تمرینات ورزشی و فیزیوتراپی بعد از تعویض مفصل لگن

لگن از مفاصل مهم و آسیب پذیر بدن بوده که علاوه بر تحمل وزن بدن، در راه رفتن و حرکت ران و پا نقش مهم داشته و در صورت آسیب دیدگی موجب اختلال حرکتی در پا می شود. گاهی این ناحیه دچار آسیب های خفیف شده و گاهی به حدی آسیب دیدگی شدید است که تنها با فیزیوتراپی نمی توان به بهبود آن کمک کرد. در نتیجه فرد مجبور به انجام جراحی می شود. البته روش های جراحی لگن متفاوت بوده و با توجه به ناحیه آسیب و میزان آسیب، انجام می گیرد. یکی از این جراحی ها که می تواند به بهبود وضعیت فرد بعد از آسیب های شدید لگن کمک کند، جراحی تعویض مفصل لگن بوده که البته بعد از انجام آن فرد جهت بهبود سریع تر نیاز به انجام فیزیوتراپی و تمرین درمانی دارد. در این مقاله تاثیر فیزیوتراپی بعد از جراحی تعویض مفصل لگن را مورد بررسی قرار داده و شما را با تکنیک های دستی، غیر دستی و همچنین تمرینات ورزشی آن آشنا خواهیم کرد.

جراحی تعویض مفصل لگن چیست؟

جراحی تعویض مفصل، نوعی جراحی است که با استفاده از پروتز های مصنوعی انجام می گیرد. جراحی تعویض مفصل لگن یکی از انواع رایج و شایع جراحی های تعویض مفصل بوده که در بخش لگن و ران صورت می گیرد. در این جراحی، جراح کاسه یا سر استخوان ران را از محل مفصل لگن خارج کرده و به جای آن از مفصل مصنوعی استفاده می کند. ممکن است طی این جراحی مفصل به طور کامل تعویض شود و یا فقط بخشی از آن تعویض گردد که این موضوع به میزان و ناحیه آسیب دیده مربوط می شود.

علل جراحی تعویض مفصل لگن

در صورتی که لگن به دلایل مختلفی دچار آسیب های بسیار شدید و حاد شود و فیزیوتراپیست قادر به بهبود وضعیت لگن و ران نباشد، پزشک با توجه به شدت آسیب و ناحیه آسیب از روش جراحی تعویض مفصل لگن استفاده می کند و مفصل آسیب دیده را خارج کرده و به جای آن از پروتز مصنوعی استفاده می کند. در ادامه آسیب ها و عللی که منجر به جراحی تعویض مفصل لگن می شوند را بررسی خواهیم کرد:

1. آرتروز لگن

   شایع ترین و مهم ترین دلیل جراحی تعویض مفصل لگن، آرتروز حاد لگن می باشد. در صورتی که وضعیت تحلیل رفتگی مفصل لگن بسیار حاد و شدید باشد و فیزیوتراپیست نتواند با استفاده از تکنیک های فیزیوتراپی به بهبود وضعیت لگن بیمار کمک کند، جراح تصمیم به جراحی تعویض مفصل لگن خواهد گرفت.

2. تومور

   وجود تومور استخوانی در استخوان های مفصل لگن و ران نیز موجب عمل تعویض مفصل لگن می شود.

3. آرتریت روماتوئید

   آرتریت روماتوئید شدید و حاد که موجب درد و تورم بیش از حد و شدید (حاد و مزمن) مفصل و همچنین خشکی و سفتی شدید آن می شود از دیگر آسیب هایی است که پزشک برای درمان آن از جراحی تعویض مفصل لگن استفاده می کند.

4. دررفتگی مکرر مفصل

   دررفتگی مکرر مفصل طبیعی زانو و همچنین دررفتگی مکرر مفصل مصنوعی زانو بعد از جراحی تعویض مفصل، از دیگر عللی است که جراح مجبور به جراحی تعویض مفصل لگن می شود.

5. نکروز

   نکروز یا همان سیاه شدن سر استخوان ران که به دلیل عدم خون رسانی کافی و نرسیدن خون به استخوان اتفاق می افتد و باعث مرگ استخوان می شود، از دیگر علل و آسیب هایی است که پزشک برای درمان آن از روش جراحی تعویض مفصل لگن استفاده می کند.

6. صدمات شدید

   صدمات بسیار شدید و حاد از جمله شکستگی استخوان مفصل ران و لگن که در سوانح مختلف (سقوط از ارتفاع، تصادفات و...) رخ می دهد، نیز ممکن است موجب جراحی تعویض مفصل لگن شود.

فیزیوتراپی بعد از جراحی تعویض مفصل لگن

فیزیوتراپی و روش های دستی، غیر دستی و دستگاهی و همچنین تکنیک های تمرین درمانی آن می توانند موجب بهبود وضعیت بیمار بعد از جراحی تعویض مفصل لگن شود. این تکنیک ها توسط فیزیوتراپیست انجام گرفته و بعد از جراحی به بهبود سریع تر بافت های آسیب دیده، بازگشت عملکردی حرکتی لگن و ران، راه رفتن طبیعی و بدون کمک، کاهش درد و تورم ایجاد شده در لگن، بی اختیاری در دفع ادرار و ... کمک کرده و در نهایت از وقوع آسیب ها و عوارض بعد از جراحی و همچنین اسپاسم های عضلانی جلوگیری می کنند. تمامی این تکنیک ها بدون عوارض بوده و طبق برنامه ای که طبق شرایط سلامت بیمار و وضعیت لگن تنظیم گشته، انجام می گیرد. این تکنیک ها عبارتند از:

1. منوال تراپی و کایروپراکتیک

   یکی از تکنیک های اصلی و پرکاربرد در کلینیک فیزیوتراپی که بعد از جراحی تعویض مفصل لگن می تواند به بهبود سریع تر وضعیت درد و تورم لگن، بهبود بافت ها، افزایش دامه حرکتی و بازگشت عملکرد لگن بیمار کمک کند، تکنیک های دستی فیزیوتراپی (منوال تراپی) بوده که به صورت طب فشاری، کایروپراکتیک و... انجام می گیرد. کایروپراکتیک یا ماساژ دورانی با دست از تکنیک های موثر و کاربردی دستی بوده که توسط دست فیزیوتراپیست انجام می شود. این تکنیک موجب افزایش گردش خون در محل جراحی شده و ناحیه آسیب دیده لگن شده و به جای اندازی صحیح استخوان های لگن میز کمک می کند.

2. لیزر تراپی

   یکی از تکنیک های موثر فیزیوتراپی که بعد از جراحی تعویض مفصل به بهبود سریع تر لگن، بهبود بافت های جراحی شده و همچنین کاهش درد و تورم لگن و افزایش دامنه حرکتی آن کمک می کند، لیزر تراپی می باشد.

3. تمرین درمانی و تمرینات ورزشی بعد از تعویض مفصل لگن

   یکی از بخش مهم و کاربردی و تکنیک های موثری که بعد از جراحی تعویض مفصل لگن انجام گرفته و به بهبود وضعیت لگن و ران و همچنین فعالیت های فرد کمک می کند، تمرین درمانی یا همان تمرینات فیزیوتراپی می باشد. این تمرینات شامل تکنیک های کششی، تقویتی، تعادل و ... شده و علاوه بر تقویت و انعطاف پذیری لگن به برقراری و حفظ تعادل و هماهنگی ناحیه تحتانی بدن و انجام فعالیت های مختلف از جمله راه رفتن کمک می کند. در این قسمت چندین حرکات ورزشی موثر و مفید بعد از تعویض مفصل لگن را به شما آموزش خواهیم داد:

   • حرکت از بغل

     برای انجام این تمرین ابتدا ایستاده و جهت حفظ تعادل خود از یک میز، صندلی و یا دیوار کمک بگیرید. سپس درحالی که پاها و بدن صاف است، بدون خم کردن زانو یکی از پاها را ثابت نگه داشته و پای دیگر را به سمت بغل و کناره حرکت دهید. این تمرین را مانند حرکت رفت و برگشتی آونگ چندین بار تکرار کنید و بعد از کمی استراحت مجددا با پای دیگر نیز انجام دهید.

   • حرکت از جلو

     برای انجام این تمرین ابتدا ایستاده و جهت حفظ تعادل خود از یک میز، صندلی و یا دیوار کمک بگیرید. سپس درحالی که پاها و بدن صاف است، بدون خم کردن زانو یکی از پاها را ثابت نگه داشته و پای دیگر را به سمت جلو حرکت دهید و مجددا به سر جای خود برگردانید. این حرکت رفت و برگشتی را مانند آونگ چندین بار تکرار کنید و بعد از کمی استراحت مجددا با پای دیگر نیز انجام دهید.

   • انقباض ران

     در این تمرین ابتدا عضلات ران را منقبض کرده و سعی کنید زانو را به صورت صاف نگه دارید و خم نکنید. ۵ تا ۱۰ ثانیه در این وضعیت بمانید و مجددا عضلات را شل کرده و کمی استراحت کنید. این تمرین را تا لحظه ای که پاهایتان خسته شود، تکرار کنید.

   • بلند کردن مستقیم پا

     برای انجام این تمرین ابتدا همانطور که دراز کشیده اید، زانوی خود را به طور کامل صاف و بدون خم شدن نگه داشته‌ و سپس عضلات ران خود را سفت و منقبض کنید. کمی پای خود را بلند کرده و حدود ۵ الی ۱۰ ثانیه در این وضعیت بمانید. خیلی آرام پای خود را پایین آورده و تا جایی که ران شما حس خستگی داشته باشد، این تمرین را تکرار کنید. شما می توانید این تمرین را در حالت نشسته و با بلند کردن پاهای خود و انقباض ران در حالی که زانو صاف قرار گرفته نیز انجام دهید.

   • هل دادن دیوار

     برای انجام این تمرین ابتدا با فاصله از یک دیوار بایستید و کف هر دو دست خود را صاف و کشیده روی دیوار قرار دهید. پای آسیب دیده (جراحی شده) را عقب تر از پای سالم خود قرار داده و به آرامی با دستانتان به دیوار نیرو وارد کنید. (نباید دستانتان خم شوند.) این حرکت را تا جایی انجام دهید که در ساق پای آسیب دیده کشش احساس کنید. حدود 15 الی 30 ثانیه در این وضعیت بمانید و سپس به حالت عادی برگردید. این تمرین را روزانه چندین مرتبه تکرار کنید.

   • بالا نگه داشتن پا

     برای انجام این تمرین ابتدا روی زمین و به پشت دراز کشیده و در همین وضعیت پاهای خود را به طور صاف و کشیده روی زمین قرار دهید. زانوی سالم خود را خم کنید و کف پاها را روی زمین قرار دهید. پای جراحی شده را به صورت صاف و بدون اینکه زانو خم شود، حدود 20 سانتی متر از سطح زمین بلند کرده و عضلات ران را منقبض و سفت کنید. سپس خیلی آرام پای خود را پایین آورده و این تمرین را مجددا انجام دهید. بهتر است حدود 2 ست 15 تایی این تمرین را انجام دهید.

   • بالا بردن زانو تا سینه

     برای انجام این تمرین ابتدا روی زمین دراز کشیده و پاهای خود را به صورت صاف و کشیده روی زمین قرار دهید. سپس یکی از پاها را به کمک دستان و در حالی که از ناحیه زانو خم شده است، به سمت قفسه سینه خود بکشید. حدود ۲۰ ثانیه در این وضعیت بمانید. در این حالت کمی کشش در ران و لگن حس خواهید کرد. به آرامی پای خود را پایین آورده و مجددا این تمرین را با پای دیگر انجام دهید. (دقت داشته باشید پایی که روی زمین است، باید تا آخر تمرین صاف و کشیده بماند.)
     مزایای فیزیوتراپی بعد از جراحی تعویض مفصل لگن
     بعد از جراحی تعویض مفصل لگن، جهت بهبود سریع تر فرد فیزیوتراپی انجام می گیرد. فیزیوتراپی و تکنیک های درمانی آن تاثیر بسزایی در بهبود وضعیت فرد داشته و می توانند علاوه بر بهبود لگن از وقوع عوارض بعد از جراحی تعویض مفصل لگن از جمله لق شدن مفصل مصنوعی، درد، تورم، اسپاسم، التهاب ریه، مشکلات تنفسی و .. جلوگیری کند و موجب تقویت عضلات لگن، انعطاف پذیری لگن و ران و بازگشت عملکرد بهتر لگن شود. فیزیوتراپی از مزایای بسیاری برخوردار بوده و می تواند به افزایش گردش خون در بافت های آسیب دیده نیز کمک کند.

عوارض بعد از جراحی تعویض مفصل لگن

یکی از پیچیده ترین و سنگین ترین انواع جراحی ارتوپدی، جراحی تعویض مفصل می باشد که به طور معمول بعد از این جراحی، بیماران با عوارض مختلفی مواجه می شوند. گاهی این عوارض موقتی بوده و بعد از مدتی با مراقبت های لازم از بین می روند. گاهی نیز شدید و حاد بوده و ممکن است متوقف نشوند. در صورتی که این عوارض حاد و شدید باشند، باید سریعا جهت بررسی و درمان آن ها به پزشک مراجعه شود. این عوارض عبارتند از:

1. درد

   درد همواره یکی از عوارضی است که به صورت طبیعی و به دلیل ترمیم و بازسازی زخم و بافت های جراحی شده مفصل لگن بعد از جراحی تعویض مفصل، اتفاق افتاده و موجب ناراحتی بیمار و همچنین کاهش دامنه حرکتی مفصل لگن می شود. این درد به طور معمول موقتی بوده و بعد از مدتی از بین می رود، اما در صورت تشدید آن، باید حتما به متخصص ارتوپدی مراجعه شود.

2. عفونت

   یکی از عوارض مهم و تهدید آمیز بعد از جراحی تعویض مفصل لگن که ممکن است حین جراحی تعویض مفصل لگن اتفاق بیفتد، نفوذ میکروب به داخل بافت های محل جراحی شده می باشد که معمولا بعد از گذشت چندین هفته تا چندین ماه از جراحی همراه با عفونت، درد و تورم بیش از حد مفصل لگن نمایان می شود. حتی در مواردی این عفونت حاد بوده و ممکن است ترشح عفونی و تب نیز اتفاق بیفتد.

3. لق شدن مفصل

   لق شدن پروتز کار گذاشته شده یا همان مفصل مصنوعی یک دیگر از عوارضی است که در تعویض کامل جراحی لگن مشاهده شده و اتفاق می افتد. در این وضعیت مفصل دچار لق زدگی و شل شدگی شده و فرد با درد و تورم و همچنین کاهش دامنه حرکتی مواجه خواهد شد. در صورت تکرر لق شدگی مفصل، باید مجددا جراحی تعویض مفصل انجام شود.

4. تب

   یکی از عوارض، علائم و نشانه های بسیار مهمی که بعد از جراحی اتفاق افتاده و نشانه ای از وجود عفونت زخم و یا مفصل جراحی شده می باشد، تب است که در صورت بروز این عارضه و همچنین تشدید شدن آن باید سریعا به پزشک مراجعه شود.

5. دررفتگی مفصل ران

   جالب است بدانید که مفصل مصنوعی و پروتزی لگن نیز مانند مفصل طبیعی لگن می تواند دچار دررفتگی شود. در صورتی که مفصل به خوبی سر جای خود قرار نگرفته باشد، دچار لق زدگی شده و در صورت تکرر این اتفاق مفصل کاملا از محل اصلی خود خارج شده و دررفتگی اتفاق می افتد که در صورت تکرار این اتفاق باید مجددا جراحی تعویض مفصل انجام بگیرد.

6. آسیب های عروقی و عصبی

   یکی دیگر از آسیب های احتمالی که در حین انجام جراحی تعویض مفصل لگن و به دلیل اشتباهات جراح اتفاق افتاده، آسیب دیدگی بافت های جراحی شده و قسمتی از عروق خونی یا عصبی می باشد که به دنبال آن ممکن است لگن دچار درد و ناراحتی های شدید دیگر از جمله اختلالات حرکتی شود. البته این عارضه بیشتر به صورت موقتی اتفاق افتاده و در صورت دائمی بودن آن، احتمال آسیب دیدگی شدید عصب و عروق و جراحی مجدد وجود خواهد داشت.

سوالات متداول

1. بعد از جراحی تعویض مفصل لگن چه مدت فیزیوتراپی نیاز است؟

   بعد از جراحی تعویض مفصل لگن، فرد تحت نظر فیزیوتراپیست قرار می گیرد تا بهبودی و بازگشت عملکرد لگن زودتر صورت بگیرد. دوره فیزیوتراپی بیمار به وضعیت بدنی، شرایط لگن، تکنیک های ورزشی و همچنین تکنیک های فیزیوتراپی بستگی داشته و نمی توان تعداد جلسات دقیقی برای آن مشخص کرد. اما به طور معمول چندین ماه طول می کشد تا وضعیت لگن به حالت عادی برگردد. گاهی وضعیت بیمار بسیار خوب بوده و با گذشت سه ماه از فیزیوتراپی بهبودی حاصل می شود و گاهی نیز بعد از گذشت ۶ ماه همچنان نیاز به فیزیوتراپی خواهد بود. در هر صورت توجه داشته باشید که دوره فیزیوتراپی خود را به طور کامل و منظم به اتمام برسانید.

2. دوره بهبود و نقاهت بعد از جراحی تعویض مفصل لگن چگونه است؟

   بعد از جراحی تعویض مفصل لگن، در صورت عدم مشکل خاص از جمله بیماری های قلبی و دیابت، حدود ۱ الی ۳ روز طول می کشد تا فرد از بیمارستان مرخص شود. در این مدت فیزیوتراپیست و مراقب بیمار برای بلند شدن، راه رفتن، خوابیدن و... به بیمار کمک خواهند کرد. بعد از ترخیص فرد از بیمارستان نیز فیزیوتراپی آغاز شده و برای راه رفتن نیز بیمار از ابزار کمکی از جمله واکر و عصا کمک گرفته و یا یکی از اطرافیان او یا فیزیوتراپیست به او کمک خواهند کرد. البته باید توجه داشت که به هیچ وجه به سمتی که جراحی صورت گرفته فشار وارد نشود. بعد از جراحی و در هفته اول برای بهبود وضعیت درد و تورم، عملکرد بهتر لگن و پا و جلوگیری از اسپاسم های عضلانی لگن و ران، ورزش و تمرینات فیزیوتراپی نیز آغاز شده و به مرور زمان، بعد از گذشت چندین ماه، وضعیت فرد رو به بهبود رفته و فرد می تواند بدون کمک کسی شروع به راه رفتن کند. البته دوره بهبود کامل فرد بعد از جراحی تعویض مفصل لگن با توجه به وضعیت بدنی و لگن فرد، متغیر بوده و نمی توان زمان قطعی و دقیقی برای آن مشخص کرد

3. فیزیوتراپیست بعد از تعویض مفصل لگن چه اقداماتی انجام می دهد؟

   بعد از جراحی تعویض مفصل لگن نیز برای سرعت بخشیدن به بهبود لگن و همچنین جلوگیری از وقوع و یا تشدید عوارض بعد از جراحی و همچنین آسیب های جدید، بیمار به فیزیوتراپی نیاز داشته و فیزیوتراپیست نیز طی اقداماتی بعد از جراحی تعویض مفصل لگن به بازگشت سریع تر عملکرد لگن کمک می کند و همراه بیمار خواهد بود. این اقدامات شامل موارد زیر می شوند:
   1. فیزیوتراپیست آموزش های مراقبتی لازم را به اطرافیان بیمار جهت راه رفتن بیمار، نشستن، خوابیدن، ماساژ و .. ارائه می دهد.
   2. فیزیوتراپیست آموزش های لازم استفاده از وسایل کمکی از جمله ویلچر، واکر، عصا و... را به بیمار ارائه می دهد.
   3. فیزیوتراپیست برنامه جامع و خاصی را با توجه به وضعیت لگن جراحی شده و همچنین شرایط سلامت فرد، تنظیم کرده و به او ارائه می دهد.
   4. فیزیوتراپیست وضعیت بیمار را از شروع جلسه فیزیوتراپی تا پایان، مورد بررسی قرار داده و روند بهبود را چک می کند.
   5. فیزیوتراپیست برای کمک به بازگشت سریع عملکرد لگن جراحی شده، تکنیک های ورزشی مناسب را به بیمار آموزش و ارائه داده و همچنین در انجام این تمرینات به بیمار کمک می کند.
   6. فیزیوتراپیست جهت بهبود وضعیت بیمار طبق برنامه فیزیوتراپی از تکنیک های مختلف دستی از جمله کایروپراکتیک، استفاده از کمپرس و تکنیک های فشاری و.... استفاده می کند.