عدم تعادل بدن | علل، علائم و درمان اختلال تعادل با فیزیوتراپی

آیا تابحال پیش آمده که به طور ناگهانی تمام فضای اطراف به دور سرتان بچرخد؟ تاکنون دچار مشکلات شنوایی و بینایی شده اید؟ همه ما برای راه رفتن، بلند شدن، ایستادن و انجام فعالیت های مختلف دیگر، نیاز به تعادل داریم. تعادل در بدن میان اجزا مختلف و سیستم ها هماهنگی ایجاد کرده و از سقوط ناگهانی، تلوتلو خوردن و... جلوگیری می کند. گاهی عواملی در نواحی مختلف بدن این تعادل را از بین برده و یا کاهش می دهند و موجب ایجاد ناراحتی و اختلال در فعالیت های مختلف بدن حتی فعالیت های ساده می شود. در این مقاله در رابطه با اختلال تعادل بدن (Balance disorder) ، علل ایجاد آن، علائم نشان دهنده و روش های تشخیصی و درمانی صحبت کرده و اطلاعاتی را در رابطه با تاثیر فیزیوتراپی بر روی سلامت جسمانی و تعادل بدن را در اختیار شما قرار خواهیم داد.

عدم تعادل و اختلالات تعادلی بدن چیست؟

مشکلات تعادلی و اختلال در تعادل بدن به گونه ای است که فرد حس می کند، تمام فضای اطرافش در حال چرخش است. مهم نیست فرد ایستاده باشد یا اینکه نشسته و حتی خوابیده باشد، این چرخش و حتی حس سقوط کردن و افتادن به همراه سرگیجه اتفاق می افتد و فرد را در وضعیت بی تعادلی قرار می دهد. این عارضه زمانی ایجاد می شود که سیستم های مختلف بدن از جمله قلب، عروق خونی، اعصاب، استخوان ها، مفاصل، حس بینایی و.... دچار اختلال شوند و نتوانند وظیفه خود را به درستی انجام دهند.

علل اختلالات تعادلی

همانطور که گفته شد، مشکلات تعادلی می توانند به دلیل وجود یک خلل و مشکل در سیستم های مختلف بدن ایجاد شوند و نشانه ای از بروز یک عارضه جدید در بدن باشند. اصلی ترین و شایع ترین اختلال ها و دلایلی که موجب بی تعادلی بدن می شوند عبارتند از:

1. بیماری ها و اختلالات ایجاد شده در سر

   عوارض مربوط به سر از جمله انواع سردردها بخصوص سردردهای میگرنی که با درد شدید و سرگیجه همراه است و همچنین ترومای سر و آسیب دیدگی سر، سرگیجه های مزمن همراه با لرزش و.. از علل ایجاد اختلال در تعادل بدن و بروز بی تعادلی در بدن می باشد.

2. نورم آکوستیک

   یکی از عوارضی که می تواند موجب بروز بی تعادلی و احساس سقوط و گیجی در فرد شود، تومورهای غیر پیشرونده و غیر سرطانی خوش خیمی هستند که در ناحیه عصبی و روی عصب ها رشد می کنند و موجب کاهش شنوایی می شوند. البته این مورد بسیار نادر بوده و رایج ترین نشانه آن زنگ زدن گوش می باشد.

3. آماس گوش درونی

   این عارضه همان التهاب گوش بوده که معمولا طی یکی بیماری ویروسی بر روی عصب های ناحیه میانی گوش تاثیر گذاشته و ممکن است، نشانه ها و علائمی از جمله تهوع و سخت راه رفتن را به همراه داشته باشد.

4. سندروم رامسی هانت

   این عارضه دو نوع بوده و نوع دوم آن بر روی اعصاب دهلیزی عفونتی شبیه به زونا ایجاد کرده و بر روی شنوایی فرد تاثیر می گذارد. ممکن است فرد با علائمی از جمله گوش درد، ضعف در نقاط صورت و... مواجه شود.

5. حساسیت های حرکتی

   حساسیت های حرکتی یعنی فردی که در حال حرکت با خودرو، وسایل شهربازی، هواپیما، قایق و... می باشد، به حرکت این وسایل حساس شود و حس گیجی، سقوط و بی تعادلی داشته باشد. (در اکثر افراد مبتلا به سردردهای میگرنی این مشکل شایع می باشد.)

6. بیماری های قلبی- عروقی

   بیماری های قلبی عروقی نیز موجب احساس غش، سستی، ضعف، بی تعادلی و.. شده و معمولا با مشکل فشار خون (بالا و یا پایین بودن آن) سرگیجه و بی تعادلی به هنگام بلند شدن همراه می باشد. بیماری های قلبی و عروقی با ریتم غیر عادی قلب، گشادی و تنگی دریچه میترال، مسدود شدن رگ ها و یا عضله قلب و... همراه بوده و می تواند در نواحی مختلف بدن از جمله گوش میانی، تعادل بدن، بینایی و... نیز اثر منفی بگذارد و اختلال ایجاد کند. می توان گفت بی تعادلی در بدن از نشانه های بروز عارضه قلبی در بدن می باشد.

7. مشکلات گوش داخلی

   مشکلات مربوط به گوش از جمله درد مزمن گوش، کاهش شنوایی، زنگ زدن گوش، آسیب های عصبی و... می تواند ناشی از بیماری های ویروسی، عفونی، مشکلات دهلیزی قلب و... و موجب بی تعادلی بدن شود.

8. آسیب های عصبی در پا

   آسیب دیدن پا در اثر سوانح و یا به علت جراحی و بیماری هایی از جمله نوروپاتی محیطی، می تواند موجب اختلال در راه رفتن و کاهش و بی تعادلی فرد شود

9. مشکلات و بیماری های روانی

   جالب است بدانید یکی از علل ایجاد بی تعادلی در بدن، استرس و تنش های روحی همراه با اختلالاتی مانند افسردگی می تواند، موجب ایجاد بی تعادلی و گیجی در بدن و همچنین بروز سرگیجه شود.

10. مصرف برخی از داروها

    مصرف برخی از داروها از جمله داروهای بیماری های روحی، اختلالات عصبی، داروهای خواب آور، ضد حساسیت و آلرژی و... می تواند، موجب حس گیجی و منگی در فرد شود و بدن را به وضعیت بی تعادل در بیاورد.

علائم اختلالات تعادلی بدن

اختلالات تعادلی معمولا از نشانه های بروز یک عارضه در قسمتی از بدن می باشند که خود با علائم و نشانه هایی همراه هستند. اصلی ترین و شایع ترین نشانه ها و علائم این اختلال عبارتند از:

1. احساس حرکت و چرخش محیط اطراف یا همان سرگیجه و سیاهی چشم
2. از دست دادن تعادل و یا لرزش به هنگام بلند شدن، خوابیدن، راه رفتن و...
3. احساس غش، ضعف و یا گیجی و منگی
4. احساس شناور بودن همراه با گیجی
5. تغییر در دید از جمله تار شدن چشم، کاهش دید و... (تغییرات بینایی)
6. حس اضطراب و پریشانی و منگ بودن
7. اختلال در راه رفتن و تلو تلو خوردن

تشخیص عارضه بی تعادلی بدن

بعد از بروز مشکلات و علائم گفته شده در بدن فرد و مراجعه به پزشک، پزشک آزمایشاتی را به منظور تشخیص علت بی تعادلی و شدت آن توصیه و تجویز می کند که شامل موارد زیر می شوند:

1. بررسی وضعیت پزشکی بیمار (سوابق پزشکی و بیماری های سابق)

   پزشک جهت اطلاع از مشکلات و بیماری های موجود در بدن فرد، پرونده پزشکی و علائم ایجاد شده را بررسی می کند.

2. تست شنوایی

   درمرحله دوم پزشک، مشکلات شنوایی را مورد بررسی قرار می دهد. (این کار به تشخیص عارضه و آسیب های دیگر از جمله ناراحتی دهلیز کمک می کند.)

3. پوسچروگرافی

   این آزمایش نشان دهنده این است که بیمار برای برقراری تعادل بیشتر به کدام بخش سیستم تعادلی خود تکیه می کند.

4. الکترونیستاگموگرافی و ویدیونیستاگموگرافی

   این آزمایش ها حرکات چشم را بررسی و ثبت کرده و در صورت وجود مشکل در حرکات چشم، علت آن را مورد بررسی قرار می دهند که البته یکی از علل آن می تواند مشکل و اختلال در عملکرد دهلیز باشد.

5. تصویر برداری با ام آر آی و سی تی اسکن

   یکی از روش های تشخیصی که می تواند علل بروز مشکلات تعادلی پنهان شده در بدن را مشخص کند، تصویر برداری از طریق اسکن سه بعدی و ام آر آی می باشد. این روش ها می توانند، آسیب های پنهانی موجود در بدن را که به طور آشکارا قابل شناسایی و تشخیص نیستند، را مورد بررسی قرار دهند.

6. تست های فشار خون

   پزشک به منظور بررسی وضعیت قلب و عروق و فشار خون، فشار بیمار را گرفته و سپس از بیمار می خواهد تا به مدت ۲ الی ۳ دقیقه بایستد. (این کار موجب تشخیص افت فشار در حالت ایستاده شده و می تواند نشان دهد که آیا بیمار مشکل فشار خون دارد و علت بی تعادلی او این مشکل است یا خیر.

7. تست های مربوط به ضربان قلب

   پزشک جهت بررسی وضعیت قلب، ضربان قلب را در حالت ایستاده بررسی کرده و با این کار تشخیص می دهد که بی تعادلی به مشکل قلبی مربوط می شود یا خیر. همچنین در آخر و در صورت لزوم تست نوار قلب و اکو نیز از بیمار خواهد گرفت.

درمان اختلالات تعادلی بدن با فیزیوتراپی

یکی از روش های موثر و کاربردی جهت بهبود عوارض مربوط به مشکلات بی تعادلی بدن، فیزیوتراپی می باشد. خدمات ارائه شده در کلینیک فیزیوتراپی، شامل تکنیک های مختلف دستی و غیر دستی و همچنین تمرینات و تکنیک های ورزشی بوده و می تواند موجب بهبود وضعیت تعادل بدن شود و به بهبود عوارض ایجاد شده و مختلف تعادل بدن بپردازد. بدین منظور فیزیوتراپیست بعد از بررسی وضعیت بیمار پس از ارزیابی سیستم های مختلف بدن از جمله عضلات، گوش، قلب، عروق، اعصاب، بینایی و...برنامه ی درمانی ویژه ای را برای او تنظیم کرده و ارائه می دهد. روش ها و تکنیک های ورزشی فیزیوتراپی جهت بهبود وضعیت تعادل بدن عبارتند از:

1. ایستادن روی یک پا

   برای انجام این ورزش، ابتدا بایستید و برای حفظ تعادل خود از دیوار یا صندلی ثابت کمک بگیرید. در همین حالت یکی از پاهای خود را بالا آورده و حدود ۳۰ ثانیه در این وضعیت بمانید. سپس پای خود را به آرامی پایین آورده و این تمرین را مجددا با پای دیگرتان انجام دهید. (می توانید دست ها را رها کنید و بدون کمک از صندلی و دیوار و حتی با چشمان بسته، این تمرین را انجام دهید.)

2. پنجه-پاشنه (گردو شکستم)

   برای انجام این تمرین، مانند بازی گردو شکستم عمل کنید. ابتدا ایستاده و پاها را به صورت مستقیم و خطی قرار دهید. قدم اول را رو به جلو و در خط فرضی برداشته و پا را طوری قرار دهید که پاشنه پای جلویی با پنجه پای عقبی در یک خط و در تماس با هم قرار بگیرند. (حداقل این تمرین را با ده قدم انجام دهید.)

3. تمرین ساعت

   برای انجام این تمرین شما به یک صندلی نیاز دارید. ابتدا فرض کنید در مرکز یک ساعت ایستاده اید و عدد ۱۲ ساعت مقابل شماست و عدد ۶ دقیقا پشت سرتان قرار دارد. صندلی را با دست چپ نگه داشته و پای مخالف را بلند کنید. بازوی دست راست خود را نیز به صورت مستقیم و رو به عدد فرضی (۱۲) دراز کنید. سپس بازو را به سمت عدد فرضی (۳) برده و در نهایت به سمت عدد (۶) فرضی ببرید. این تمرین را با سمت دیگر نیز انجام دهید و جای پاها و دست ها را عوض کنید.

4. ایستادن بر روی یک پا و بازو

   برای انجام این تمرین نیز در کنار دیوار و یا یک صندلی بایستید و دست چپ خود را تا بالای سرتان ببرید. خیلی آرام پای چپ را از کف زمین بلند کرده و فاصله دهید. حدود ده ثانیه در این وضعیت بمانید و تعادل خود را حفظ کنید. سپس پا و دست خود را را پایین آورده و این تمرین را مجددا با پا و دست دیگرتان انجام دهید. در آخر می توانید این تمرین را با چشم بسته و بدون کمک صندلی یا دیوار انجام دهید.

مزایای فیزیوتراپی در درمان بی تعادلی بدن

تکنیک های ورزشی فیزیوتراپی، شامل تکنیک های تعادلی شده و هرکدام می توانند به بهبود وضعیت بیمار و برقراری تعادل در بدن بیمار کمک کنند. فیزیوتراپیست با استفاده از این تکنیک ها موجب بهبود وضعیت بیمار شده و سستی و بی تعادلی در نواحی مختلف بدن را کاهش داده و برطرف می کند:

1. این ورزش ها موجب افزایش گردش خون و خون رسانی بهتر به نواحی مختلف بدن می شوند.
2. این ورزش ها به برقراری تعادل در هر دو سمت بدن و اندام ها و ارگان های مختلف می پردازند.
3. این ورزش ها آرامش را در بدن برقرار کرده و مانع تشدید تنش های عصبی و اضطراب می شوند.
4. این ورزش ها موجب سلامت و بهبود وضعیت قلب و عروق و همچنین سر دردها و دیگر عوارض مرتبط با بی تعادلی می شوند.
5. این ورزش ها در حالی که موجب افزایش تعادل کلی بدن می شوند، بعد از آسیب و جراحی های مختلف می توانند به بازگشت تعادل عضو آسیب دیده نیز کمک کنند.
6. این ورزش ها به افزایش قدرت بدنی، بهبود وضعیت جسمانی و همچنین انعطاف پذیری و تعادل در بدن کمک می کند.

سوالات متداول

1. برای درمان بی تعادلی بدن با فیزیوتراپی، باید به چه نوع فیزیوتراپیستی مراجعه شود؟

   در رابطه با این سوال باید گفت، تمامی فیزیوتراپیست ها آموزش های لازم در رابطه با ورزش های تعادلی و درمان مشکلات تعادلی را دیده و گذرانده اند، اما برخی از آن ها در این شاخه تخصص بالاتری دارند. فیزیوتراپیست هایی که در درمان افراد مبتلا به اختلالات تعادلی و یا مشکلات وستیبولار تجربه دارند و یا آن هایی که مدرک تخصصی و خاصی در رابطه با درمان این گونه عوارض دارند، مطمئنا می توانند به بهبود سریع تر وضعیت بیمار کمک کنند، چرا که مهارت و تخصص بیشتری داشته و از تکنیک های خاص و سریع تری استفاده می کنند.