده و در آن با استفاده از سوزن هایی در سایز های متفاوت و فرو بردن آن در نقاط ماشه ای و حساس و نواحی مختلف بدن به کاهش درد دست و آرنج پرداخته و باعث تولید هورمون های ضد درد از جمله اندروفین می شود. این درمان معمولا 6 الی 8 هفته متوالی انجام داده گرفته و حدود چندین ماه دوام دارد.

   5. مگنت تراپی

      این روش از روش های نوین فیزیوتراپی بوده و به درمان آرتروز و مشکلات ناشی از آن می پردازد. در این روش فیزیوتراپیست با اعمال و انتقال نیروی مغناطیسی و با ایجاد میدان مغناطیسی در بدن، باعث تحریک عمیق عصب و عضلات شده و به ترمیم و بازسازی سلول های آسیب دیده و بالا بردن جریان خون در بافت های آرنج و دست می پردازد. در نهایت موجب اکسیژن رسانی بهتر شده و به بهبود سریع تر دست کمک می کند.

   6. شاک ویو تراپی

      این روش موجب ورود شوک به بافت های آسیب دیده شده و به تحریک و ترمیم بافت ها کمک می کند. در نهایت با ترمیم بافت ها، فشار از روی عصب اولنار برداشته شده و درد و ناراحتی آرنج بهبود می یابد.

   7. تمرین درمانی

      این بخش از درمان های فیزیوتراپی شامل تکنیک ها و تمرینات ورزشی خاص و مناسبی می شود که فیزیوتراپیست و متخصص تمرین درمانی با توجه به وضعیت بیمار و ناحیه آسیب دیده بدن او، در یک برنامه جامع درمانی تنظیم می کند. این ورزش ها در بخش تقویتی، کششی و عملکردی قرار داشته و موجب کاهش درد، افزایش گردش خون، بهبود عصب آسیب دیده، تقویت عضلات و افزایش عملکرد ناحیه آسیب دیده (آرنج) می شوند:

      1. خم کردن و کشش آرنج

         برای انجام این تمرین ابتدا صاف نشسته و دست آسیب دیده خود را به طور کامل باز کرده و تا شانه به سمت بالا ببرید. پشت دست خود را رو به زمین گرفته و دست را از ناحیه آرنج خم کنید. انگشتان دست را به گوشتان نزدیک کنید و سپس دست را به حالت قبل خود بازگردانید. این تمرین را حدود ۵ مرتبه انجام داده و کمی استراحت کنید. (مجددا طبق برنامه تمرین درمانی و فیزیوتراپی تمرین را انجام دهید.)

      2. کج کردن سر

         برای انجام این تمرین نیز ابتدا به صورت صاف نشسته و دست آسیب دیده خود را باز کنید و تا شانه به سمت بالا ببرید. در این حالت پشت دست شما باید رو به زمین باشد. سپس سر را در جهت مخالف دست و تا جایی که کشش خفیفی احساس شود، خم کنید. سر را از دستتان دور کنید و دست خود را به سمت زمین خم کنید. مجددا به وضعیت عادی برگشته و ۵ مرتبه این تمرین را تکرار کنید.

      3. کشش بازو

         برای انجام این تمرین ابتدا صاف نشسته و دست ها را در حالی که به سمت جلو قرار گرفته اند باز کرده و به سمت شانه ها ببرید. انگشتان خود را به سمت زمین آورده و آرنج را خم کنید. مچ دست را به سمت صورت برده و این تمرین را حدود ۵ تا ۱۰ بار انجام دهید.

      4. باز و بسته کردن انگشتان

         انگشتان دست دردناک و مبتلای خود را باز کنید و به آرامی روی مفصل میانی انگشتان قرار دهید. 5 ثانیه در این حالت مانده و سپس دست را به حالت عادی خود برگردانید. این حرکت را روزانه در سه ست 10 تایی انجام دهید.

3. جراحی سندروم تونل کوبیتال

   جراحی از روش های درمانی تهاجمی بوده و پزشک متخصص معمولا بعد از اینکه ۱ الی ۲ ماه از مدت درمان گذشت، در صورتی که بهبودی در وضعیت بیمار مشاهده نشود و علائم نیز تشدید یابند، برای درمان بیمار از این روش استفاده می کند. این جراحی به روش های مختلفی انجام می گیرد. یکی از رایج ترین جراحی های عصب اولنار و تونل کوبیتال، این است که جراح بعد از برش دادن محل آسیب دیده، محل عصب اولنار را تغییر داده و به سمت جلوی آرنج جابه جا می کند. این کار موجب برداشتن فشار از روی عصب و بهبود وضعیت بیمار می شود. پزشک عصب را در جایگاه جدید و زیر چربی ها قرار می دهد و بدین گونه از عصب محافظت می کند. گاهی ممکن است جراح، استخوان اپی کندیل را کمی بتراشد و یا آن را به طور کامل خارج کند تا عصب دیگر تحت فشار قرار نگیرد.

سوالات متداول

1. این عارضه در بین چه کسانی شایع تر می باشد؟

   فشردگی عصب اولنار و بروز سندروم کوبیتال به طور معمول در سنین مختلف اتفاق افتاده و موجب ناراحتی افراد می شود. این سندروم بیشتر در بین مردان شایع بوده و مردان بیشتر از زنان دچار این عارضه می شوند. یکی از عوامل موثر در بروز این سندروم فشار بیش از حد آرنج و عادات غلط از جمله تکیه مداوم بر آرنج می باشد. افرادی که به بیماری آرتروز مبتلا هستند نیز، بیش از دیگر افراد به این عارضه مبتلا می شوند. همچنین در صورتی که دست و آرنج دچار آسیب و شکستگی شده باشند، ممکن است فرد به این عارضه مبتلا شود.

2. دوره بهبود بعد از جراحی سندروم تونل کوبیتال چقدر طول می کشد؟

   بعد از اینکه فرد تحت درمان با جراحی قرار گرفت، جهت بهبود سریع تر و کنترل وضعیت و کاهش عوارض ایجاد شده بعد از جراحی به روش های فیزیوتراپی و تمرین درمانی نیاز دارد. معمولا با گذشت یک الی دو ماه وضعیت دست بهبود یافته و عوارض بعد از جراحی از بین می رود، اما گاهی چندین ماه (۵ الی ۶ ماه) طول می کشد تا بهبود کامل حاصل شود. این مدت با توجه به وضعیت بدن، سلامت جسمی، فیزیوتراپیست، روش های درمانی و... متغیر بوده و برای افراد مختلف، متفاوت می باشد.