پای پرانتزی | علل، علائم، تشخیص | فیزیوتراپی و روشهای درمان

بدن انسان همواره در سنین مختلف و بر اثر دلایل متفاوت دچار آسیب می شود. گاهی عارضه های ایجاد شده در بدن به صورت مادرزادی و وراثتی ایجاد شده و گاهی بعد از انجام فعالیت های ورزشی یا فعالیت های روزانه، سوانح مختلف و... ایجاد می شوند. پا یکی از مهم ترین و پرتحرک ترین نواحی بدن بوده و نقش بسیار مهمی در کیفیت زندگی دارد. یکی از عارضه های ایجاد شده در پا که علاوه بر ایجاد اختلال در فعالیت های روزانه موجب کاهش اعتماد به نفس نیز می شود، پای پرانتزی (Genu varum) می باشد. در این مقاله شما را با این عارضه، علائم، دلایل ایجاد، تشخیص و... آشنا کرده و بهترین روش های درمانی آن را نیز به شما ارائه خواهیم داد.

پای پرانتزی چیست؟

یکی از عارضه های ایجاد شده در پا و زانو که می تواند علاوه بر ایجاد اختلال در حرکت و ایستادن موجب کاهش اعتماد به نفس فرد نیز شود، عارضه پای پرانتزی می باشد. پای پرانتزی یا ژنو واروم، وضعیتی است که در آن شکل زانو ها نسبت به حالت اصلی زانو دچار تغییر زاویه شده و خمیده می شود. در این حالت پاها در مقایسه با لگن دچار بیرون زدگی شده و شکلی شبیه به پرانتز می گیرند. در حالت طبیعی در زمان تولد، فاصله بین زانوها حدود 5 الی 6 سانتیمتر بوده و در سنین شش ماهگی این فاصله به تدریج کم می شود و به 5/2 سانتیمتر می‌ رسد و بعد از یک سالگی، این فاصله تا حد زیادی از بین رفته و به صفر می رسد. این مسئله در پا اختلال و عوارضی ایجاد کرده و موجب ایجاد ناهنجاری و آسیب های پا می شود. در هنگام ایستادن، زانوها با فاصله از یک دیگر و مچ پا ‌ها قرار گرفته و به پاها فرم کمانی می دهند. این مشکل می‌تواند موجب ایجاد بی تعادلی، ناهماهنگی و همچنین اختلال در زانو و یا ران شده و در نهایت منجر به بروز درد در زانو و یا حتی ایجاد آسیب های خفیف و شدید به زانو شود. این عارضه در کودکان و همچنین بزرگسالانی که به بیماری هایی مثل بلانت مبتلا هستند و همچنین برخی از افراد کوتوله نیز اتفاق می افتد.

علل ایجاد پای پرانتزی

عارضه زانوی پرانتزی یا همان پای پرانتزی به دلایل مختلفی ایجاد شده و موجب خمیده شدن شکل زانو می شود. این دلایل عبارتند از:

1. عوامل وراثتی و مادرزادی

   این عارضه می تواند ریشه ارثی و قبلی داشته باشد. اگر از اطرافیان نزدیک فرد، کسی به این بیماری مبتلا باشد، ممکن است این بیماری به طور مادرزادی و ارثی در پای فرد ایجاد شده و به مرور و با بی توجهی به آن بدتر شود.

2. بیماری ها

   گاهی بیماری های استخوانی از جمله آرتروز زانو، پوکی استخوان، نرمی استخوان و راشیتیسم، روماتیسم و .... می تواند موجب ایجاد عارضه زانوی پرانتزی شود.

3. آسیب ها

   آسیب های زانو از جمله شکستگی های زانو، آسیب های کشکک زانو، فلج های عضلانی و یا پارگی های رباط ها و لیگامان های خارجی زانو و ضعف عضلان پشت ران، موجب ایجاد عارضه زانوی پرانتزی شده و در فعالیت های فرد اختلال ایجاد می کند.

4. سن

   با اینکه این عارضه می تواند از بدو تولد در زانوی فرد ایجاد شود، اما افزایش سن می تواند موجب بدتر شدن و شدیدتر شدن آن شود. همچنین با افزایش سن بیماری هایی از جمله آرتروز، پوکی استخوان، روماتیسم و ضعف عضلات و مفاصل در بدن ایجاد شده و موجب بدتر شدن و آسیب پذیری بیشتر مفاصل بدن می شوند. در نتیجه عارضه هایی از جمله زانوی پرانتزی در پا اتفاق افتاده و یا بدتر می شود.

5. اضافه وزن و چاقی

   یکی دیگر از عواملی که می تواند موجب ایجاد زانوی پرانتزی در پا شود، افزایش وزن و چاقی می باشد. این عامل موجب فشار زیاد بر استخوان های ران و ساق پا شده و در نهایت ممکن است موجب خمیدگی زانو و ایجاد زانوی پرانتزی شود.

6. راه افتادن زود هنگام

   راه افتادن زود هنگام کودک می تواند موجب ایجاد آسیب در پا و زانوی کودک و ایجاد عارضه زانوی پرانتزی شود.

7. صافی کف پا

   یکی دیگر از علل ایجاد زانوی پرانتری می تواند صافی کف پا باشد. اگر صافی کف پا زاویه ۹۰ درجه داشته باشد، ممکن است زانوی پرانتزی نیز ایجاد شود.

8. بدجوش خوردن شکستگی

   خوب جوش نخوردن و بدجوش خوردن شکستگی های پا و همچنین وارد شدن آسیب به صفحه رشد در سنین کودکی می تواند موجب ایجاد پای پرانتزی شود.

9. اشتباهات و عادات بد

   اشتباهاتی از جمله قنداق بستن و سفت کردن قنداق کودکان، بد نشستن (به شکل قورباغه نشستن) می تواند در دراز مدت موجب ایجاد زانوی پرانتزی شود.

علائم پای پرانتزی

پای پرانتزی می تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود و موجب اختلال در فعالیت ها و کاهش اعتماد به نفس و همچنین بد شکلی ظاهری بدن نیز شود. اگر پا به این عارضه دچار شود، علائم و نشانه هایی در پا و حرکت آن ایجاد می شود. این نشانه ها عبارتند از:

1. بد شکلی و خمیدگی پاها به شکل کمان و پرانتز
2. فاصله افتادن بین پاها زمانی که به هم نزدیک هستند.
3. درد به طور خفیف و احساس خستگی
4. پیشرفت خمیدگی به مرور زمان
5. عدم تعادل در هنگام راه رفتن
6. اختلال در حرکت
7. راه رفتن فرد بر روی ناحیه خارجی پا (لبه خارجی)
8. کوتاهی و ناهماهنگی عضلات پا
9. انحراف کشکک زانو
10. چرخیدن ساق پا به سمت داخل
11. سایش بیش از حد کفش و از بین رفتن قسمت خارجی آن
12. کاهش ارتفاع ناگهانی پاها

تشخیص پای پرانتزی

ابتدا پزشک به بررسی علائم پرداخته و با انجام آزمایشات و مشاهدات خود، میزان آسیب به زانو و شدت پرانتزی شدن و علل ایجاد آن را تشخیص داده و درمان های لازم را انجام می دهد. این آزمایشات عبارتند از:

1. مشاهدات و حرکات فیزیکی: ابتدا با نگاه کردن به زانو وضعیت خمیدگی و میزان نابرابر بودن پاها، را بررسی کرده و با قرار دادن پاها در کنار هم میزان خمیده شدن و پرانتزی بودن زانو و فاصله پاها را اندازه گیری می کند. سپس شروع به لمس زانو کرده و میزان درد و تورم و حساسیت به لمس و ضعف پاها را نیز می سنجد. با تکان دادن پاها، باز و بسته کردن زانو (خم و راست کردن آن) ایستادن فرد بر روی پاها و راه رفتن، بررسی خود را تکمیل کرده و در صورت نیاز سراغ آزمایشات دیگر می رود.
2. بعد از مشاهدات و حرکات فیزیکی پزشک در صورت نیاز، عکس برداری با اشعه ایکس را انجام داده و از ناحیه زانو عکس کلی می اندازد. (در این روش نمی تواند به طور دقبق و با جزئیات کامل مشکلات زانو را بررسی کند.)
3. بعد از عکس برداری توسط اشعه ایکس، پزشک اقدام به انجام آزمایشاتی از جمله سی تی اسکن و ام آر آی می کند و روش ام آر آی می تواند میزان آسیب دیدگی بافت، علت ایجاد پای پرانتزی را به طور دقیق تری به پزشک نشان دهد.

روش های درمانی پای پرانتزی

راه های مختلف و درمان های متنوعی برای این عارضه وجود دارد. روش های درمانی پای پرانتزی عبارتند از:

1. درمان های اولیه پای پرانتزی

   این بخش از روش های درمانی، ساده بوده و به تنهایی نمی تواند موجب بهبود قطعی فرد شود و ممکن است به طور موقت موجب بهبودی درد و ناراحتی های بیمار شود. البته باید گفت که استفاده از این درمان ها در کنار درمان های فیزیوتراپی، ورزش و جراحی بسیار مفید و لازم می باشد. این درمان ها عبارتند از:
   1. استفاده از کمپرس های سرد و گرم به منظور کاهش ورم و درد
   2. استفاده از بریس و زانو بندهای طبی به منظور کاهش درد، جلوگیری از ضربه و فشار و تثبیت زانو و پا
   3. استفاده از داروها و قرص های ضد درد، ضد التهاب و همچنین ویتامینه
   4. استراحت دادن به پا
   5. انجام تمرینات ورزشی سبک
   6. ماساژ با آب ولرم و داغ به منظور کاهش درد و ورم

2. درمان پای پرانتزی با ورزش

   بخشی از روش های درمانی برای بهبود وضعیت پای پرانتزی، به ورزش و تمرینات ورزشی اختصاص دارد. این بخش شامل حرکات کششی و تقویتی زانو و پا می باشد که به کاهش خمیدگی زانو، کاهش درد و تورم، افزایش دامنه حرکتی، افزایش انعطاف پذیری، تقویت عضلات و... کمک می کنند. (تمرینات ورزشی توسط فیزیوتراپیست و با توجه به میزان آسیب و وضعیت بیمار مشخص و ارائه داده می شود.)
   1. ابتدا دراز کشیده و زانوی خود را کاملا باز کرده و پا را صاف کنید. به کمک دستان خود یک پارچه و یا نوار پارچه ای حلقه شده که را از کف پا عبور داده و آن را بگیرید. سپس پای خود را به سمت بالا برده و نوار را بکشید. (باید کشش طوری باشد که پا کشیده و صاف نگه داشته شود.)
   2. ابتدا در کنار دیواری ایستاده با کمک یکی از دستان خود در جهت حفظ تعادل دیوار را بگیرید. سپس در حالی که یکی از پاهای خود را پشت پای دیگر قرار داده اید، پا را از سمت کاری خود به سمت جلو خم کنید.
   3. تقویت بخش میانی عضله چهار سر ران: برای انجام این تمرین ابتدا در حالیکه روی صندلی نشسته اید، پاهایتان را از قسمت زانو آویزان کنید. سپس یکی از پاهای خود را صاف کرده و به سمت بالا بکشید (این حرکت را تا جایی که خیلی احساس درد نداشته باشید، انجام دهید.) و حدود 10 ثانیه در این وضعیت بمانید. خیلی آرام پای خود را به سمت پایین آورده و بعد از ۲ دقیقه استراحت این تمرین را مجددا با پای دیگر انجام دهید.
   4. تقویت عضلات داخل ران: در حالیکه روی زمین نشسته و پاهای خود را صاف کرده و دراز کنید. یک حوله و یا توپ را برداشته و بین زانوهای خود قرار دهید. این حالت را حدود 10 ثانیه حفظ کرده و حداکثر میزان فشار را به توپ وارد کنید.

3. درمان با تزریقات

   تزریق پلاسمای غنی از پروتئین و همچنین تزریق استروئید به تامین ویتامین ها و مواد معدنی و همچنین کاهش درد زانو کمک می کند.

4. درمان پای پرانتزی با فیزیوتراپی

   یکی از روش های موثر، کاربردی و ایمن برای بهبود وضعیت پای پرانتزی، روش ها و تکنیک های توانبخشی و فیزیوتراپی می باشد. این تکنیک ها با توجه به میزان آسیب و پرانتزی بودن پا (زانو) و توسط فیزیوتراپیست در کلینیک فیزیوتراپی رامتن به صورت های مختلف انجام می گیرند و موجب بهبود سریع تر فرد قبل از جراحی زانو یا بعد از جراحی و آسیب می شوند. این تکنیک ها عبارتند از:

   1. اوزون درمانی

      یکی از روش های درمانی فیزیوتراپی که موجب افزایش گردش خون و تحریک و ترمیم بافت های آسیب دیده می شود و به بهبود وضعیت زانوی پرانتزی و کاهش درد آن کمک می کند، استفاده از تکنیک های اوزون تراپی می باشد.

   2. رادیوفریکوئنسی

      یکی از تکنیک های موثر فیزیوتراپی در درمان زانوی پرانتزی که نقش داشته و از ایجاد آسیب جدی تر و انتقال درد به سیگنال های عصبی جلوگیری می کند، رادیوفریکوئنسی می باشد.

   3. اولتراسوند تراپی

      روش اولتراسوند تراپی با دستگاه اولتراسوند انجام شده و با اعمال امواج فراصوت به ناحیه آسیب دیده و بافت های زانو، موجب بهبود و ترمیم بافت ها و کاهش درد و تورم زانو می شود و به درمان عارضه زانوی پرانتزی می پردازد.

   4. کایروپراکتیک (ماساژ دستی)

      یکی از روش های بسیار کاربردی و ایمن در درمان زانوی پرانتزی یا پای پرانتزی، روش کایروپراکتیک یا ماساژ درمانی می باشد. در این روش فیزیوتراپیست با کمک دست خود ناحیه آسیب دیده زانو را ماساژ داده و موجب کاهش درد و تورم و بهبود گردش خون می شود.

   5. گچ گیری و یا آتل بندی

      در صورت جراحی و یا شکستگی زانو جهت ثابت نگه داشتن مفصل زانو پرانتزی، محافظت از آن در برابر عوامل تهدید آمیز از جمله ضربه و فشار ممکن است، پزشک زانو را در آتل قرار داده و یا گچ بگیرد.

5. درمان پای پرانتزی با جراحی

   در سنین بالای ۴ سالگی در صورتی که ناهنجاری زانو و اختلالات آن شدید باشد، بهتر است جراحی صورت بگیرد. همچنین در صورتی که پزشک بعد از بررسی وضعیت زانوی فرد و شدت و میزان آسیب زانو و خمیدگی آن تشخیص دهد که فیزیوتراپی و ورزش به تنهایی نمی تواند موجب بهبود این عارضه شود، باید حتما جراحی صورت بگیرد. با توجه به میزان آسیب نوع و روش جراحی را مشخص کرده و اقدام به جراحی می کند. جراحی استئوتومی تیبیا نوعی از جراحی های زانو است که در آن جراح استخوان زانو را به طور دقیق و کنترل شده برش داده و می شکند، سپس آن را در زاویه مناسب و صحیح خود قرار می دهد و بعد از جراحی برای ثابت نگه داشتن و جوش خوردن آن از گچ یا آتل استفاده می کند. این جراحی موجب بهبود و کاهش دردهای زانو، اصلاح فرم زانو، جلوگیری از ایجاد آتروزهای زودرس در زانو شده و همچنین از انجام جراحی تعویض مفصل زانو نیز جلوگیری کرده و آن را به تعویق می اندازد.

درمان پای پرانتزی بزرگسالان با لیزر

یکی از روش های توانبخشی و درمانی فیزیوتراپی، استفاده از لیزر است. معمولا افراد در سنین بالاتر و در بزرگسالی بعد از ابتلا به عارضه پای پرانتزی و مراجعه به پزشک و فیزیوتراپیست جهت درمان از این روش استفاده می کنند. لیزر از روش های کاربردی و ایمن می باشد. فیزیوتراپیست با تاباندن اشعه و نور لیزر در ناحیه آسیب دیده زانو (خمیده شده) و نفوذ آن در بافت های آسیب دیده به تحریک و ترمیم بافت ها پرداخته و تا حد زیادی از بدتر شدن عارضه پای پرانتزی جلوگیری می کند. این روش درمانی از بهترین و موثرترین روش های درمانی جهت درمان پای پرانتزی در بزرگسالان می باشد.

درمان پای پرانتزی نوزادان

به علت قرار گیری خاص نوزاد در رحم مادر، نوزاد با میزان خفیف تا متوسطی از زانوی پرانتزی به دنیا می آید. پاهای پرانتزی نوزادان دارای زاویه ی 15 درجه است که در یکسالگی 10 درجه شده و از 18 تا 24 ماهگی به حالت طبیعی خود در می آید. بسیاری از مشکلات ساختاری نوزادان، در زمانی که راه می افتند خود به خود اصلاح می شود. در صورتی که تا زمان گفته شده زاویه پرانتزی پای نوزاد شما از بین نرفت، بهتر است برای تشخیص پا پرانتزی نوزاد خود به یک کلینیک ارتوپدی مراجعه نمایید. گاهی اوقات مشکلات ساختاری نوزادان به علت کمبود ویتامین های بدن مثل ویتامین D نیز به وجود می آید. حال اگر زانوی پرانتزی با راه رفتن اصلاح نشد درمان پای پرانتزی نوزادان چگونه خواهد شد؟ در اینحالت پزشک بریس مخصوصی تجویز میکند تا زاویه ساق و ران اصلاح گردند.

درمان پای پرانتزی کودکان

امروزه با نغییر سبک زندگی و یکجا نشینی و کاهش فعالیت بدنی، شاهد افزایش اختلالات عضلانی اسکلتی در کودکان هستیم. همانطور که اشاره شد نوزاد با زوایایی از پای پرانتزی به دنیا می آید که این زاویه باید تا 1 سالگی و پس از راه افتادن کودک، برطرف گردد. حال بعضا در برخی موارد پاهای پرانتزی کودکان تا سن 3 سالگی نیز رفع نمی شود. حال در صورتی که پزشک تشخیص پای پرانتزی را داد، درمان پای پرانتزی کودکان، به صورت استفاده از بریس های مخصوص تا سن 4 سالگی قابل استفاده است و از زمان تشخیص پزشک با استفاده از معاینه بالنی و عکس رادیوگرافی، باید به مدت 1 سال استفاده شود تا تاثیر آن بر روی رفع پرانتزی شدن پای کودک مشخص گردد. در صورتی که تا سن 5 سالگی هنوز حالت پرانتزی رفع نشد، کودک در سنین نوجوانی کاندید عمل جراحی می شود.

پیشگیری از پای پرانتزی

در رابطه با این عارضه و جلوگیری و پیشگیری از بروز آن، باید گفت روش خاص و شناخته شده ای وجود نداشته و فقط با رعایت برخی نکات می توان تا حدی از ایجاد این عارضه جلوگیری کرد. با مصرف ویتامین های ضروری از جمله ویتامین D ، E و ... می توان به استحکام استخوان ها کمک کرد و موجب تقویت عضلات نواحی مختلف بدن از جمله پاها شد. در نتیجه با تقویت عضلات می توان از آسیب های احتمالی از جمله پای پرانتزی جلوگیری کرد. قرار گرفتن زیر نور آفتاب و جذب ویتامین D نیز از دیگر راه های مراقبتی و پیشگیری از ایجاد عارضه های استخوانی در بدن است. ورزش های تقویتی، درست نشستن، استفاده از کفش های طبی در صورت صاف بودن کف پا، استفاده از کفش های استاندارد به هنگام پیاده روی و دویدن و... همگی تاثیر بسزایی در جلوگیری از آسیب های زانو از جمله پای پرانتزی دارند.

عوارض پای پرانتزی

به دنبال ایجاد عارضه زانو و پای پرانتزی، مشکلات و عوارض دیگری در پا ایجاد شده و در فعالیت های بدن اختلال ایجاد می کند. عوارض پای پرانتزی عبارتند از:

1. ایجاد درد در زانو و اختلال در حرکت آن (در افراد بزرگسال)
2. تشدید و یا ایجاد عارضه سندرم کمپارتمان بعد از جراحی
3. ایجاد عفونت
4. عدم تعادل در هنگام ایستادن و راه رفتن
5. کاهش اعتماد به نفس به دلیل بد شکل شدن اندام های تحتانی
6. اختلال در رشد فرد
7. ایجاد و یا تشدید آرتروز زانو و شل شدگی آن

سوالات متداول

1. چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

   بهترین سن برای مراجعه به پزشک در زمان کودکی و بعد از دو سالگی می باشد. در صورتی که کودک بعد از سن ۲ سالگی همچنان در پا و زانوی خود علائم ذکر شده را داشت، برای بهبود سریع و درمان آسان تر بهتر است هر چه سریع تر توسط پزشک متخصص ارتوپد مورد درمان قرار بگیرد. به طور کلی در همه سنین و با بروز علائمی از جمله اختلال در راه رفتن، ایستادن، درد، تورم، خمیدگی بیش از حد زانو، فاصله داشتن پاها از هم در حالت نزدیکی آن به هم و ... باید به پزشک مراجعه شود تا هرچه زودتر درمان مناسب صورت گرفته و از آسیب های بعدی و شدیدتر جلوگیری شود.

2. دوران ریکاوری و بهبودی پس از جراحی پای پرانتزی چگونه است؟

   بعد از جراحی پای پرانتزی باید گفت دوران بهبود و نقاهت بسیار سخت و دشوار بوده و ملزم انجام مراقبت ها و رعایت نکات خاصی می باشد. علت این سختی این است که جراح در طی این عمل، استخوان را به طور کامل برش داده و می شکند. در نتیجه برای جوش خوردن استخوان به صورت کامل و صحیح به زمان و مراقبت هایی نیاز است. ترمیم استخوان جراحی شده زانو طول کشیده و معمولا ۳ تا ۶ ماه بعد از جراحی و با انجام مراقبت های لازم، تمرینات ورزشی، فیزیوتراپی و... بهبودی حاصل شده و فرد می تواند مجددا به فعالیت های خود ادامه دهد. البته باید گفت این دوران در کودکان کوتاه تر بوده و در مدت زمان ۱۰ الی ۱۳ روز بهبود حاصل می شود.

3. آیا می توان از پرانتزی شدن پا جلوگیری کرد؟

   در پاسخ به این سوالات باید گفت با انجام مراقبت ها و رعایت نکات روتین و ساده ای می توان تا حد زیادی از مبتلا شدن به این عارضه جلوگیری کرد و یا در صورت ابتلا به آن می توان موجب بهبود و جلوگیری از تشدید آن شد. اما در حالت کلی روش خاصی برای جلوگیری از این عارضه وجود ندارد. نکاتی که برای جلوگیری از این عارضه باید به آن ها توجه شود:
   1. استفاده از کفش های مناسب در هنگام پیاده روی و ورزش
   2. درست نشستن و پرهیز از نشستن به شکل قورباغه
   3. استفاده از پدهای طبی و ضربه گیر در کفش
   4. استفاده از مواد غذایی ویتامین دار و مفید از جمله ماهی، میوه و سبزیجات
   5. انجام ورزش های مناسب کششی و تقویتی
   6. جلوگیری از وارد شدن فشار و ضربه به پا در طی فعالیت های روزانه و فعالیت های ورزشی
   7. فشار آوردن به لبه داخلی پا در هنگام راه رفتن و یا ایستادن
   8. استفاده از پدهای چسبی در کفش
   9. مصرف کلسیم و قرص های ویتامینه
   10. حفظ وزن مناسب و در صورت نیاز به کاهش وزن، استفاده از رژیم غذایی مناسب

4. برای اصلاح پای پرانتزی در کودکان چه روشی استفاده می شود؟

   برای اصلاح پای پرانتزی در کودکان، از روش رشد هدایت با پلاک هشت استفاده می شود. این روش توسط دستگاه مخصوصی (به شکل عدد ۸) به اصلاح استخوان منحرف شده و خمیده پرداخته و با توقف رشد یک سمت پلاک به رشد سمت دیگر کمک کرده و در نهایت موجب عملکرد بهتر پا، برابری استخوان های آن و همتراز شدن با پای دیگر و همچنین بهبود خمیدگی زانو می شود. به طور معمول بد شکلی پا در کودکان بعد از جراحی زانو، به مروز زمان و در بازه زمانی چند ماه تا یک سال به طور کامل بهبود می یابد. بعد از جراحی در دوران نقاهت جراح باید کودک را هر سه ماه معاینه کرده و وضعیت پا و زانوی او را بررسی کرده و روند درمان و رشد را زیر نظر بگیرد.