تمرینات ورزشی و فیزیوتراپی در درمان نازایی

یکی از عارضه های سخت و ناراحت کننده در بین زوج ها، به خصوص زنان، نازایی می باشد. نازایی و ناباروری در زنان و مردان اتفاق افتاده و مانع از باردار شدن زنان و حاصل شدن فرزند می شود، البته این به معنای عقیم بودن نیست. امروزه با پیشرفت علم درصد افرادی که نمی توانند بچه دار شوند و دچار نازایی هستند، کاهش یافته و فقط در موارد بسیار نادر و خاصی افراد مبتلا به نازایی درمان نمی شوند. جالب است بدانید، یکی از روش های بسیار موثر و غیرتهاجمی در درمان این بیماری چه در زنان و چه در مردان، فیزیوتراپی و حرکات یوگا می باشد که می تواند در بیش از ۸۰ درصد موارد موجب برطرف شدن این عارضه شود. در این مقاله تاثیر فیزیوتراپی در بیماران مبتلا به نازایی را مورد بررسی قرار داده و همچنین اطلاعاتی در رابطه با علائم و دلایل نازایی، روش های تشخیصی این عارضه و هزینه و تعداد جلسات فیزیوتراپی را به شما ارائه خواهیم کرد.

نازایی چیست؟

نازایی و ناباروری عارضه ای در بین زنان و مردان بوده که به دلایل مختلف اتفاق افتاده و موجب عدم تخمک گذاری مرتب و منظم، عدم تشکیل جنین در رحم زنان و توانایی در باردار شدن می شود. در صورتی که زنان نتوانند به صورت منظم تخمک گذاری کنند و تخمدان آن ها دچار تنبلی شده باشد، بعد از برقراری رابطه، حاملگی صورت نخواهد گرفت و جنینی حاصل نمی شود. البته باید گفت همیشه این مشکل از جانب زنان نیست و گاهی ممکن است، نابارور بودن از سمت مرد اتفاق بیفتد. در نتیجه برای بارور شدن هم مرد و هم زن باید از سلامت لازم و کافی برخوردار باشند. در غیر این صورت با بروز مشکل از سمت هر کدام از آن ها ناباروری رخ خواهد داد. در حالت کلی باید گفت نازایی به شرایطی گفته می شود که با گذشت یک سال از زندگی مشترک زن و شوهر، بدون هیچگونه کنترل و جلوگیری از بارداری، حاملگی اتفاق نیفتد.

علت نازایی

نابارور شدن زنان و نابارور شدن مردان هر دو در عدم حاملگی و یا حاملگی زنان و تشکیل جنین نقش مهمی دارند. ممکن است به دلایل مختلفی زن یا مرد دچار ناباروری شوند. علل ایجاد این عارضه عبارتند از:

1. دلایل ژنتیکی و ارثی

   گاهی ممکن است ناباروری به دلیل عوامل ژنتیکی و وراثتی باشد. مثلا در صورتی که فرد در بین اعضای خانواده و نزدیکان خونی خود، سابقه ناباروری داشته باشد، ممکن است به این مشکل دچار شود.

2. تنبلی تخمدان در زنان

   تنبلی تخمدان و وجود کیست های تخمدانی موجب کاهش تخمک گذاری و یا عدم تخمک گذاری شده و در نهایت فرد (زن) قادر به تخمک گذاری مرتب نخواهد بود. این عامل از مهم ترین و شایع ترین دلایل نازایی در زنان است.

3. انسداد لوله رحم در زنان

   انسداد لوله های فالوپ رحم و چسبندگی آن ها موجب جلوگیری از رسیدن اسپرم به تخمک شده و در نهایت منجر به نازایی زنان می شود.

4. بالا رفتن سن در زنان

   زنان در سنین ۳۷ سالگی به بالا با کاهش توانایی باروری مواجه می شوند. چنانچه سن آن ها بالای ۴۰ باشد، احتمال نازایی در آن ها بسیار زیاد خواهد بود.

5. بالا رفتن سن در مردان

   مردان بالای ۴۰ سال اسپرم کمتری نسبت به مردان جوان داشته و ممکن است با بالا رفتن سن نیز دچار مشکلات مختلف و بیشتری شوند، در نتیجه احتمال نابارور بودن مردان در سنین بالای ۴۰ سال نیز بالا خواهد بود.

6. اختلالات هورمونی در زنان

   اختلالات هورمونی در زنان از جمله کاهش و یا افزایش فعالیت های هورمون های مختلف مانند تستوسترون، هورمون های جنسی و... می توانند موجب ناباروری در زنان شود.

7. واریکوسل در مردان

   تورم در اسکروتوم یا همان واریکوسل بر کیفیت اسپرم تاثیر گذاشته و از علل ایجاد این عارضه می باشد.

8. تومور

   وجود پولیپ یا تومور در رحم، موجب تنگ شدن رحم و مسدود شدن آن شده و می تواند، مانع باروری در زنان شود. (البته بیشتر زنانی که به این عارضه مبتلا هستند، باردار می شوند.)

9. موارد دیگر

   در ادامه باید گفت مشکل و نقص در لوله های کوچک تناسلی مردان، مسائل جنسی، اضطراب، کشیدن سیگار، وزن بیش از حد، عفونت های جنسی و... نیز می تواند، منجر به نازایی در زنان و مردان شود.

هزینه فیزیوتراپی در خصوص درمان نازایی

هزینه درمان نازایی با توجه به محل درمان، بیمه، روش های انجام شده، جلسات درمانی و تجهیزات مورد استفاده تعیین و محاسبه می شود. مراکز خصوصی معمولا کیفیت بالاتر داشته و از خدمات و امکانات رفاهی بیشتری برخوردارند.

علائم و نشانه های نازایی

نازایی و ناباروری ممکن است با علائم و نشانه هایی همراه باشد. این نشانه ها در زنان و مردان متفاوت بوده و به شکل زیر می باشد:

علائم شایع ناباروری در زنان

1. تغییر در پوست از جمله ایجاد آکنه
2. کاهش میل جنسی
3. رشد بیش از حد موهای زائد بخصوص در نواحی غیرمعمول (سینه ها، گونه ها، لب، چانه و...)
4. ریزش بیش از حد مو و یا نازک شدن تار مو
5. خروج ماده و ترشح شیری رنگ از نوک پستان ها
6. مشکلات و بیماری های التهابی لگن
7. دوران قاعدگی نامنظم
8. سقط مکرر جنین

علائم شایع ناباروری در مردان

1. تغییر در رشد موهای بدن
2. کاهش میل جنسی
3. وجود درد و تورم در بیضه ها
4. کوچک شدن و یا سفتی بیضه ها
5. مشکلات نعوظ و اختلالات انزالی

تشخیص نازایی

در صورتی که بیش از یک سال از ازدواج و زندگی زناشویی گذشته باشد و زوج موفق به حاملگی و تشکیل جنین نشده باشند، به پزشک متخصص مراجعه کرده و پزشک آزمایشاتی را جهت تشخیص علت نازایی و ناباروری برای دو نفر آن ها تجویز می کند. این آزمایشات عبارتند از:

1. بررسی ناحیه تناسلی

   متخصص زنان و زایمان و متخصص مردان اندام تناسلی را به خوبی و طی تست فیزیکی مورد بررسی قرار داده تا از سلامت آن مطمئن شود.

2. آزمایش آنالیز اسپرم

   پزشک جهت بررسی کیفیت و کمیت اسپرم مردان، اسپرم را آنالیز می کند، چرا که کیفیت و کمیت اسپرم در باروری بسیار مهم می باشد.

3. آزمایش خون

   بخش دیگری از آزمایشات انجام شده جهت بررسی علت ناباروری، مربوط به آزمایش خون می باشد. این آزمایش در زنان قبل از هر آزمایشی انجام گرفته و در آن سطح هورمون های مختلف بدن بررسی می شود.

4. نمونه برداری یا آندومتر

   گاهی برای بررسی دقیق تر، علت نازایی ممکن است از روش نمونه برداری دیواره رحم یا همان آندومتر استفاده شود. در این روش پزشک متخصص زنان و زایمان، بخش کوچکی از دیواره رحم را به عنوان نمونه برداشته و روی آن آزمایشاتی انجام می دهد تا از وجود هر گونه مشکل در رحم اطلاع پیدا کند.

5. سونوگرافی

   گاهی پزشک از روش سونوگرافی واژینال استفاده کرده و با عکس برداری رنگی داخلی از رحم یا همان هیستروسالپنگوگرافی باز بودن و یا بسته بودن لوله های رحم را مورد بررسی قرار می دهد. (این آزمایش با اشعه ایکس و تزریق نوعی محلول به نام حاجب و توسط هوا به داخل دهانه رحم صورت می گیرد.)

6. عمل لاپاراسکوپی

   گاهی ممکن است بعد از تمامی بررسی ها همچنان پزشک موفق به تشخیص علت نازایی نشود، به همین منظور از روش تهاجمی لاپاراسکوپی استفاده شده و پزشک با برش کوچک در نزدیکی ناف و وارد کردن لوله مجهز به دوربین، محیط اطراف رحم و تخمدان را مورد بررسی قرار داده و در صورت وجود بافت های غیر طبیعی، مشکلات آن ها را مشاهده و شناسایی می کند.

فیزیوتراپی در نازایی

فیزیوتراپی و توانبخشی از درمان های غیرتهاجمی، ایمن، کاربردی و موثر در درمان بسیاری از امراض بوده و جالب است بدانید علاوه بر مشکلات اسکلتی در درمان مشکلاتی از جمله ناباروری و نازایی نیز موثر بوده و می تواند به بهبود وضعیت زن و یا مردی که دچار ناباروری شده است، کمک کند. این روش درمانی شامل تکنیک های مختلفی از جمله ورزش، یوگا، متدهای دستی و غیر دستی فیزیوتراپی می شود. هر کدام از این تکنیک ها با توجه به شرایط بیمار و صلاح دید فیزیوتراپیست طبق برنامه خاصی انجام می گیرند.

1. تکنیک های فیزیوتراپی

   فیزیوتراپی شامل تکنیک های دستی و غیر دستی شده و توسط دستگاه ها و امواج گوناگونی صورت گرفته و موجب بر طرف کردن برخی از مشکلات ایجاد شده در زنان و مردان شده و به درمان نازایی نیز کمک می کند. این تکنیک ها عبارتند از:

   • تحریکات الکتریکی تنس

     تحریکات الکتریکی تنس همواره از روش های کاربردی و موثر در درمان اکثر امراض و آسیب های اسکلتی بوده و علاوه بر اینکه بر روی عضلات تاثیر بسزایی می گذارد، می تواند در درمان مسائل و مشکلات زایمان و نازایی مفید واقع شود. این روش به کمک دستگاه تنس انجام شده و با اعمال جریان الکتریکی کنترل شده بر ناحیه شکم، ارگان های داخلی از جمله رحم و تخمدان ها را تحریک کرده و موجب تخمک گذاری منظم می شود. در نتیجه می تواند به بارور شدن فرد کمک کند.

   • منوال تراپی و کایروپراکتیک

     منوال تراپی شامل تکنیک های دستی فیزیوتراپی شده و در شاخه های مختلف انجام می گیرد. یکی از انواع آن کایروپراکتیک بوده که در آن فیزیوتراپیست با دست خود ناحیه شکم بیمار را به صورت دورانی ماساژ می دهد. ماساژ و فشار به شکم، موجب افزایش گردش خون و همچنین تحریک تخمدان و رحم شده و در نهایت می تواند به بارداری نیز ختم شود.

   • شاک ویو تراپی

     شاک ویو تراپی از روش های نوین و کاربردی فیزیوتراپی بوده و می تواند به بهبود وضعیت آلت تناسلی کمک کند. امواج شاک ویو با قدرت و فرکانس بالا موجب ایجاد یک شبکه مویرگی در آلت شده و به افزایش خون رسانی و جریان خون کمک می کند. در نتیجه در صورت بروز مشکل در آلت تناسلی، اختلال در میل جنسی، زود انزالی و... این روش درمانی می تواند به بهبود وضعیت بیمار و برطرف شدن مشکل نازایی او کمک کند.

   • اولتراسوند تراپی

     روش اولتراسوند تراپی با استفاده از دستگاه اولتراسوند انجام گرفته و فیزیوتراپیست با اعمال امواج پر قدرت صوتی و حرارتی به بدن و نفوذ آن در بافت ها، موجب کاهش چسبندگی و همچنین جابه جایی رحم و لوله های رحمی شده و مسیر عبور تخمک را فراهم می آورد. این روش به آزادسازی لوله های رحم و فعال کردن مژک ها کمک می کند.

   • دستگاه دیاترمی

     یکی از روش های فیزیوتراپی که می تواند به بهبود وضعیت مشکلات رحم بپردازد، دیاترمی می باشد. این روش توسط دستگاه دیاترمی انجام شده و با نفوذ عمیق امواج الکترومغناطیس در بافت های بدن و رحم موجب لرزش سلول ها و یافت ها شده و چسبندگی ایجاد شده در رحم را از بین می برد. این روش موجب گرم شدن بافت ها و افزایش جریان خون شده و به بهبود وضعیت رحم بیمار کمک می کند و از روش های موثر و کاربردی در درمان نازایی به شمار می رود. ناگفته نماند که این روش می تواند به بهبود عفونت موجود در دستگاه تناسلی و رفع التهابات محیطی رحم نیز کمک کند.

   • دستگاه اینترفرنشیال یا IF

     یکی از دستگاه های مورد استفاده در درمان نازایی که موجب تحریک عصبی و حرکتی بدن می شود، دستگاه اینترفرنشیال می باشد. این دستگاه چهار الکترود دارد که در درمان نازایی به شکم وصل شده و با تحریک بافت ها و عضلات و ارگان های داخلی شکم به بهبود جریان خون و افزایش اکسیژن رسانی، کاهش تورمات و التهابات موجود در رحم و دستگاه تناسلی، کاهش چسبندگی لوله های رحم، کمک کرده و به تحریک تخمک گذاری تخمدان و رحم می پردازد.

2. تکنیک های تمرین درمانی

   بخشی از فیزیوتراپی به تمرینات ورزشی یا تمرین درمانی اختصاص داشته و توسط فیزیوتراپیست و متخصص فیزیوتراپی، با توجه به شرایط زن و یا مرد مبتلا به ناباروری و طبق برنامه تنظیم شده توسط فیزیوتراپیست، انجام می گیرد. این ورزش ها شامل ورزش های هوازی، یوگا، کششی و تقویتی بوده و می تواند به برطرف شدن عارضه نازایی در زنان و مردان کمک کند. تکنیک های ورزشی و تمرین درمانی در خصوص درمان نازایی عبارتند از:

   • دم و بازدم با حرکات دست

     برای انجام این تمرین ابتدا روی کمر و روی تشک طبی، دراز کشیده و پاها را به یکدیگر بچسبانید. انگشتان پا را سمت پایین کشیده و دست های خود را موازی با سطح زمین در بالای سر خود قرار دهید. سپس دست ها را به سمت سقف برده و نفس بگیرید. دست ها را پایین آورده و نفس خود را بیرون دهید. (هنگام پایین آوردن دست ها دقت کنید که دست ها از زمین کمی فاصله داشته باشند.) در حین نفس گیری، سر و شانه را از زمین فاصله داده و دست ها را به صورت موازی به سمت جلو بکشید. (سر باید بین دست ها قرار بگیرد.) این وضعیت را حفظ کنید و به سمت پایین خم شوید. (باید سر به زانو و دست ها نیز به کف پا برسد.) سپس به سمت بالا برگردید و با برگشتن به حالت عادی نفس خود را بیرون دهید.

   • حرکت صدتایی

     برای انجام این تمرین ابتدا روی تشک و روی کمر (به پشت) قرار گرفته و دراز بکشید. مجددا پاها را به یکدیگر چسبانیده و به صورت صاف و کشیده روی زمین حفظ کنید. دست ها را نیز صاف کرده و در طرفین بدن روی زمین قرار دهید. سپس سر، شانه و همچنین دست های خود را به سمت بالا برده و در همین حین نفس بگیرید. تا جای ممکن کمر را از زمین جدا نکنید. با بیرون دادن نفس (بازدم) پاها و شانه ها را از زمین بلند کرده و کمر و باسن را روی زمین حفظ کنید. در آخر باید پاهای شما با زاویه ۹۰ درجه از زمین حفظ شود و دست ها نیز موازی با سطح زمین و در طرفین بدن قرار گرفته باشد.

   • خم کردن زانو

     برای انجام این تمرین روی کمر دراز کشیده و پاها را به عرض شانه از هم فاصله دهید. سپس کف پاها را روی زمین قرار داده و دست ها نیز در طرفین بدن و روی زمین قرار دهید. پای راست را در زاویه ۹۰ درجه و بالاتر از زمین نگه داشته و نفس بگیرید. نفس خود را بیرون داده و این حرکت را با پای دیگر خود نیز انجام دهید. (این حالت شبیه به زمانی است که روی صندلی نشسته اید.) پای راست خود را به سمت پایین آورده و شکم خود را به سمت داخل ببرید. پای خود را پایین آورده و روی زمین قرار دهید و در همین حالت نفس خود را نیز بیرون دهید.

3. حرکات یوگا

   ورزش هایی از جمله پیاده روی، دویدن آهسته، پیلاتس، دوچرخه سواری و حرکات یوگا نیز از جمله تمرینات موثر و مفیدی بوده که می تواند به تحریک قوای جنسی و تخمک گذاری و بارور شدن فرد کمک کند و در درمان نازایی موثر واقع شود. افرادی که میل به بچه دار شدن دارند و زنان و مردانی که دچار مشکلات و عارضه نازایی می باشند، در ۸۰ درصد موارد می توانند به کمک فیزیوتراپی و حرکات یوگا، درمان شوند و بهبود یابند. در این قسمت چندین تکنیک کاربردی و موثر یوگا را مورد بررسی قرار خواهیم داد:

   1. خم شدن به جلو

      این تکنیک و حرکت در یوگا موجب بهبود وضعیت و دوره قاعدگی در بدن شده و همچنین به تحریک تخمدان ها و رحم و بارور شدن کمک می کند، خم شدن به سمت جلو موجب درگیر شدن رحم، لگن و شکم شده و به تحریک قدرت جنسی و درمان ناتوانی های جنسی نیز کمک می کند. در نتیجه موجب تحریک تخمدان شده و عارضه تنبلی تخمدان را نیز درمان می کند.

   2. موقعیت پروانه

      این تکنیک و حرکت یوگا موجب درگیر شدن تمامی ارگان های شکم و غده پروستات در مردان شده و به تحریک قوای جنسی و همچنین تقویت آن کمک می کند. زنانی که دچار مشکلات قاعدگی، تنبلی تخمدان، کیست تخمدان و.. می باشند. با انجام این حرکات بهبود یافته و در صورتی که قدرت باردار شدن را نداشته باشند، با انجام این حرکات، انعطاف پذیری در ماهیچه های لگنی آن ها بالا رفته و با تقویت رحم و افزایش گردش خون در شکم، مشکل آن ها رفع خواهد شد. ناگفته نماند این حرکات ورزشی به ناباروری مردان نیز کمک کرده و در صورتی که دچار مشکلات تناسلی شده باشند، مشکل آن ها را نیز برطرف خواهد کرد.

   3. قرار دادن پاها بر روی دیوار

      در این تکنیک فرد پشت بدن خود و همچنین زانوها را در حالت آرام و ریلکسی قرار داده و به همین دلیل عملیات خون رسانی و گردش خون در بخش های پایین تر بدن نیز به خوبی انجام می گیرد. این افزایش جریان خون موجب برطرف کردن مشکلات عضلانی لگن و شکم، بهبود و تقویت رحم، بهبود ناراحتی و مشکلات دوران قاعدگی و کاهش دردهای شکمی در این دوران شده و همچنین قوای جنسی را تحریک می کند. البته این تکنیک می تواند تنش ها و استرس های موجود در افراد را نیز کاهش دهد و یا به طور کامل از بین ببرد. از آنجایی که استرس از علل شایع ناباروری و نازایی می باشد، با این حرکت می توان مشکلات ناباروری و نازایی را نیز تا حد زیادی برطرف کرد.

   4. خم کردن بدن به سمت جلو و در حالت نشسته

      در این تکنیک یوگا، ستون فقرات، باسن، ران و همچنین عضلات همسترینگ همگی در یک خط و یک راستا قرار می گیرند و این مسئله به بهبود و افزایش جریان و گردش خون در ناحیه لگن زنان و همچنین ارگان های شکم (تخمدان و رحم) کمک کرده و تخمدان را تحریک می کند. در نتیجه در صورت تکرار این حرکت به صورت مداوم احتقان لگنی زنان جوان نیز برطرف خواهد شد و با تحریک تخم دادن و تخمک گذاری، باروری نیز اتفاق خواهد افتاد.

   5. خم شدن به قسمت جلوی بدن در حالت ایستاده

      خم شدن مداوم در حالت ایستاده و به سمت جلو موجب فشار عضلات پشت، مثانه، رحم، تخمدان و..... شده و به تحریک این عضلات و تقویت آن ها کمک می کند. البته این نوع حرکات یوگا به انعطاف پذیری بهتر بدن فرد نیز کمک کرده و بسیار مفید می باشند. تحریک رحم و تخمدان ها نیز موجب تخمک گذاری شده و در نهایت به بارور شدن فرد ختم می شود.

سوالات متداول

1. جهت درمان نازایی به چند جلسه فیزیوتراپی نیاز است؟

   به طور معمول تعداد جلسات فیزیوتراپی تا زمانی که مشکل رفع شود و بارداری اتفاق بیفتد ادامه دارد. البته ممکن است در موارد ۵ الی ۱۰ جلسه تکنیک های فیزیوتراپی و انجام تمرینات ورزشی روزانه و یوگا، موجب بهبود وضعیت افراد و باروری فرد شوند. گاهی نیز ممکن است تعداد این جلسات بیشتر شود. در نهایت می توان گفت تعداد جلسات درمانی به مشکل بیمار، بدن و عکس العمل بدن بستگی دارد.

2. فیزیوتراپی به بهبود و درمان چه نوع نازایی در زنان کمک می کند؟

   در صورتی که ناباروری به دلایل زیر اتفاق افتاده باشد، فیزیوتراپی می تواند منجربه به بهبود و درمان این مشکل شود.
   1. چسبندگی رحم و لوله های آن
   2. حاملگی خارج از رحم
   3. انسداد لوله های رحمی و التهاب و تورم لوله به دلیل تجمع مایع و یا عفونت
   4. جابه جایی رحم و لوله های رحمی به دلیل چسبندگی داخلی لگن

3. آیا نازایی با فیزیوتراپی به (طور کامل) برطرف می شود؟

   در رابطه با درمان نازایی با روش های فیزیوتراپی باید گفت، در بیش از ۹۰ درصد مواقع در صورتی که نازایی به دلیل بروز مشکلات تخمدان، تومورها، مشکلات جنسی، بیماری های تناسلی، مشکلات رحم و... ایجاد شده باشد، چه در مردان و چه در زنان، روش های فیزیوتراپی موثر واقع شده و نازایی به طور کامل برطرف می شود.

4. موارد حساس و خطر در زنان مبتلا به ناباروری چیست؟

   زنان در سنین ۳۵ تا ۴۰ سال و یا بالای ۴۰ سال که حدود ۶ ماه برای بارداری تلاش کرده اند و موفق نشده اند، زنانی که دچار مشکلات و اختلالات قاعدگی هستند، زنانی که پریوهای دردناک و نامنظم دارند و همچنین زنانی که به بیمای های التهاب روده مبتلا هستند و یا تحت درمان شیمی درمانی قرار دارند بیش از دیگر زنان در معرض خطر نازایی می باشند. البته باید گفت زنانی که چندین به طور خود به خودی مرتبه جنین سقط کرده اند، نیز باید حتما تحت درمان قرار بگیرند.

5. موارد حساس و خطر در مردان مبتلا به ناباروری چیست؟

   کیفیت و کمیت اسپرم ها در مردان بسیار مهم بوده و در صورت کم بودن تعداد اسپرم ها و یا وجود مشکلی در رابطه با اسپرم ها، خطر نازایی در مردان افزایش میابد. همچنین مردان با سابقه ابتلا به تورم بیضه (واریکوسل)، سرطان پروستات، بیضه و یا تحت درمان و همچنین مردانی که سوابق ارثی و ژنتیکی در ناباروری دارند، باید سریعا تحت درمان قرار بگیرند چرا که احتمال نازایی در آن ها بسیار زیاد می باشد.