دلایل مهم آب آوردن مفصل زانوی ورزشکاران | روشهای پیشگیری

آناتومی زانو

کارهای اصلی مفصل زانو عبارتند از: خم شدن، باز شدن و تحمل وزن بدن در کنار لگن و مچ پا. شاید در نگاه نخست تصور نماییم که زانو یک مفصل لولایی ساده است اما حقیقت چیز دیگری ست: زانو تا حدودی قابلیت دَوَران و پیچش هم دارد. برای این که زانو بتواند از عهده همه این کارها بر بیاید و حرکات گوناگون بدن را میسر سازد، به اجزای مختلفی نیاز دارد که شامل استخوان‌ها، رباط‌ها (لیگامنت‌ها به تلفظ انگلیسی و لیگامان‌ها با تلفظ فرانسوی)، تاندون‌ها (زردپی‌ها) و مفصل می‌گردد.

استخوان‌های مفصل زانو

در مفصل زانو چهار استخوان حضور دارند. استخوان ران که به آن فمور هم گفته می‌شود، بخش فوقانی مفصل را شکل می‌دهد. یکی از استخوان‌های موجود در بخش پایینی زانو (یا همان ساق پا) تیبیا نام دارد. تیبیا (یا استخوان درشت‌نی) بخش تحتانی مفصل زانو را تشکیل می‌دهد که وظیفه مهم تحمل وزن بدن را به عهده دارد. کشکک نام استخوان دیگری است که در قسمت جلویی مفصل زانو قرار دارد؛ درست در جلوی استخوان ران در زانو. آخرین استخوان که فیبولا (یا نازک‌نی) نام دارد از استخوان‌های ساق پا به شمار می‌رود و برخلاف استخوان تیبیا در تحمل وزن نقشی ندارد. اهمیت استخوان فیبولا از این جهت است که محل چسبیدن برخی از رباط‌هاست که برای ثبات مفصل زانو اهمیت فوق‌العاده‌ای دارند.

آیا می دانستید به غیر ار فیزیوتراپی پا از روش ترموتراپی (گرمادرمانی) مانند امواج اولتراسوند و اشعه مادون قرمز جهت تسریع کاهش التهاب مزمن ،درد پا و افزایش گردش خون برای سرعت دادن به روند ترمیم بافت ها و رباط های صدمه دیده استفاده میکنند؟

رباط‌های زانو

رباط‌ها بافت‌ فشرده و محکمی هستند که مانند باند، استخوان‌ها را در راستای درستِ خودشان نگه می‌دارند. زانو چهار رباط مهم دارد که همگی استخوان ران را به تیبیا وصل می‌کنند:

• رباط صلیبی قدامی (جلویی) و رباط صلیبی خلفی (عقبی) که این دو رباط ثبات زانو و نلغزیدن آن به سمت جلو و عقب و در عین حال تثبیت زانو در حرکات دَوَرانی را به عهده دارند.
• رباط جانبی داخلی و رباط جانبی خارجی به ترتیب در سمت داخل و خارج زانو قرار گرفته‌اند و ثبات زانو را در نواحی کناری به عهده دارند و از لغزیدن استخوان‌ها به طرفین (به ترتیب به سمت داخل یا به سمت خارج) پیشگیری می‌کنند.

تاندون‌های زانو

تاندون‌ها بافت فشرده و محکمی هستند مانند رباط‌ها با این تفاوت که عضلات را به استخوان‌ها وصل می‌کنند، در حالی که رباط‌ها استخوان‌ها را به هم وصل می کردند. دو تاندون مهم در زانو داریم که عبارتند از:

• تاندون چهارسر که عضله چهارسر ران را (که در واقع روی ران قرار دارد) به استخوان کشکک وصل می کند و
•  تاندون کشکک که استخوان کشکک را به استخوان زیرین یعنی تیبیا (یا همان درشت‌نی) وصل می نماید. شاید به نظرتان بیاید که این را باید رباط بنامیم چون دو استخوان را به هم وصل می کند ولی از آن جایی که در عمل ادامه همان تاندون چهارسر است آن را هم تاندون می نامیم.

گاهی اوقات مجموع این دو تاندون را با هم تحت عنوان تاندون بازکننده (یا اکستنسور) می نامند زیرا باعث باز شدن زانوی تاشده می‌شوند. 

غضروف زانو

ساختارهای غضروفی داخل مفصل زانو را مینیسک می‌نامیم. مینیسک‌ها روی استخوان تیبیا و در واقع بین تیبیا و برجستگی‌های (یا کوندیل‌های) استخوان ران قرار دارند. مینیسک ها در حقیقت نقش بالشتک را درون مفصل زانو بازی می کنند.

بورس زانو

شاید این اصطلاح برایتان تازگی داشته باشد و کمتر آن را شنیده باشید. بورس‌ها کیسه‌های پر از مایع هستند که به گرفتن ضربه‌های وارده به مفصل زانو مانند یک بالشتک کمک می‌کنند. زانو سه گروه مهم از بورس‌ها را در اطراف خود دارد:

• بورس‌های کشکک که در جلوی استخوان کشکک قرار دارند.
• بورس‌های تحت‌کشکک که پایین‌تر و پشت استخوان کشکک قرار دارند.
• بورس‌های پِس-انسرین (Pes anserine) که در سمت داخل زانو و حدود 5 سانتیمتر پایین تر از مفصل جای گرفته اند.

زانوی دوندگان

زانوی دوندگان نامی است که به شرایط گوناگون و دردناک زانو و اطراف آن بخصوص در ورزشکاران اطلاق می‌شود. سندروم درد جلوی زانو، خارج شدن استخوان ران و کشکک از امتداد طبیعی خود، نرمی غضروف کشکک (به آن ساییدگی کشکک هم گفته می شود)، و سندروم باند ایلیوتیبیال (بافتی که از لگن به تیبیا وصل می شود) از مهمترین انواع شرایطی هستند که زانوی دوندگان را به وجود می‌آورند.
همان گونه که نام این بیماری نشان می دهد بیشتر در دوندگان اتفاق می افتد ولی باید بدانیم که در هر ورزش و تحرکی که به طور مداوم زانو تحت فشار قرار می گیرد، ممکن است با زانوی دوندگان روبه‌رو شویم. پیاده‌روی، اسکی، دوچرخه سواری، پرش و فوتبال از ورزش‌های پرطرفداری هستند که این مشکل در آن زیاد دیده می شود. به نظر می رسد دختران و زنان بخصوص زنان میانسال بیشتر احتمال دارد که دچار این مشکل بشوند. مشخص است که افراد چاق یا کسانی که اضافه وزن دارند هم بیشتر در معرض این حالت دردناک هستند.

علائم زانوی دوندگان

مشخصه زانوی دوندگان درد گنگ و مبهمی ست که اطراف یا پشت زانو یا کشکک (بخصوص در آن قسمت از کشکک که با پایین استخوان ران در تماس است) حس می‌شود. گاهی ورم زانو و صدا دادن یا احساس اصطکاک موقع حرکت کشکک با این درد همراه است.
این درد در هنگام انجام این فعالیت‌ها احساس می شود: پیاده‌روی، بالا یا پایین رفتن از پله‌ها، چمباتمه زدن، زانو زدن، دویدن، نشست و برخاست کردن و نشستن برای مدت طولانی در حالی که زانو زیر فرد خم شده است.
اگر فرد دچار سندروم باند ایلیوتیبیال شده باشد درد به جای این که مبهم باشد، حادتر است و بیشتر در سمت بیرون زانو احساس می‌شود. باند ایلیوتیبیال یک بافت محکم است که از استخوان لگن تا ساق پا می‌آید و به تیبیا (یا همان درشت‌نی) ختم می شود.

علت درد زانوی دوندگان چیست؟

آزردگی و التهاب بافت‌های نرمی که اطراف زانو را احاطه کرده اند و آن را در بر گرفته اند، هرگونه التهاب یا پارگی در مینیسک‌ها و کشیدگی تاندون‌ها ، علت اصلی درد به شمار می‌آیند. عوامل زیر می‌توانند به ایجاد این حالات منجر شوند:

• استفاده بیش از حد
• ضربه به محدوده زانو
• خارج شدن استخوان‌ها از راستای طبیعی
• دررفتگی یا نیمه دررفتگی در مفصل زانو
• کف پای صاف
• ضعیف بودن یا منقبض بودن و گرفتگی عضلات ران
• گرم نکردن کافی پیش از آغاز ورزش
• آرتروز یا التهاب مفصل زانو
• وجود شکستگی ریز در مفصل
• ضخیم شدن و التهاب غشای مفصلی (غشای سینوویال که مفصل را از سایر بافت‌های بدن جدا می کند)

گاهی اوقات منشا درد زانوی جای دیگری است مثلا مشکل در لگن یا کمر وجود دارد ولی فرد درد را در زانو احساس می کند. این درد به زانوی دوندگان مربوط نیست و به آن درد راجعه می گوییم یعنی از جای دیگری به زانو منتقل می شود.

آب آوردن زانو چیست؟

پس از آشنایی با شایع‌ترین مشکلی که برای زانوی ورزشکاران پیش می‌آید یعنی زانوی دوندگان نوبت آن است که درباره آب آوردن زانو صحبت کنیم و ببینیم وقتی زانو آب می‌آورد دقیقا چه اتفاقی می‌افتد.
یادتان هست در بخش آناتومی زانو درباره کیسه‌های پر از مایع به نام بورس صحبت کردیم. بورس‌ها در نزدیکی مفصل زانو هم قرار دارند و علاوه بر کاهش اصطکاک بین اجزای مفصل، مانند بالشتک قسمتی از فشارهای بین استخوان و عضله را جذب می‌کنند. هر کدام از سه دسته بورس‌های موجود اطراف زانو ممکن است دچار التهاب شوند ولی التهاب بورس زانو را بیشتر در ناحیه روی کشکک و بخش داخلی درست پایین مفصل زانو می بینیم. آنچه به نام آب آوردن زانو می‌شناسیم به طور معمول همین التهاب بورس‌های اطراف زانوست.

علائم التهاب بورس‌های زانو

علائم التهاب بورس‌های زانو بر اساس علت ایجاد التهاب و این که کدام دسته از بورس‌ها درگیر شده اند متغیر است. به طور کلی، ناحیه درگیر دچار ورم، نسبت به فشار دردناک و گرمتر از سایر نواحی زانو است. در حالت حرکت یا شاید حتی در استراحت هم درد داشته باشد.

علل آب آوردن زانو

ضربه مستقیم به زانو یکی از علل ایجاد التهاب در بورس‌های زانو و علائم آن است. اما اکثر کسانی که زانوی آنها آب می‌آورد به دلیل اصطکاک و آزردگی بورس به دنبال تکرار یک حرکت خاص مانند زانو زدن روی یک سطح سخت دچار علائم می‌شوند. به طور معمول علائم بتدریج ایجاد می شود و در صورت ادامه حرکت وخیم تر می گردد. به طور خلاصه علل التهاب بورس‌های زانو عبارتند از:

• فشار مداوم و مکرر روی بورس‌ها مانند زانو زدن روی سطح سخت
• استفاده بیش از حد یا حرکت‌های شدید
• یک ضربه مستقیم به زانو
• عفونت باکتریایی بورس‌های زانو
• عوارض ناشی از آرتروز، آرتریت روماتیسمی (آرتریت روماتویید) یا نقرس در زانو

عوامل خطرزای آب آوردن زانو

عواملی که باعث می شوند احتمال آب آوردن زانو یا همان التهاب بورس‌های زانو زیادتر شود به قرار زیر هستند:

• زانو زدن طولانی مانند کسانی که برای انجام شغل خود نیاز دارند از زانوها زیاد استفاده کنند مثل باغبان‌ها، لوله‌کش‌ها و نصاب‌های موکت.
• انجام فعالیت‌های ورزشی خاص مانند ورزش‌هایی که با ضربات مستقیم یا افتادن‌های مکرر روی زانو همراه است مثل کشتی، فوتبال و والیبال، احتمال آب آوردن زانو را افزایش می دهند. احتمال درد و التهاب بورس‌های پس-انسرین در دوندگان بیشتر است و با توجه به محل این بورس‌ها علائم بیشتر در بخش داخلی زانو احساس می‌شود.
• چاقی و آرتروز بویژه زنان چاقی که دچار آرتروز زانو هستند التهاب بورس‌های پس-انسرین و در نتیجه درد و ورم در بخش داخلی زانو را بیشتر تجربه می‌نمایند.

تشخیص آب آوردن زانو

در صورت مشاهده علائم بالا بهتر است به پزشک مراجعه کنیم. پزشکان متخصص ارتوپدی یا طب ورزش یا طب فیزیکی گزینه‌های مناسب برای مراجعه هستند. پزشک علاوه بر معاینه ممکن است برای رد ضایعات احتمالی از برخی انواع تصویربرداری پزشکی کمک بگیرد:

- رادیوگرافی زانو کمک می‌کند که ضایعات احتمالی به استخوان یا آرتروز زانو مشخص گردد.
- ام آر آی با استفاده از امواج رادیویی و یک میدان مغناطیسی قوی جزییات ساختارهای داخلی بدن را به خوبی نشان می دهد. با این تکنولوژی می توان بافت‌های نرم بدن از جمله بورس‌ها را دید.
- سونوگرافی با استفاده از امواج صوتی این امکان را به پزشک می‌دهد که تورم بورس‌ها در اطراف زانو را رویت نماید.

کشیدن آب از بورس

اگر پزشک به یک عفونت یا التهاب ناشی از نقرس در بورس زانو شک بکند، ممکن است برای قطعی شدن تشخیص با یک سوزن، مقداری از مایع موجود در بورس درگیر را به عنوان نمونه بکشد و برای آزمایشگاه ارسال نماید. این کار علاوه بر این که به تشخیص کمک می‌کند فواید درمانی هم دارد.

آیا می دانستید یکی از بهترین مزایای فیزیوتراپی در منزل” تمرین درمانی” است. فیزیوتراپیست تمام حرکات ورزشی لازم را به بیمار آموزش می دهد تا وی بتواند در زمان های دیگر نیز آن ها را انجام دهد؟

درمان آب آوردن زانو

التهاب بورس‌های زانو به طور معمول بتدریج بهبود می‌یابد بنابراین به طور عمده، درمان به کاهش شکایات و علائم معطوف می‌گردد. از سوی دیگر، پزشک بر اساس این که علت بروز التهاب بورس‌ها چیست و کدام گروه بورس‌ها درگیر هستند، یک یا چند نوع خاص از درمان‌ها را توصیه و تجویز می‌کند.

اگر علت ایجاد التهاب بورس زانو یک عفونت است شاید پزشک معالج یک یا چند آنتی بیوتیک برای درمان آن تجویز نماید.
پزشک ممکن است فرد را به یک متخصص فیزیوتراپی یا متخصص طب ورزشی ارجاع دهد. این افراد ضمن این که عضلات ضعیف فرد را تقویت می نمایند، انعطاف پذیری بدن را افزایش می دهند. این درمان‌ها نه تنها درد را تسکین می‌بخشند بلکه خطر عود حملات و نوبت‌های بعدی التهاب بورس را کاهش می‌دهند. اگر فرد نمی تواند از زانو زدن خودداری کند بهتر است از آتل محافظ زانو استفاده نماید. بانداژ یا پوشش‌های فشاری زانو هم می توانند به کاهش ورم زانو کمک کنند.

درمان‌های تهاجمی‌تر آب آوردن زانو به قرار زیر هستند:

- تزریق کورتون: اگر التهاب بورس ماندگار باشد و به درمان‌های اولیه پاسخ ندهد، تزریق یک داروی کورتونی درون بورس ملتهب می‌تواند یک راه حل مناسب باشد. این کار به طور معمول التهاب را بسرعت برطرف می‌سازد اما ممکن است رفع درد و ورم به چند روز زمان نیاز داشته باشد.
- کشیدن آب از بورس زانو: این کار با کاهش آب زائد داخل بورس و کاهش التهاب به درمان کمک می کند. این کار با کمی درد و ورم همراه است که در مدت کوتاهی برطرف می‌گردد. شاید بهتر باشد پس از این کار برای مدت کوتاهی، با پوشش‌ها یا باندهای خاص زانو بی حرکت باشد تا شانس ورم کردن دوباره بورس به حداقل ممکن کاهش یابد.
- جراحی: اگر التهاب بورس زانو به صورت مکرر و عود کننده یا مزمن درآید و به درمان‌های بالا پاسخ ندهد، شاید لازم شود که طی یک عمل جراحی بورس موردنظر برداشته شود.
تغییر سبک زندگی و درمان‌های خانگی
کارهای زیر می توانند درد و ناراحتی ناشی از التهاب بورس‌های زانو را کم نمایند:
- به زانو استراحت بدهیم. فعالیتی که باعث التهاب بورس شده است را قطع کنیم و از انجام حرکت‌هایی که با افزایش درد همراه هستند بپرهیزیم.
- از مسکن‌های معمولی مصرف کنیم. استفاده کوتاه‌مدت از داروهای ضدالتهابی مانند آسپیرین، ایبوپروفن، یا نپروکسن می تواند به کاهش درد منتهی شود.
- از یخ استفاده نماییم. چند بار در روز هر بار برای بیست دقیقه یک کیسه یخ روی زانو قرار دهیم؛ اگر درد زودتر برطرف شد و زانو گرمتر از نواحی دیگر نبود می توان کیسه یخ را زودتر هم برداشت.
- زانو را کمپرس کنیم. استفاده از باند یا یک پوشش فشاری زانو کمک می کند تورم زودتر برطرف شود.
- زانو را بالا نگه داریم. گذاشتن یک بالش زیر زانوی گرفتار کمک می نماید که تورم زانو زودتر برطرف شود.

آیا می دانستید در درمان دیسک گردن با فیزیوتراپی گردن، روش های دیگری مانند کاربرد کمپرس های سردوگرم، اولترا سوند و ماساژ برای کاهش درد و سختی مفصل استفاده می شود؟

پیشگیری از آب آوردن زانو

با انجام دادن کارهای زیر می توان از پیش آمدن یا عود التهاب بورس‌های زانو جلوگیری کرد:

• پوشیدن زانوبند: اگر کارمان یا ورزشی که انجام می دهیم به گونه ای است که باید روی زانو قرار بگیریم، زانوبندهای دارای بالشتک در حفاظت از زانو بسیار موثر هستند.
• به زانوها استراحت بدهیم. اگر کارمان یا ورزشی که انجام می دهیم با فشار آمدن زانو به سطح سخت همراه است، به طور منظم در میان کار یا ورزش استراحت کنیم و با حرکات کششی دادن به عضلات ساق پا و خم نکردن زانو این استراحت را طی نماییم.
• از چمباتمه زدن برای مدت طولانی بپرهیزیم. خم کردن بیش از حد و بسیار مکرر زانو فشار را روی مفصل زانو افزایش می دهد و احتمال آب آوردن زانو را زیاد می کند؛ از آنها بپرهیزیم.
• به وزن طبیعی خود برسیم و روی وزن طبیعی بمانیم. این کار باعث می شود فشار از روی مفصل زانو برداشته شود.

نکته:شناسایی نوع درمان بیمار که شامل فیزیوتراپی دست ، فیزیوتراپی زانو ، فیزیوتراپی کمر و ... می باشد تسط پزشک متخصص یک امر ضروری است.بنابراین حتما در انتخاب پزشک خود دقت لازم را داشته باشید.

 

تجربه ورزشکاران در پیشگیری از آسیب زانو

اگر از تجربه ورزشکاران بشنویم بهتر می توانیم از آسیب های زانو پیشگیری کنیم. زانو شایع‌ترین بخش بدن است که در هنگام ورزش در معرض آسیب قرار دارد. اگر منظم ورزش می نماییم لازم است به خوبی بدانید که چطور از زانوی خود محافظت کنیم. آسیب زانو را فقط به صورت درد نبینیم بلکه این احتمال وجود دارد که درد امروز پیش‌درآمد ناتوانی فردا باشد. خوشبختانه پیشگیری از آسیب زانو پیچیده نیست و اگر آسیبی پیش آمد حتما با مشورت فیزیوتراپیست ورزشی باید برای درمان آن تلاش کنیم.
- با حرکات کششی آغاز کنیم. قانون شماره یک برای حفظ سلامت مفاصل این است: از حرکات کششی صرفنظر نکنیم. حرکات کششی هم تحرک هم انعطاف پذیری مفصل‌ها را افزایش می‌دهند.
- پیش از آغاز ورزش مفاصل را گرم کنیم.
- پیش از آغاز ورزش 20 تا 30 دقیقه زانو را گرم بگیریم.
- اگر زانو آسیب دید کیسه یخ حداقل برای بیست دقیقه روی آن بگذاریم
- در میان ورزش به زانو استراحت بدهیم اما حرکات کششی انجام بدهیم
- به طور مرتب و منظم با فیزیوتراپ ورزشی خود در تماس باشیم

آیا می دانستید در فیزیوتراپی فک و صورت اگر درد شدید باشد فیزیوتراپیست در کلینیک فیزیوتراپی می‌تواند با پیشنهاد و انجام کارهایی مانند تحریک الکتریکی یا تحریک با امواج مافوق صوت به تسکین آن کمک نماید؟