انگشت چکشی پا | علل، علائم، تشخیص، انواع و روشهای درمان

بعضی از عارضه های ایجاد شده در بدن علاوه بر اینکه موجب ناراحتی و درد و اختلال در فعالیت های فرد می شوند، می توانند در شکل ظاهری اندام بدن نیز اختلال ایجاد کرده و موجب بد شکلی و بد فرمی اندام شوند. یکی از این عارضه ها که به صورت وراثتی و یا به دلیل آسیب های مختلف و بیماری ها و بیشتر از همه به دلیل پوشیدن کفش های پاشنه دار، نوک تیز و تنگ ایجاد می شود و موجب بد شکلی انگشتان پا می گردد، عارضه انگشت چکشی پا (Hammer toe) می باشد. اگر تاکنون دچار این عارضه شده اید و در پی راه حل و درمان مناسب آن هستید تا پایان این مقاله همراه ما باشید. ما در این مقاله همه چیز را در رابطه با این بیماری به شما توضیح داده و موثرترین روش های درمانی از جمله تمرین درمانی، فیزیوتراپی و جراحی را معرفی خواهیم کرد.

آناتومی مختصری از انگشتان پا

پا شامل پنج انگشت می شود که این انگشتان عبارتند از انگشت شست و چهار انگشت دیگر (انگشت دوم تا انگشت کوچک). همه انگشتان به جز انگشت شست از سه بند تشکیل شده اند و که به استخوان های هرکدام از این بند ها فانلانکس می گویند. استخوان های فالانکس توسط مفصل هایی به یکدیگر متصل شده که مرز میان آن ها بند های انگشتان می باشد. نزدیکترین بند به ناخن و نوک انگشت، بند دیستال، بند بعدی بند میانی (وسطی) و بند آخر، پریگزیمال نام دارد.

انگشت چکشی چیست؟

هنگامی که اولین مفصل انگشت (اینترفالاژیال پروگزیمال) به حالت خمیده و جمع شده در می آید و شکل طبیعی خود را از دست می دهد، می گویند انگشت فرد حالت چکشی پیدا کرده است. این عارضه موجب تغییر شکل و انحراف انگشت شده و از پهلو به انگشت حالتی شبیه به v انگلیسی می دهد. تمامی انگشتان پا می توانند دچار این مشکل شوند، اما معمولا انگشت دوم و انگشت کوچک پا یا همان انگشت پنجم، بیشتر درمعرض ابتلا به این عارضه قرار می گیرند. این عارضه بیشتر در بین زنان اتفاق می افتد، چرا که زنان بیشتر از کفش های پاشنه دار، تنگ و غیراستاندارد استفاده می کنند.

علل ایجاد انگشت چکشی پا

انگشت چکشی می تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود و البته عواملی بر بروز این عارضه تاثیر گذار خواهند بود. شایع ترین علل ایجاد انگشت چکشی و عوامل موثر بر آن عبارتند از:

1. آسیب ‌دیدگی های پا در اثر ضربه و فشار
2. تنگ شدن رباط ها و تاندون های پا به دلیل آسیب های داخلی
3. انحراف انگشت شست و فشار ناشی از آن (در صورتی که انگشت شست بر روی انگشت دوم و به سمت داخل پا کج شده باشد، احتمال ایجاد انگشت چکشی زیاد خواهد بود.)
4. عوامل ژنتیکی و وراثتی، سابقه خانوادگی
5. ابتلا به بیماری هایی از جمله آرتروز و روماتیسم مفصلی
6. مشکلات کف پا از جمله قوس بیش از حد کف پا
7. استفاده از کفش های نامناسب (تنگ، نوک تیز) و پوشیدن کفش های پاشنه دار در مدت زمان طولانی
8. وجود پینه و یا میخچه در انگشتان پا
9. آسیب نخاعی یا آسیب عصب های محیطی نیز در بعضی مواقع می توانند موجب خمیدگی انگشتان شود.
10. اختلالات عصبی در اثر سکته و یا بیماری هایی مانند دیابت و...

علائم انگشت چکشی پا

هنگامی که انگشتان پا به حالت جمع شده و خمیده در می آیند و از مسیر و شکل اصلی خود خارج می شوند، علائم و نشانه هایی در انگشتان پا و فعالیت های آن ایجاد می شود، نشانه های انگشت چکشی پا عبارتند از:

1. ممکن است انگشت چکشی دچار تورم و التهاب شود که معمولا این علامت در مواقع پوشیدن کفش مشخص می شود.
2. درد انگشت به هنگام خم و راست کردن آن و همچنین پوشیدن کفش و راه رفتن
3. ایجاد میخچه، پینه و دیگر مشکلات پوستی بر روی انگشتان و یا مابین انگشتان و همچنین کف پا
4. انقباض و سفتی انگشت
5. عدم حرکت مفصل انگشت و یا اختلال در حرکت آن
6. قرمزی و سوزش انگشت
7. گاهی ممکن است انگشت چشکی در وضعیت حادی قرار گرفته باشد و بر روی انگشت زخم هایی مشاهده شود.

تشخیص انگشت چکشی پا

بعد از اینکه فرد دچار علائمی از جمله خمیدگی انگشت، التهاب و سوزش انگشت و... شده، به پزشک متخصص ارتوپدی مراجعه می کند. پزشک متخصص طی بررسی وضعیت خمیدگی انگشت پا و با حرکت دادن مفصل انگشت، میزان آسیب و انحراف را تشخیص داده و جهت تشخیص قطعی از روش ها و آزمایشات دیگری استفاده می کند. یکی از این روش ها استفاده از اشعه ایکس و عکس برداری از انگشت آسیب دیده و خمیده می باشد. در صورتی که وضعیت از نوع حاد باشد، امکان استفاده از سی تی اسکن و ام آر آی به منظور بررسی بافت ها و تاندون های آسیب دیده نیز وجود خواهد داشت.

انواع انگشت چکشی

انگشت چکشی با توجه به درجه انحراف و همچنین توانایی حرکت مفصل انگشت و یا عدم توانایی در حرکت مفصل انگشت به دو دسته تقسیم می شود:

1. انگشت چکشی انعطاف پذیر

   امکان تشخیص عارضه در مراحل اولیه موجب درمان سریع تر و بهبود قطعی و سریع تر می شود و مشکلات کمتری را برای بیمار ایجاد می کند. در نتیجه در صورتی که انگشت چکشی در مراحل اولیه خود قرار گرفته باشد و بتوان مفصل انگشت را حرکت داد، یعنی انعطاف پذیری مفصل انگشت همچنان برقرار باشد، در دسته اول یا همان انگشت چکشی انعطاف پذیر قرار می گیرد.

2. انگشت چکشی سخت

   در این حالت شرایط جدی تر و شدیدتر شده و فرد قادر به حرکت دادن مفصل انگشت خود نخواهد بود، چرا که در این شرایط تاندون ها سفت شده و موجب اختلال در هماهنگی مفصل و در نهایت بی حرکت شدن مفصل می شوند. در این حالت برای درمان باید از جراحی استفاده کرد و بعد از آن نیز در کلینیک فیزیوتراپی به تمرین درمانی و فیزیوتراپی پرداخت. انگشت چکشی سخت در افرادی که مبتلا به آرتروز های شدید می باشند و یا در درمان خود سهل انگاری کرده و درمان را به تاخیر انداخته اند، شایع تر می باشد.

اقدامات فیزیوتراپیست در حین درمان انگشت چکشی

فیزیوتراپیست با بررسی دقیق وضعیت انگشتان و همچنین میزان انحراف و خمیدگی آن ها و حرکت دادن انگشتان پا نوع سخت و یا انعطاف پذیر انگشت چکشی را مشخص کرده و سپس در جهت درمان آن اقدام می کند. فیزیوتراپی در این عارضه بیشتر در بخش تمرین درمانی و ماساژ درمانی انجام می گیرد. در صورتی که انگشت چکشی از نوع انعطاف پذیر باشد، فیزیوتراپیست می تواند با برنامه درمانی تمرینی، ماساژ و استفاده از روش های دیگر فیزیوتراپی به درمان انگشت پا بپردازد. اما اگر این عارضه از نوع سخت باشد، حتما باید جراحی انجام شود و بعد از آن جهت جلوگیری از عوارض احتمالی و همچنین بهبود سریع تر از روش های فیزیوتراپی استفاده شود. اقدامات فیزیوتراپیست جهت درمان این عارضه شامل موارد زیر می شود:

1. تشخیص نوع و شدت انگشت چکشی قبل از جراحی (به منظور جلوگیری از آسیب های شدیدتر)
2. کمک به بهبود سریع تر عارضه انگشت چکشی بعد از جراحی انگشت (به منظور بازگشت سریع عملکرد، دامنه حرکتی مفصل و همچنین جلوگیری از عوارض ایجاد شده در انگشت)
3. درمان وضعیت میخچه و پینه ایجاد شده بر روی انگشتان پا
4. ماساژ انگشتی که دچار خمیدگی و جمع شدگی شده است.
5. خم و راست کردن آن، چرخش و همچنین کشش مفصل انگشت چکشی به منظور جلوگیری از انقباض و بهبود سفتی تاندون های مفصل پا
6. بهبود وضعیت انعطاف پذیری و دامنه حرکتی مفصل انگشت آسیب دیده و چکشی پا
7. آموزش حرکات انگشتان و ماساژ آن در خانه به منظور کاهش درد و تورم انگشت و همچنین جلوگیری از خشکی و سفتی مفصل
8. استفاده از پد های مخصوص به منظور حفاظت از ناحیه آسیب دیده انگشت و همچنین کاهش فشار وارد شده بر روی پینه ایجاد شده در پا
9. ارائه برنامه تمرین درمانی و ورزشی در خانه به منظور تقویت عضلات، مفصل، تاندون ها و توازن بین عضلات اینترینسیک و اکسترینسیک انگشت پا و همچنین کنترل فشار وارد شده بر انگشت و بازگشت آن به حالت طبیعی
10. ارائه تعداد جلسات، روز، ساعات و محل
11. کنترل و چکاپ وضعیت انگشت و همچنین ثبت وضعیت در پرونده بیمار به منظور بررسی میزان موفقیت درمان و بهبود و در صورت لزوم تغییر روش درمانی

نکته: در صورت استفاده از آتل انگشتی، ممکن است فیزیوتراپیست بعد از درآوردن آتل انگشت از روش های کایروپراکتیک و یا ماساژ درمانی استفاه کند و سپس دوباره انگشت را داخل آتل قرار دهد.

روش های درمان انگشت چکشی پا

روش های درمانی انگشت چکشی عبارتند از:

1. درمان های اولیه

   ممکن است بعد از مراجعه به مطب ارتوپدی، پزشک متخصص ارتوپدی در صورت خفیف بودن عارضه و انعطاف پذیر بودن انگشت (قرار داشتن در مراحل اولیه انگشت چکشی) به شما پیشنهاد دهد که برای بازگشت فرم انگشت به حالت طبیعی و برگشتن انگشت بر سر جای اصلی خود از تجهیزات ارتوپدی و درمانی استفاده کنید. بدین منظور از کفش های استاندارد و طبی، کفی های طبی و همچنین جوراب های مناسب استفاده کرده و یا انگشت را داخل آتل انگشت و انگشت بند قرار دهید تا از خمیدگی و سفتی تاندون ها جلوگیری شده و به بهبود وضعیت انگشت چکشی کمک شود.

2. فیزیوتراپی

   فیزیوتراپیست در صورتی که تشخیص دهد وضعیت بیمار حاد نبوده و از نوع انگشت چکشی انعطاف پذیر باشد، برای کاهش درد و بهبود سریع تر از تکنیک ها دستی و غیر دستی فیزیوتراپی نیز استفاده می کند. این تکنیک ها عبارتند از:

   1. کایروپراکتیک

      یکی از روش های دستی و کاربردی که توسط دست فیزیوتراپیست و با اعمال ماساژ دایره ای شکل بر روی ناحیه آسیب دیده انگشت پا انجام می گیرد، کایروپراکتیک می باشد. این روش درمانی به افزایش گردش خون و کاهش درد و تورم انگشت پا و بهبود انگشت چکشی کمک می کند.

   2. اولتراسوند تراپی

      این روش با استفاده از دستگاه اولتراسوند و با اعمال امواج فراصوت انجام شده و موجب تحریک و ترمیم بافت ها، عصب ها و بهبود مفصل انگشت ...می شود.

   3. گرما و سرما درمانی

      روش های سرما درمانی و گرما درمانی به کاهش درد و تورم و افزایش جریان خون کمک کرده و می تواند موجب بهبود وضعیت انگشت چکشی شود.

   4. لیزرتراپی

      در این تکنیک فیزیوتراپیست با اعمال و انتقال اشعه و نور لیزر به بخش آسیب دیده انگشت، موجب بهبود تاندون های منقبض شده و ناحیه آسیب دیده شده و به کاهش درد و التهاب آن و همچنین ایجاد آسیب های شدیدتر نیز جلوگیری می کند.

   5. تحریکات الکتریکی

      در این روش از دستگاه انتقال دهنده جریان الکتریکی با ولتاژ کنترل شده استفاده شده و به کمک الکترود ها این جریان به انگشت منتقل می شود. در نتیجه موجب تحریک، ترمیم و بهبود سفتی تاندون های پا و بهبود انگشت چکشی خواهد شد.

   6. الکتروتراپی

      بخشی از درمان های فیزیوتراپی که با اعمال و انتقال جریان الکتریکی کنترل شده به بخش آسیب دیده انگشت همراه بوده و با استفاده از دستگاه های مختلف و روش های متفاوت صورت می گیرد.
      نکته: در صورتی که وضعیت انگشت چکشی حاد و از نوع سخت باشد، این درمان ها فقط می توانند به بهبود و کاهش درد انگشتان به طور موقت کمک کنند و بعد از مدتی مجددا درد و ناراحتی به انگشتان باز خواهد گشت.

3. تمرین درمانی انگشت چکشی

   در این بخش فیزیوتراپیست به بیمار کمک می کند تا به بهبود عضلات انگشت، افزایش دامنه حرکتی مفصل، تقویت عضلات، کاهش اسپاسم و سفتی مفصل، کاهش درد و تورم و همچنین بازگشت عملکرد مفصل و کاهش عوارض ایجاد شده بعد از جراحی انگشت بپردازد. این روش با استفاده از ورزش ها و تمرینات خاص کششی و تقویتی انگشتان پا انجام می گیرد و شامل تمرینات زیر می شود:
   1. به کمک انگشتان پا، یک خودکار، مداد و هر شی کوچکی را برداشته و بلند کنید و سپس سر جای اول قرار دهید. (این حرکت را چندین مرتبه انجام دهید.)
   2. روزانه چندین مرتبه پاهای خود و انگشتانتان را خم و راست کنید.
   3. ابتدا کف پا را روی زمین قرار داده وسپس یکی یکی انگشتان پا را بدون بلند شدن کف پا از روی زمین بلند کنید.
   4. حرکت کرانچ انگشت پا را انجام دهید. این حرکت به بهبود وضعیت انگشت چکشی و تقویت انگشتان پا کمک می کند. برای انجام این تمرین ابتدا بر روی صندلی قرار گرفته و بدن را در موقعیت ریلکس قرار دهید. در صورتی که جوراب به پا کرده اید، جوراب خود را در بیاورید. روی زمین یک حوله و یا پاره قرار داده و سعی کنید به کمک انگشتان پا آن را به سمت خودتان آورده و جمع کنید. به موقعیت اول خود برگردید و مجددا این حرکت را تکرار کنید. (حدود ۱۰ الی ۱۲ بار در روز)
   5. کشش انگشتان پا به کمک دست: در این تمرین شما با کشش انگشتان، به انعطاف انگشتان خود و همچنین قرار گیری آن ها در وضعیت مناسب و صحیحی کمک می کنید. ابتدا روی زمین نشسته و پاها را در مقابل بدن روی زمین صاف و دراز کنید. سپس با کمک یک حوله انگشتان پا را به سمت عقب بکشید و یا از دستان خود کمک بگیرید و انگشتانتان را به سمت عقب بکشید. (کشش را به آرامی انجام دهید.) ۱۰ الی ۲۰ ثانیه این حالت را حفظ کنید و سپس کشش را متوقف کنید. این تمرین را چندین مرتبه در روز تکرار کنید.
   6. فشار دادن انگشتان پا: این حرکت به بهبود درد و تورم و همچنین کاهش اسپاسم و سفتی انگشت کمک می کند.‍ بری انجام این تمرین ابتدا نشسته و پای خود را روی رانتان قرار دهید. (دقت کنید باید در این حالت راحت باشید.) انگشتان دست را بین انگشتان پا قرار داده و شروع به فشار دادن ان ها کنید. انجام این کار 12 الی 12 بار باشد. در صورتی که فشردن تمام انگشت با هم برای شما سخت است، می توانید یکی یک انگشتان خود را فشار دهید.
   7. ضربه زدن با انگشتان: برای انجام این تمرین ابتدا در حالیکه پاهایتان برهنه است، انگشتانتان را از روی زمین برداشته و انگشت شست خود را به سمت پایین ببرید. این حرکت را درحالی انجام دهید که انگشتان دیگر رو به بالا قرار گرفته باشند. چند ثانیه در این وضعیت مانده و خیلی آرام با انگشتان خود بر روی زمین ضربه بزنید. این حرکت را ۱۰ تا ۱۲ بار تکرار کنید و سپس موقعیت انگشتان خود را تغییر دید و برعکس کنید. (یعنی شست را رو به بالا قرار داده و انگشتان دیگر را به سمت پایین قرار دهید و سپس بر روی زمین ضربه وارد کنید.)
   8. رول کردن انگشتان پا: این حرکت همانند زمانیست که انگشت به میز، دیوار و... برخورد می کند. در این حالت انگشتان خود را جمع کرده و به حالت رولی در بیاورید. (دقت کنید نباید جوراب پوشیده باشید.) تمام انگشتان خود را از روی زمین بلند کرده و سپس یکی یکی انگشتان خود را از سمت انگشت کوچک جمع کرده و شبیه به حلقه دربیاورید. 10 الی ۱۲ بار این تمرین را تکرار کنید و سپس جهت را تغییر دهید.

4. درمان انگشت چکشی با جراحی

   بعد از بررسی پزشک ارتوپدی در صورت تشخیص وضعیت حاد و نوع انگشت چکشی سخت، در حالتی که انگشتان پا سفت شده باشند و دیگر نتوان مفصل انگشت را تکان داد، برای درمان این وضعیت جراح ارتوپد اقدام به جراحی انگشت چکشی می کند و در این روش سعی می کند با برداشتن بخشی از استخوان انگشت و خارج کردن آن انحراف ایجاد شده را از بین برده و انگشت را به حالت طبیعی خود برگرداند (در موقعیت اصلی خود قرار دهد.)
   نکات: به طور معمول این جراحی در دسته جراحی های زیبایی قرار می گیرد. گاهی ممکن است بعد از جراحی فرد دچار بی حسی در انگشت و یا درد شود. پس بهتر است حتما از کفش های طبی و مخصوص استفاده کرده و از روش های تمرین درمانی و فیزیوتراپی استفاده کند. گاهی اوقات جراحی زیبایی انگشتان پا، عوارضی مانند درد یا بی‌حسی ایجاد می‌کند، بنابراین بهتر است برای درمان از یک کفش مناسب استفاده نمایید.

سوالات متداول

1. چگونه از ابتلا به عارضه انگشت چکشی جلوگیری کنیم؟

   از آنجایی که بیشترین دلیل ایجاد این عارضه در انگشتان، پوشیدن کفش های نوک تیز، تنگ، پاشنه دار و به طور کلی نامناسب می باشد، پس باید گفت بهترین راه برای جلوگیری از این عارضه استفاده از کفش های مناسب و استاندارد می باشد. کفش های استاندارد با قالب هایی طراحی شده اند که انگشتان پا در آن احساس راحتی کرده و فشرده نمی شوند و فضای کافی برای جابه جایی دارند، بنابراین بر روی مفصل و تاندون ها هیچ فشاری وارد نشده و انگشتان در موقعیت و جایگاه اصلی خود قرار می گیرند در نتیجه هیچ تغییری در آن ها ایجاد نخواهد شد. شما می توانید در صورت آسیب دیدگی پا و انگشتانتان با مراجعه به کفش فروشی های استاندارد، با توجه به سایز اصلی و طول و عرض پای خود، کفش مناسب را تهیه کنید و یا کفش های سفارشی بپوشید. در صورت لزوم برای پوشیدن کفش پاشنه دار سعی کنید از پاشنه ی ۵ سانتیمتری استفاده کنید و از کفش های نوک تیز و قوس دار پرهیز کنید. همچنین برای تقویت عضلات انگشتان خود می توانید روزانه چند دقیقه با انگشتان خود بازی کرده و حرکات تمرینی سبکی از جمله جمع و با کردن انگشتان، کشش انگشتان و... را انجام دهید.

2. دوره نقاهت چقدر طول می کشد؟

   بعد از آسیب دیدگی انگشت و ابتلا به انگشت چکشی حدود 6 تا 8 هفته به طور مداوم باید از آتل استفاده شود و بعد از آن، تمرینات لازم انجام گرفته و به تدریج به افزایش دامنه حرکتی انگشت بپردازید. بعد از گذشت ۶ یا ۸ هفته آتل را از انگشت پا خارج کنید. معمولا برای استحکام انگشت و بازگشت آن به حالت اصلی خود ۳ تا ۴ هفته زمان لازم است.