نقش فیزیوتراپی در بهبود و درمان سوختگی ها

آیا می دانستید یکی از روش های درمان سوختگی و عوارض آن فیزیوتراپی است؟ به نظر شما فیزیوتراپی چگونه به بهبود وضعیت سوختگی کمک می کند؟ چه تکنیک های فیزیوتراپی برای افرادی که دچار سوختگی هستند مناسب است؟ سوختگی یکی از آسیب هایی بوده که می تواند به دلایل مختلفی از جمله احتراق و آتش سوزی، ریختن آب جوش بر روی بدن، اسید پاشی و... نواحی مختلف بدن را درگیر کند. این آسیب انواع مختلف داشته و در صورت شدید بودن، نیاز به درمان های مختلفی از جمله فیزیوتراپی دارد. البته فیزیوتراپی بیشتر می تواند، عوارض به جای مانده از سوختگی را رفع کند و به بهبود وضعیت ناحیه سوخته و آسیب دیده و بدست آوردن عملکرد طبیعی آن بپردازد. در این مقاله می خواهیم تاثیر فیزیوتراپی بر درمان سوختگی، انواع سوختگی، تعیین درصد سوختگی بدن، علل سوختگی و همچنین عوارض به جای مانده از سوختگی را مورد بررسی قرار دهیم. همراهان همیشگی رامتن لطفا جهت اطلاع بیشتر از سوختگی و درمان های موثر آن تا پایان این مقاله همراه ما باشید.

انواع سوختگی

سوختگی یکی از انواع آسیب هایی است که می تواند در هر نقطه و ناحیه از بدن اتفاق بیفتد و منجر به بروز ناراحتی ها و عوارض مختلفی گردد. حتی در صورت شدید بودن سوختگی و یا سوختگی قسمت مهمی از بدن از جمله کبد، ریه و... ممکن است فرد جان خود را از دست دهد. سوختگی نیز درجه های مختلفی داشته و با توجه به میزان آسیب، درمان صورت می گیرد. انواع سوختگی با توجه به شدت آن عبارتند از:

1. سوختگی درجه یک

   اولین نوع سوختگی از نظر میزان و شدت آسیب، سوختگی نوع اول یا خفیف ترین نوع سوختگی می باشد. در این وضعیت آسیب ها به حداقل رسیده و فقط لایه خارجی پوست کمی تحت تاثیر سوختگی قرار گرفته و به میزان کمی دچار قرمزی و درد می شود. این نوع سوختگی حدود چند روز و نهایتا یک هفته بهبود یافته و برطرف می شود.

2. سوختگی درجه دو

   دومین نوع سوختگی از نظر میزان و شدت آسیب، سوختگی نوع دوم یا متوسط رو به خفیف می باشد. در این وضعیت آسیب ها در حالت متوسط قرار گرفته و شدت آن نه بسیار زیاد است و نه خیلی کم می باشد. این سوختگی روی لایه اول پوست و همچنین لایه دوم پوست یا غشای آن تاثیر گذاشته و موجب ایجاد درد و التهاب در ناحیه آسیب دیده می شود. سوختگی درجه دوم به سوختگی مربوط یا خیس نیز معروف می باشد، چرا که ممکن است محل سوختگی دچار تاول شود و با ترکیدن این تاول ها خیسی در محل اتفاق بیفتد. در این وضعیت معمولا فرد درد زیادی داشته و حتی ممکن است در صورت نرسیدن به محل سوختگی، جای سوختگی باقی بماند.

3. سوختگی درجه سه

   سومین نوع سوختگی که از نظر شدت و میزان آسیب، شدید بوده و علاوه بر لایه های اول و دوم پوست، لایه سوم و چربی زیر غشا را نیز درگیر کرده و موجب آسیب این لایه ها می شود، سوختگی درجه سه می باشد. علاوه بر این ممکن است این سوختگی به عصب ها نیز آسیب برساند و موجب بی حسی ناحیه آسیب دیده شود. در این وضعیت فرد در ناحیه آسیب دیده و سوخته پوست احساس سفتی می کند.

4. سوختگی درجه چهار

   چهارمین نوع سوختگی یا شدیدترین و حادترین نوع آن، زمانی اتفاق می فاتد که لایه های زیرین پوست درگیر شوند و سوختگی تا عضلات و استخوان های بدن نفوذ پیدا کند. در این وضعیت رنگ پوست فرد مانند زغال سیاه شده و ممکن است علاوه بر آسیب دیدگی لایه های پوست و عضلات، عصب ها نیز از بین رفته و فرد دردی را احساس نکند. این نوع سوختگی در صورتی که در نواحی حساس بدن اتفاق بیفتد، منجر به مرگ خواهد شد.

علت سوختگی

سوختگی می تواند با مواد مختلف و به دلایل مختلف اتفاق بیفتد. ممکن است فرد در یک سانحه آتش سوزی دچار سوختگی شود و یا هنگام کار و استفاده از گازوئیل، بنزین، آب جوش، الکتریسته جاری، موادی همچون اسیدهای قوی و... دچار سوختگی شود.

علائم سوختگی

سوختگی ها در نواحی مختلف بدن با علائم و نشانه هایی همراه هستند که البته این نشانه ها بر اساس میزان و شدت سوختگی و نوع سوختگی متغیر و متفاوت خواهند بود و شامل موارد زیر می شوند:

1. در سوختگی نوع اول فقط پوست کمی قرمز شده و درد کمی احساس می شود. البته ممکن است التهاب خفیف نیز اتفاق بیفتد.
2. در سوختگی نوع دوم پوست دچار التهاب، قرمزی و همچنین لکه شده و ممکن است تاول پوستی نیز ایجاد شود. فرد در این وضعیت درد شدیدی خواهد داشت.
3. در سوختگی نوع سوم پوست علاوه بر قرمزی، تورم و تاول دچار زخم و جراحاتی با خونریزی می شود و فرد قادر به تحمل درد نخواهد بود.
4. در سوختگی نوع چهارم رنگ پوست سیاه شده و فرد با کمبود نفس نیز مواجه می شود. در این حالت ممکن است فرد دردی نداشته باشد و کاملا در ناحیه آسیب دیده دچار بی حسی شود.

تشخیص نوع سوختگی

معمولا شدت و درصد سوختگی بر اساس قانون ۹ بررسی و تعیین می شود. این قانون می گوید که هر دست ۹ درصد، هر پا ۱۸ درصد، سر و گردن ۹ درصد، جلو و پشت تنه هر کدام ۱۸ درصد، ناحیه تناسلی ۱ درصد از کل بدن را شامل می شوند. پزشک با توجه به ناحیه آسیب دیده درصد سوختگی را حساب می کند. مثلا در صورتی که یک دست و یک پا آسیب دیده باشد، سوختگی ۲۷ درصد از کل بدن را شامل می شود. در رابطه با تشخیص این آسیب، باید گفت بعد از سوختگی در صورتی که سوختگی خفیف نباشد، فرد به بیمارستان منتقل شده و پزشک جهت بررسی نوع و شدت سوختگی و همچنین آسیب های وارد شده به بدن آزمایشاتی را انجام می دهد. این آزمایشات عبارتند از:

1. ابتدا میزان تورم، قرمزی و یا تغییر رنگ پوست و وجود زخم و تاول را در ناحیه سوخته بررسی و مشاهده می کند.
2. در صورتی که سوختگی از نوع شدید و یا بسیار شدید باشد، جهت اطلاع از آسیب های داخلی آزمایشاتی از جمله عکسبرداری با اشعه ایکس، سی تی و ام آر آی را انجام می دهد تا میزان و ناحیه دقیق داخلی آسیب دیده را بررسی کند.

درمان سوختگی با فیزیوتراپی

بعد از بررسی وضعیت فرد توسط پزشک در صورتی که فرد به پایداری و ثبات رسیده باشد و وضعیت او از نظر پزشکی مناسب باشد، پزشک جهت بهبود عوارض ایجاد شده در نواحی مختلف بدن او، فیزیوتراپی را توصیه می کند. بعد از مراجعه فرد به کلینیک فیزیوتراپی، وضعیت او کاملا بررسی شده و در صورتی که واجد شرایط درمان با تکنیک های فیزیوتراپی باشد، فیزیوتراپی صورت خواهد گرفت. فیزیوتراپی در رابطه با این افراد به صورت های دستی، غیر دستی و همچنین تمرین درمانی انجام شده و به بهبود وضعیت عضلات و بافت های آسیب دیده، افزایش دامنه حرکتی عضو آسیب دیده، انعطاف پذیری، کاهش درد، بهبود گردش خون و ترمیم سریع تر بافت های آسیب دیده و... کمک می کند و منجر به عملکرد بهتر و بهبود سریع تر فرد می شود. این روش درمانی طبق برنامه فیزیوتراپیست و به صورت زیر انجام می گیرد:

1. استفاده از آتل یا اسپلینت

   در صورتی که اندام آسیب دیده دچار آسیب های تاندون ها، رباط ها، استخوان ها و... شده باشد، عضو آسیب دیده مدتی در داخل آتل مانده و از آتل های ثابت یا داینامیک استفاده می شود. گاهی ممکن است جهت ثابت نگه داشتن آن ناحیه از اسپلینت نیز استفاده شود. (اسپلینت مانع خشکی و جمع شدن پوست ناحیه سوخته می شود.)

2. اولتراسوند تراپی

   ابتدا فیزیوتراپیست، ناحیه آسیب دیده و سوخته بدن را در نظر گرفته و سطح بسیار کوچکی از آن را انتخاب می کند. سپس با توجه به وضعیت آسیب و شرایط عمومی بیمار دستگاه اولتراسوند را تنظیم کرده و با قرار دادن آن در محل مورد نظر امواج فراصوت را به بافت های سوخته و آسیب دیده و لایه های پوستی بدن انتقال داده و موجب بهبود درد و تورم ناحیه آسیب دیده بدن می شود.

3. کامپرشن تراپی

   این روش درمانی در درمان سوختگی و عوارض بعدی آن در نواحی مختلف بدن موثر بوده و می تواند به بهبود وضعیت گردش خون، ترمیم بافت ها و لایه های آسیب دیده پوست، عضلات ضعیف شده بدن، درد و تورم ایجاد شده در نواحی مختلف بدن کمک کند. این روش درمانی توسط دستگاه کامپرشن و به وسیله لباس و تجهیزات دیگر در نواحی مختلف بدن انجام می گیرد. در این روش هوا به داخل لباس، جوراب ها و .... اعمال شده و با فشاری مناسب و تنظیم شده توسط فیزیوتراپیست شروع به فشرده سازی ناحیه دردناک و آسیب دیده بدن می کند. البته این روش درمانی برای تمامی افراد مناسب نمی باشد و قبل از انجام آن باید بررسی هایی توسط فیزیوتراپیست صورت گیرد. همچنین در صورتی که زخم های فرد بهبود نیافته باشد، نیز انجام نخواهد گرفت، چرا که به دلیل وجود زخم ها، احتمال خونریزی بسیار زیاد است.

4. منوال تراپی

   یکی از روش های کاربردی و موثر در علم توانبخشی و فیزیوتراپی که به بهبود سوختگی و عوارض بعدی آن از جمله بی حسی و کم تحرکی ناحیه آسیب دیده کمک می کند، درمان دستی یا منوال تراپی می باشد. این روش درمانی از طریق حرکت دادن مفاصل در جهات مختلف و معین، جا اندازی مفصلی و کشش عضلات و مفاصل، ماساژهای عمقی بر روی بافت ها و تکنیک های فشاری توسط فیزیوتراپیست صورت می گیرد و فیزیوتراپیست برای انجام این درمان از انواع متدهای ماساژ از جمله کایروپراکتیک استفاده کرده و با لمس ناحیه آسیب دیده شروع به ماساژ و درمان آن می کند و در نهایت باعث بهبود التهابات، افزایش تحرک ناحیه سوخته و انعطاف پذیری، افزایش جریان خون در مناطق خاص شده به بهبود لایه ها و بافت های سوخته و کاهش درد و تورم بیمار کمک می کند.

5. شاک ویو تراپی

   شاک ویو تراپی از روش های درمانی موثری بوده که با اعمال جریان الکتریکی و وارد کردن شوک به ناحیه آسیب دیده موجب تحریک و ترمیم بافت های آسیب دیده بدن و همچنین بهبود سریع تر ناحیه سوخته می شود.

6. آب درمانی

   آب موجب تسکین و آرامش بدن شده و به بهبود وضعیت آسیب دیدگی بدن کمک می کند. ممکن است فیزیوتراپیست در صورت بهبود وضعیت فرد جهت آرامش و تسکین او و عملکرد بهتر عضلات و اندام ها از روش آب درمانی استفاده کند و بعضی از تمرینات و ماساژ های لازم را در استخر بر روی بدن و یا ناحیه آسیب دیده فرد اعمال کند.

7. لیزر تراپی

   بعد از بهبود زخم های سوختگی، فیزیوتراپیست جهت ترمیم بافت های آسیب دیده ناحیه سوخته از جمله تاندون ها، رباط ها و... از لیزر کم توان یا سرد استفاده کرده و با اعمال نور و اشعه لیزر به محل آسیب دیده به بهبود وضعیت سوختگی و همچنین بازسازی و ترمیم جای زخم کمک می کند.

8. تمرین درمانی

   یکی از بخش های مهم، کاربردی و موثر درمان های فیزیوتراپی مربوط به تمرین درمانی و تمرینات فیزیوتراپی و ورزشی می شود. این بخش بیشتر شامل ورزش های کششی و تقویتی شده و بر اساس برنامه فیزیوتراپیست انجام می گیرد. تمرین درمانی بعد از جراحی پیوند بافت و پوست نیز می تواند موثر واقع شود. این روش درمانی به بهبود عملکرد، افزایش دامنه حرکتی، افزایش انعطاف پذیری و گردش خون بهتر در اندام و بافت های آسیب دیده کمک کرده و از خشکی و اسپاسم عضلانی، تورم و دردهای مفصلی جلوگیری می کند. این بخش در نواحی مختلف بدن حتی صورت می تواند انجام شود.

عوارض سوختگی

سوختگی در نواحی مختلف در صورتی که از نوع سوم و یا چهارم باشد، منجر به ایجاد عوارض مختلفی در بدن می شود. در ادامه شایع ترین و مهم ترین عوارض سوختگی در کلیه قسمت های بدن را مورد بررسی قرار خواهیم داد:

1. ایجاد عفونت

   سوختگی های شدید معمولا در معرض خطر عفونت های باکترایی قرار داشته و در صورتی که این عفونت از طریق خون به نواحی مختلف بدن انتقال یابد، بدن را تحت تاثیر قرار داده و می تواند جان فرد را نیز تهدید کند و منجر به شوک و توقف عملکرد اندام و اعضای مهم بدن شود.

2. ایجاد محدودیت و اختلال در خون رسانی

   سوختگی های شدید موجب آسیب به رگ ها و عروق خونی شده و در نهایت باعث از دست دادن آب بدن نیز می شود. این اتفاق در خون رسانی اختلال و محدودیت ایجاد کرده و حجم خونی که باید به اندام مختلف بدن برسد، محدود می شود. در نتیجه قلب نمی تواند مقدار کافی خون را پمپاژ کند و ممکن است، مشکلات جدی در بدن اتفاق بیفتد.

3. پایین آمدن دمای بدن

   از آنجایی که پوست نقش مهمی در تعیین دمای بدن دارد، زمانی که در اثر سوختگی آسیب می بیند، دمای بدن به شدت کاهش یافته و احتمال سرما زدگی نیز بالا می رود. به دنبال این اتفاق بدن نمی تواند گرمای از دست رفته را تولید کند و ممکن است خطرات جبران ناپذیری رخ دهد.

4. مشکلات و اختلالات تنفسی

   سوختگی شدید در بعضی از نواحی منجر به تنگی نفس و آسیب ریه می شود. گاهی ممکن است، هنگام سوختگی فرد با دود و یا هوای بسیار گرمی مواجه شود که مجرای تنفسی بینی و مسیر های هوایی او را مسدود می کند و در نهایت منجر به نفس تنگی و اختلالات تنفسی می گردد. گاهی نیز ممکن است، ریه مستقیما دچار سوختگی شده باشد که در این وضعیت احتمال مرگ فرد افزایش خواهد یافت.

5. اختلالات حرکتی

   گاهی سوختگی های عمیق و شدید منجر به بروز آسیب های عضلانی، استخوانی و مفاصل شده و ممکن است ناحیه سوخته بعد از بهبود همچنان دچار سفتی و اسپاسم باشد و یا عضله و تاندون ها دچار اختلال شوند و فرد نتواند ناحیه سوخته شده و آسیب دیده خود را به راحتی حرکت دهد و با انقباض شدید عضلانی مواجه شود. البته این عارضه قابل درمان بوده و معمولا با فیزیوتراپی بهبود می یابد.

6. جراحت

   سوختگی های متوسط، شدید و بسیار حاد منجر به ایجاد جراحت و تاول شده و در صورتی که بافت های زیرین پوست بیش از حد دچار آسیب شده باشند، این جراحت ها نیز بیشتر خواهند بود و ممکن است به دنبال این آسیب عفونت نیز ایجاد شود که در این مرحله خطر در کمین فرد خواهد بود.

7. بد شدن شکل ظاهری ناحیه سوخته

   یکی دیگر از عوارض سوختگی چه با مواد محترق و چه با اسید، بد شکل شدن ناحیه سوخته شده ست که متاسفانه در اسید پاشی این اتفاق بیشتر در ناحیه صورت افتاده و موجب بد شکل شدن و از بین رفتن لایه های پوست می شود. به دنبال این اتفاق رنگ پوست، تناسب و تعادل میان اجزای صورت و بدن از بین رفته و در شکل ظاهری فرد و یا اندام های بدن او اختلالات و ناهماهنگی هایی ایجاد شده که موجب از دست دادن زیبایی و در نهایت کاهش اعتماد به نفس فرد، انزوا، افسردگی و... می شود.

درصد سوختگی در نواحی مختلف بدن

سوختگی می تواند در تمامی نقاط بدن اتفاق بیفتد. هر کدام از بخش های بدن درصدی را شامل می شوند که در صورت سوختگی آن بخش، پزشک می تواند درصد سوختگی را تخمین بزند. حتما شنیده اید که می گویند فرد دچار سوختگی ۵۴ درصدی شده است. این حالت یعنی که دست ها و پاهای فرد دچار سوختگی از نوع سوم و یا چهارم یعنی شدید و بسیار شدید شده است. درصد سوختگی در نواحی مختلف بدن بدین صورت تعیین می شود:

1. پاها هرکدام ۱۸ درصد
2. دست ها هر کدام ۹ درصد
3. سر و گردن ۹ درصد
4. تنه فوقانی پشت و جلو هر کدام ۱۸ درصد
5. آلت تناسلی ۱ درصد

سوالات متداول

1. اقدامات اولیه در جهت درمان سوختگی چیست؟

   بعد از سوختگی اقدامات اولیه مهم بوده و می تواند جلوی آسیب شدیدتر را بگیرد. در صورتی که سوختگی خفیف باشد تنها اقدام فرد استفاده از یخ و سرد کردن محل سوخته شده می باشد. همچنین می توان از پمادهای سوختگی استفاده کرد. در صورتی که سوختگی از درجه دو باشد، علاوه بر یخ گذاشتن و استفاده از پماد سوختگی ممکن است بیمار نیاز به پانسمان داشته باشد. در صورتی که سوختگی از درجه سه یا چهار باشد، باید سریعا به بیمارستان مراجعه شود تا اقدامات لازم انجام گیرد. (ممکن است در این وضعیت فرد با نفس تنگی مواجه شود، در نتیجه باید سریعا فرد را از محل آتش سوزی خارج کرد و محل سوختگی را خنک کرد.)

2. فیزیوتراپی تا چه اندازه می تواند موجب بهبودی سوختگی شود؟

   اقدامات و تکنیک های درمانی فیزیوتراپی تاثیر بسیار زیادی بر روی بهبود سوختگی و کاهش عوارض و آسیب های احتمالی آن داشته و در صورتی که به درستی و با نظم انجام شود، صد درصد مفید خواهد بود. فیزیوتراپی می تواند بافت های آسیب دیده بدن را در سریع ترین زمان ممکن ترمیم کند و عملکرد طبیعی اندام و عضو را به فرد برگرداند. البته نمی توان گفت که این روش درمانی در تمامی سوختگی ها و تمای افراد صد درصد کافی و موثر است اما می توان گفت یکی از بهترین روش های درمانی بوده و می تواند در بهبود نقش موثری داشته باشد.

3. جراحی سوختگی به چه صورت می باشد؟

   در رابطه با جراحی باید گفت در صورت آسیب شدید لایه های پوست و عضلات و بافت ها (تاندون ها، رباط ها، عصب ها و...) جراح شروع به برداشت بافت و یا ترمیم آن کرده و گاهی نیز از روش پیوند پوست، استخوان و بافت استفاده می کند. بعد از بهبود بافت های داخلی در صورتی که وضعیت پوست غیرقابل تحمل باشد و پوست ناحیه سوخته دچار بد شکلی شده باشد، جراح از روش جراحی های پلاستیک نیز استفاده می کند. چه بسا در بعضی از سوختگی ها مانند سوختگی با اسید، بارها و بارها جراحی های متفاوت از جمله جراحی پلاستیک و زیبایی روی صورت و دیگر نواحی بدن صورت گرفته و در بهترین حالت ۷۰ الی 80 درصد از زیبایی و عملکرد فرد مجددا باز خواهد گشت.