آسیب دیدگی بافت نرم | علل، علائم، انواع، تشخیص و روشهای درمان

بدن ما از بافت های مختلفی تشکیل شده که ناحیه عضلانی بدن (تاندون ها، رباط ها، عصب ها و عروق خونی) شامل بافت های نرم بدن می شوند. این بافت ها بسیار مهم بوده و نقش موثری در عملکرد نواحی مختلف بدن دارند. چنانچه یکی از این بافت در هر کدام از نقاط بدن دچار آسیب شوند، با توجه به شدت آسیب، فرد دچار ناراحتی هایی شده و در فعالیت های او اختلالاتی ایجاد می شود. در این مقاله شما را با انواع آسیب های بافت نرم (Soft tissue injury) ، علل ایجاد، علائم، روش های تشخیص و همچنین موثرترین روش های درمانی از جمله فیزیوتراپی آشنا خواهیم کرد.

آسیب بافت های نرم چیست؟

بدن از اجزا و بافت های مختلفی تشکیل شده است. این بافت ها به دو دسته سخت و نرم تقسیم می شوند. بافت های نرم شامل تاندون ها، غضروف ها، عضلات، رباط ها و عروق می شوند. در صورتی که یکی از این بافت ها دچار آسیب شوند، در ناحیه آسیب دیده درد و تورم ایجاد شده و در فعالیت های فرد اختلالاتی ایجاد خواهد شد. در این حالت به اصطلاح می گویند، بافت های نرم بدن دچار آسیب شده است.

انواع آسیب های بافت نرم

صدمات وارد شده بر بافت های نرم متفاوت بوده و بر اساس نوع بافت، انواع مختلفی دارند. این انواع عبارتند از:

1. رگ به رگ شدن یا پیچ خوردن

   هنگامی که آسیب در رباط ها بیفتد و با کشیدگی یا پارگی رباط ها همراه شود، به اصلاح می گویند، ناحیه آسیب دیده رگ به رگ شده است. این اتفاق در نواحی مفاصل مچ دست، مچ پا، زانو و... رخ داده و به صورت زیر درجه بندی می شود:
   • در صورتی که رباط دچار کشیدگی جزئی و خفیف شده باشد، رگ به رگ شدن از نوع خفیف و درجه یک می باشد.
   • در صورتی که پارگی رباط جزئی و ناقص باشد، رگ به رگ شدن از نوع متوسط می باشد.
   • اگر پارگی رباط شدید و حاد باشد، رگ به رگ شدن از نوع درجه سه بوده و ناپایداری اتفاق می افتد.

2. کوفتگی یا کبودی

   نوعی از آسیب های بافت های نرم که بر اثر شکستگی استخوان ها، پارگی رگ ها و مویرگ ها و به دلیل ضربه و فشار خارجی اتفاق می افتد و موجب تغییر رنگ پوست می شود، کبودی و کوفتگی می باشد. در این وضعیت رنگ پوست در محل آسیب، به رنگ آبی متمایل به سیاه در می آید.

3. کشیدگی عضله

   این عارضه زمانی اتفاق می افتد که فرد در هنگام فعالیت ورزشی و یا طی یک سانحه دچار کشش عضله شود. کشش عضله با فعالیت های مکرر، حرکات ناگهانی و استفاده بیش از حد از عضله همراه بوده و می تواند مانند رگ به رگ شدن و آسیب رباط ها به سه حالت اتفاق بیفتد:
   1. کشیدگی جزئي عضله
   2. کشیدگی همراه با پارگی نسبی عضله
   3. پارگی شدید، حاد و کامل عضله

4. تاندونیت

   این آسیب دیدگی بافت نرم به التهاب یا به تحریک تاندون و یا آسیب دیدن بافت های نرم تاندونی همراه با التهاب تاندونیت می گویند. این عارضه در شرایطی اتفاق می افتد که فرد به طور مکرر و مداوم از قسمتی از بدن استفاده کند و موجب تحریک و التهاب تاندون ها شود. تاندونیت از آسیب های شایع بافت ها نرم بوده و به طور معمول با علائمی از جمله درد و تورمی همراه است که هنگام شدت گرفتن فعالیت ها، تشدید می شود.

5. بورسیت

   در اطراف شانه، آرنج، دست، مفاصل ران، زانو، مچ پاها و...کیسه های ژلانتین مانندی که به آن بورس گفته می شود، قرار گرفته اند. این کیسه ها یا بورس ها حاوی مقدار کمی مایع بوده و میان استخوان ها و بافت های نرم قرار دارند و مانند بالشتک هایی موجب کاهش اصطکاک می شوند. معمولا بورسیت از شایع ترین آسیب بافت های نرم بوده و زمانی اتفاق می افتد که فرد حرکات تکراری انجام دهد.

علائم آسیب های بافت نرم

هنگامی که بافت های نرم (رباط ها، عضلات، تاندون ها، عروق و..) دچار آسیب می شوند، بسته به نوع آسیب دیدگی (رگ به رگ شدن، کوفتکی یا کبودی، بورسیت، تاندونیت، کشیدگی عضله و..) فرد دچار علائم و نشانه هایی می شود، که شایع ترین این نشانه ها عبارتند از:

1. درد

   معمولا در این نوع آسیب دیدگی ها، فرد با درد در ناحیه آسیب دیده مواجه شده و این درد به صورت متوسط تا شدید بروز می یابد. همچنین به هنگام حرکت دادن ناحیه آسیب دیده و انجام فعالیت های مختلف تشدید می شود.

2. تورم و التهاب

   در بین آسیب های بافت های نرم، آسیب از نوع تاندونیت و بورسیت بیش تر با این علامت همراه بوده و در ناحیه آسیب دیده فرد دچار التهاب و تورم می شود. (در بعضی از مواقع این التهاب با قرمزی پوست نیز همراه می باشد.)

3. خارش و سوزش

   گاهی ممکن است فرد در ناحیه آسیب دچار سوزش، گزگز و خارش پوست شود که معمولا به دلیل تورم و آسیب عروق ایجاد می شود.

4. تغییر رنگ پوست

   در آسیب دیدگی هایی از جمله کوفتگی و کبودی، پوست ناحیه آسیب دیده تغییر رنگ داده و رنگ آن به آبی متمایل به مشکی تبدیل می شود. گاهی نیز به دلیل تورم پوست به رنگ قرمز در می آید.

5. کاهش تحرک و انعطاف پذیری- اسپاسم عضلانی

   فرد به دلیل درد و تورم در ناحیه آسیب دیده، دچار اختلال حرکتی شده و قادر به حرکت آسان عضو آسیب دیده خود نخواهد بود. اکثر آسیب های بافت های نرم در نواحی مختلف بدن با این علامت همراه هستند. همچنین ممکن است عضلات منقبض و سفت شوند و فرد دچار اسپاسم و گرفتگی عضلانی شود.

6. حساسیت به لمس

   هنگامی که عضو و ناحیه ای از بدن دچار آسیب دیدگی بافت های نرم می شود، آن ناحیه و یا عضو بدن حساس شده و با لمس آن فرد احساس درد و ناراحتی می کند. این نشانه در تشخیص عوارض نیز موثر بوده و به پزشک کمک می کند، تا زودتر محل دقیق درد و آسیب را شناسایی کند.

7. صدا دادن عضو آسیب دیده

   در صورت آسیب های عضلانی و بافت های نرم ممکن است، فرد به هنگام حرکت دادن مفصل ناحیه آسیب دیده با صداهایی همانند تق ق و یا قژقژ مواجه شود.

8. کرختی، گزگز، سوزن سوزن شدن

   حس سوزن سوزن شدن، بی حسی و گزگز در ناحیه آسیب دیده نشان دهنده بروز یکی از آسیب های بافت های نرم بوده و پزشک می تواند با بررسی این علامت میزان و نوع آسیب را مشخص سازد.

9. تغییر شکل ناحیه آسیب دیده

   تورم ناحیه آسیب دیده و یا شکستگی استخوان ها و پارگی رباط ها و تاندون ها، موجب تغییر شکل دادن عضو آسیب دیده شده و از علائمی است که سریعا با مشاهده آن باید به پزشک مراجعه شود.

علل آسیب های بافت نرم

آسیب بافت های نرم در نواحی مختلف بدن می تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود و فرد را دچار ناراحتی های متعددی کند. این آسیب ها به طور کلی به دو صورت اتفاق افتاده و ناشی از عوامل بیرونی و درونی می باشند. شایع ترین این عوامل و علل آسیب های بافت های نرم بدن عبارتند از:

1. عوامل خارجی-بیرونی

   این عوامل در خارج از بدن و با اعمال فشار و نیروی بیش از حد موجب آسیب بافت های نرم می شوند. آسیب هایی که به دلیل تصادفات رانندگی، فعالیت های ورزشی مکرر، سقوط از ارتفاع، ضربه و... ایجاد می شوند و موجب بروز یکی از آسیب های بافت های نرم از جمله کوفتگی و کبودی، کشش عضلانی، تاندونیت، رگ به رگ شدن و... می شوند، از عوامل خارجی یا بیرونی می باشند که معمولا بعد از آسیب بیمار به پزشک مراجعه کرده و سریعا تحت درمان قرار می گیرد.

2. عوامل داخلی-درونی

   برخی از عوامل برخلاف عوامل خارجی، در داخل بدن اتفاق افتاده و به دلیل بروز آسیب های داخلی و امراض مختلف موجب ایجاد آسیب در بافت های نرم بدن می شود و از داخل بدن به تاندون ها، رباط ها، عروق، عضلات و عصب ها فشار وارد می کند. این آسیب ها می توانند به دلیل بروز بیماری هایی از جمله، آرتروزها، بد جوش خوردن و جوش نخوردن کامل استخوان های شکسته، پوکی استخوان، تومورها، کیست ها و... با گذشت زمان، افزایش سن، فعالیت های مکرر و... ایجاد شوند. این آسیب ها معمولا دیرتر از آسیب های خارجی تشخیص داده می شوند و برای درمان به دقت بیشتر و زمان بیشتر نیاز دارند. آسیب های بورس ها، رباط ها، تاندون ها و عضلات می تواند، به این دلیل اتفاق بیفتد.

روش های تشخیص آسیب بافت نرم

از آنجایی که آسیب های نرم (رگ به رگ شدن، کوفتگی و کبودی،کشیدگی عضلات، بورسیت، تاندونیت و..) علائم و نشانه های شبیه به هم دارند، تشخیص اینکه آسیب از کدام نوع است و در چه مرحله و شدتی قرار دارد و همچنین محل دقیق آسیب فقط تخصص پزشک ارتوپدی بوده و با بروز علائم مربوطه باید سریعا به پزشک متخصص ارتوپدی مراجعه شود. پزشک بعد از بررسی وضعیت بیمار و اطلاع از ناحیه دردناک بدن، طی آزمایشاتی نوع آسیب، شدت ،علت و محل دقیق آن را شناسایی کرده و جهت درمان آن می کوشد. این آزمایشات عبارتند از:

1. مشاهدات و لمس محل دردناک بدن

   پزشک به منظور بررسی تورم، التهاب، درد و میزان آن، ناحیه درد ناک و یا متورم، محل آسیب را مشاهده و لمس کرده و نوع و شدت آسیب را تا حدودی تشخیص می دهد.

2. حرکات فیزیکی پا و زانو

   پزشک به منظور بررسی میزان توان حرکتی عضو آسیب دیده و بررسی وضعیت آسیب، یکسری حرکات فیزیکی را انجام داده و شروع به خم و راست کردن مفصل آسیب دیده، چرخش و بالا و پایین بردن عضو آسیب دیده می کند. با این عمل می تواند، میزان اختلال حرکتی، درد و گرفتگی در ناحیه مورد نظر را نیز تشخیص دهد.

3. انجام آزمایشات دقیق تر با استفاده از اشعه ایکس ، سی تی و ام آر آی

   این آزمایشات طبق دقت و قدرت تشخیص و زمانی انجام می شوند که پزشک نتواند به درستی نوع جزئیات آسیب را تشخیص دهد و نیاز به بررسی بیشتر و واضح تری داشته باشد. در ابتدا برای عکس برداری کلی با استفاده از اشعه ایکس از ناحیه آسیب دیده عکس گرفته و سپس برای تشخیص بهتر و عکس واضح تر از ناحیه آسیب دیده از سی تی اسکن و عکس برداری سه بعدی استفاده می کند. (گاهی ممکن است ام آر آی نیز انجام بگیرد.)

روش های درمان آسیب بافت نرم

بعد از آسیب دیدگی بافت های نرم و مراجعه به پزشک، پزشک میزان آسیب و عارضه و نوع آن را تشخیص می دهد و بر اساس درجه خفیف، متوسط و حاد و شدید، روش های درمانی مختلفی را برای بیمار در نظر می گیرد. این روش ها عبارتند از:

1. درمان های اولیه

   این بخش از درمان ها معمولا بیشتر جنبه مراقبتی و پیشگیری داشته و توسط فرد، در منزل صورت می گیرد. در صورتی که وضعیت بیمار حاد باشد، این روش ها به تنهایی کافی نخواهد بود و ممکن است با انجام آن ها هیچ بهبودی در وضعیت فرد اتفاق نیفتد. در نتیجه باید در کنار سایر درمان های موثر از جمله فیزیوتراپی انجام شود تا نتیجه مطلوبی به همراه داشته باشد. این بخش شامل تکنیک rice و موارد زیر می شود:
   1. استراحت: استراحت دادن به عضو آسیب دیده و عدم استفاده مکرر از آن (ثابت نگه داشتن آن با آتل، باند های کشی، بریس و...)
   2. یخ: استفاده از کمپرس سرد و یخ بر روی ناحیه آسیب دیده بدن به صورت غیر مستقیم و به مدت 15 دقیقه (روزی دو بار) در جهت کاهش درد و التهاب ناحیه و عضو آسیب دیده
   3. فشار با بانداژ: استفاده از باندهای کشی و بستن عضو آسیب دیده، جهت کاهش درد و تورم
   4. بالا نگه داشتن: بالا قرار دادن عضو آسیب دیده به دلیل گردش خون بهتر و کاهش التهاب و درد (باید عضو آسیب دیده بالاتر از سطح قلب قرار بگیرد.)
   5. مصرف دارو: مصرف داروهای ضد التهاب، ضد درد و کاهش دهنده اسپاسم و دردهای عضلانی، می تواند به بهبود و تسکین درد و التهاب ایجاد شده در ناحیه آسیب دیده کمک کند. البته باید دقت شود که تمامی این داروها با تجویز پزشک مصرف شوند.

2. تمرین درمانی

   این بخش شامل تکنیک های ورزشی مختلفی می شود که در دسته های مختلف تمرینات ورزشی قرار گرفته و با توجه به نوع آسیب بافت های نرم، میزان آسیب و صلاح دید فیزیوتراپیست، با نظارت پزشک صورت می گیرد. این تکنیک ها موجب بهبود و افزایش گردش خون، کاهش تورم و درد، کاهش اسپاسم عضلانی، افزایش انعطاف پذیری، تقویت عضلات، افزایش دامنه حرکتی و... شده و به بهبود وضعیت آسیب های بافت های نرم بدن کمک می کنند. این تمرینات بر اساس برنامه تنظیم شده فیزیوتراپیست و طبق دسته بندی زیر انجام می گیرند:

   1. عملکردی و تقویتی

      تمرینات عملکردی و تقویتی به سه گروه ایزوتونیک، ایزومتریک و ایزوکینتیک تقسیم بندی شده و دفعات تکرار آن ها نیز بسیار کم می باشد. این ورزش ها با توپ طبی، دمبل و وزنه، دستگاه های سایبکس و... انجام می گیرند و می توانند به بهبود و افزایش قدرت عضلانی و عملکرد بهتر ناحیه آسیب دیده و یا جراحی شده کمک کنند.

   2. دامنه حرکتی

      این دسته از تمرینات ورزشی به کنترل دامنه حرکتی و همچنین افزایش آن بعد از آسیب و جراحی کمک کرده و شامل حرکات مفصل به صورت فعال، غیرفعال و فعال کمکی می شود.

   3. تمرینات انعطاف پذیری یا کششی

      این تمرینات شامل یوگا، پیلاتس و .... شده و به بهبود انعطاف پذیری عضلات کمک می کنند. افرادی که به دلیل آسیب بافت های نرم دچار محدودیت های حرکتی مفصل و همچنین کاهش انعطاف پذیری هستند، برای بهبود وضعیت آسیب دیدگی بدن خود (در نواحی مختلف) می توانند از این تمرینات استفاده کنند.

   4. تمرینات تعادلی و هماهنگی

      این بخش تمرینات از تمرین های فیزیوتراپی و ورزش درمانی به وضعیت قرار گرفتن بدن فرد و برقراری تعادل در نواحی مختلف بدن و همچنین در هنگام ایستادن و راه رفتن کمک می کند و موجب اصلاح وضعیت بدن می شود. ایستادن روی یک پا، ایستادن روی پنجه های پا و... از تمرینات تعادلی می باشد.

3. فیزیوتراپی

   فیزیوتراپی از درمان های رایج، کاربردی و موثر و ایمن بوده که توسط دستگاه ها و فیزیوتراپیست انجام می گیرد و شامل متدهای متنوع و نوین، تکنیک های دستی و غیر دستی و تمرینات فیزیوتراپی می شود. این تکنیک ها نیز موجب افزایش گردش خون در بافت های آسیب دیده بدن شده و به تحریک و ترمیم بافت های نرم بدن از جمله تاندون ها، عصب ها، رباط ها و... می پردازند و موجب کاهش درد، تورم و التهاب، افزایش دامنه حرکتی، کاهش خشکی، گرفتگی و اسپاسم های عضلانی، انعطاف پذیری بهتر مفاصل شده و به عملکرد بهتر ناحیه آسیب دیده و همچنین جلوگیری از پیشرفت آسیب پرداخته و به درمان سریع آسیب هایی از جمله رگ به رگ شدن و پیچ خوردگی، تاندونیت و... کمک می کند . تمامی این روش ها با توجه به وضعیت ناحیه آسیب دیده، شدت و میزان آسیب بافت های نرم و شرایط سلامت بیمار انجام گرفته و در نتیجه درمان با عوارض جانبی خاصی همراه نخواهد بود. این تکنیک ها شامل موارد زیر می شوند:

   1. تحریکات الکتریکی تنس

      این روش توسط دستگاه تنس و الکترودهای متصل به ناحیه آسیب دیده بدن از جمله زانو، شانه، دست، کمر، گردن و...انجام شده و با اعمال امواج الکتریکی به بافت های آسیب دیده بدن موجب بهبود وضعیت ناحیه آسیب، افزایش گردش خون، تحریک و ترمیم بافت های آسیب دیده و کاهش درد و تورم می شود.

   2. اولتراسوند تراپی

      انتقال امواج فراصوت به صورت کنترل شده به بافت های مختلف بدن توسط دستگاه اولتراسوند موجب افزایش گردش خون و در نهایت تحریک و ترمیم بافت های آسیب دیده بدن و بهبود وضعیت آسیب می شود.

   3. کایروپراکتیک

      درمان های دستی از جمله کایروپراکتیک و ماساژ ناحیه آسیب دیده توسط دست فیزیوتراپیست، موجب تحریک و ترمیم بافت ها، افزایش جریان خون و خون رسانی بهتر و در نهایت بهبود پارگی و دیگر آسیب های بافت های نرم بدن می شود.

   4. آب درمانی

      حمام با آب ولرم، شنا و روش های آب درمانی به جلوگیری از اسپاسم، ریلکس شدن و کاهش درد، تنش و فشارهای عصبی و همچنین تورم و التهابات به وجود آمده در نقاط مختلف بدن، کمک کرده و از روش های موثر در بهبود و تسکین عوارض و علائم آسیب های بافت های نرم بدن می باشد.

   5. لیزر تراپی

      تاباندن اشعه و نور لیزر بر روی محل آسیب دیده بدن (شانه، زانو، مچ پا، کمر، پا، دست، گردن) و نفوذ این اشعه ها به داخل بافت های آسیب دیده موجب بالا بردن جریان و گردش خون، تحریک و ترمیم آنها و همچنین کاهش تورم، کاهش درد و اسپاسم های عضلانی می شود.

4. جراحی

   بیش از ۹۰ درصد از افرادی که دچار آسیب های بافت نرم در نواحی مختلف بدن می شوند، به کمک فیزیوتراپی، تمرین درمانی و درمان های اولیه بهبود یافته و بعد از گذشته نهایتا دو ماه به حالت سابق خود بر می گردند. اما عده کمی نیز ممکن است به دلایل مختلف و یا حاد بودن آسیب مجبور به انجام جراحی شوند. این جراحی به شکل های مختلف و با توجه به میزان آسیب و بافت آسیب دیده توسط جراح متخصص ارتوپدی انجام می گیرد. در این جراحی ها جراح سعی می کند، تاندون آسیب دیده و یا رباط آسیب دیده را ترمیم کند و یا درصورتی که موفق به ترمیم نشود، قسمتی از بافت و یا کل بافت آسیب دیده را از ناحیه مورد نظر خارج می کند.

سوالات متداول

1. چه مدت طول می کشد تا آسیب بافت های نرم بدن، بهبود یابند؟

   چنانچه یکی از بافت های نرم بدن دچار آسیب شود و این آسیب تنها بخش کوچکی از بافت را درگیر کند و به صورت خفیف و جزئی اتفاق بیفتد، حدود یک الی دو هفته طول کشیده و با درمان های اولیه و البته تمرینات ورزشی مناسب، بهبود حاصل می شود. در صورتی که این آسیب بیش از ده درصد بافت ها را درگیر کرده باشد، نیاز به فیزیوتراپی داشته و حدود چندین هفته و چندین ماه طول می کشد، تا بهبود حاصل شود. در بعضی از مواقع آسیب بسیار حاد بوده و بیش از ۹۰ درصد از بافت ها را درگیر می کند، در این شرایط بیمار نیاز به فیزیوتراپی داشته و حتی ممکن است در آخر مجبور به جراحی شود.

2. آسیب بافت های نرم بیشتر در چه نواحی اتفاق می افتد؟

   باید گفت تمامی نواحی بدن می توانند دچار آسیب های بافت های نرم شوند، اما با این حال دست، پا و گردن بیش از دیگر نواحی دچار این گونه ها می شوند. مثلا رگ به رگ شدن بیشتر در گردن، مچ دست و مچ پا اتفاق می افتد، همچنین آسیب های رباط ها بیشتر در زانو آسیب تاندون ها بیشتر در شانه ها رخ می دهد.